KIBRIS AKSAKALLI EFSANESİ'NDE ALEVİ-TÜRKMEN İNANÇ MOTİFLERİ
Bu makalenin başlıca amacı günümüzde derlenmiş olan Ak Sakallı Efsanesi içerisinde şama- nizm ve animizm gibi eski Türk inançlarının simge ve kavramlarının sürekliliğini ve taşınma- sını keşfetmek ve irdelemektir. Dini semboller belirli bir yaşam tarzı ile belirli bir metafizikarasında temel bağlantıları formüle etmekte ve bunu yaparken bir diğerinin yetkisini ödünçalmaktadır. Aleviler tarafından taşınan Eski Türk inançlarının simge ve kavramları ikincil veresmi dine karşıydı. Bu nedenle yeni kuşakların geleneksel Türk dinlerini, düşünme tarzla- rını ve yaşambiçimleri konusunda eğitilmeleri için efsaneler içerisine gizlenmişlerdi. Tavşantotemi, kutsal dağ motifi, kutsanan göç olgusu, üç ve yedi gibi eski Türk inançlarında önemliolan kutsal sayılar, don değiştirme, şamanın ateşe hükmentmesi ve şamanın kendisi gibi çe- şitli semboller içerisine yerleşmiş inançlar bu araştırma boyunca tespit edilmiştir. Şimdiyekadar kültür kalıpları, sistemleri veya semboller kompleksleri gibi, dini simgeler bilgi dışsalkaynaklı bilgiler olarak düşünülüyordu. Oysa, onların içselleştirdiği bilgi, toplumla bütün- leşmiştir. Bunu, bir efsanenin başarısının aile ve toplum içerisinde düzenli tekrarlanmasınabağlı olmasından anlıyoruz. Fakat gerçek başarı toplumun maruz kaldığı pek çok açıklana- mayan hastalık, keder ve diğer felaketlere toplum için yaratıcı ve özgün yanıtlar sunabilmesive geçmiş ile bugün veya ölülerle yeni kuşaklar arasında bir süreklilik temeli kurabilmesidir.Efsanenin dokusunun yapısökümü, Kıbrıs Türklerinin bu gizli kalmış gerçekliğini görünürkılacağı gibi inançların değişimini anlamaya çalışan kuramsal ve yöntemsel çalışmalar için deyararlı olacaktır.
ALEVISM-TURKMEN BELIEF PATTERNS IN CYPRUS WHITE BEARDED LEGEND
The main aim of the paper is to examine and to discover the continuity and handling of thesymbols and concepts of antique Turkish beliefs such as shamanism and animism etc. in TheWhite Bearded Legend that have been compiled at present time. The religious symbols for- mulate a basic congruence between a particular style of life and a specific metaphysic, and inso doing sustain each other with the borrowed authority of the other. The symbols and con cepts of antique Turkish beliefs carried by Turkmen-Alevism were against the official religionand subsidiary and therefore were kept secret in legends to train new generations in order toadopt traditional Turkish religions, modes of thought and lifestyles. The beliefs embodiedin the various symbols such as the rabbit totem, the holy mountain motifs, the consecratedmigration phenomenon, the sacred numbers three and seven that were very important at theancient Turkish beliefs, the holy tree cult, the soul in disguise, fire control ability of shamanand shaman himself have been detected throughout the research. Culture patterns, systemsor complexes of symbols that are concerned have been regarded as extrinsic sources of infor- mation so far. However, the knowledge they internalize was integrated into society. We canunderstand the link from the success of a legend that strictly depends on constantly repeatedin family and community. But the real success is to be able to provide creative and specificresponses for community suffering from many unexplained diseases, grief, and the other di- sasters etc. and establishing a base of continuity between past and present or deaths andthe new generations. The deconstruction of the legend context will contribute to make theinvisible reality of Cyprus Turkish Society visible and can be useful for theoretical as well asmethodological questions understanding the alteration of beliefs in Cyprus Turkish Society.
___
- ANDERSON, B. (2006). Imagined Communities, Verso, Londra. ARSLAN, H.E. (2002). Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2, Ankara. BARKAN, Ö.L. (1942). Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler,Vakıfl ar Dergisi, s. II, Anka- ra, s. 279-304. BAYAT, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Karam Yayınları, Çorum. BONNEFOY, Y. (2000). Mitoloji Sözlüğü, Yayına Hazırlayan: Levent Yılmaz, Dost Kitapevi, Ankara. BORATAV, P.N. (1978). 100 Soruda Türk Halk Edebîyatı, Gerçek Yayınları, İstanbul. BORATAV, P.N.(2000). Halk Edebiyatı Dersleri, Tarih Vakfı Yayını, İstanbul. BOZKURT, F. (2005). Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik, Kapı Yayınları, İstanbul. ÇELEBİ, E. (1995). Menâkıbu l-Kudsiyye, Türk Tarih Kurumu, Ankara. DELEUZE, G. ve GUATTARİ, F. (2004). Felsef e Nedir?, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. ERGUN, M. ve İBRAHİMOV, G. (2000). Başkurt Halk Destanları, Türksoy, Ankara. ELİADE, M. (1992). İmgeler ve Simgeler, Çev. M.A .Kılıçbay, İmge, Ankara. ELİADE, M.( 1999). Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İmge, Ankara. ERÖZ, M.(1977). Türkiyede Alevilik ve Bektaşilik, İstanbul. FİSCHER, E. (1985). Sanatın Gerekliliği, Ankara. FREUD, S. (1998). Totem ve Tabu, Çev. Niyazi Berkes, Çağdaş Matbaacılık, İstanbul. GAZİOĞLU, A .C. (1990). The Turks in Cyprus (1571-1878), Rustem, Lefkoşa. GEERTZ, C. (1973d). Religion As a Cultural System. In The Interpretation of Cultures. Pp. 87-125. New York : Basic Books. GELLNER, E. (1983). Nations and Nationalism, Ithaca, New York. GÜRKAN, H.M. (2006). Kıbrıs Tarihinden Sayf alar, Galeri Kültür, Lefkoşa. HAVİLAND, W. (2002). Kültürel Antropoloji, Kaknüs, İstanbul HOFFMAN, J . (1995). Beyond The State, Polity Press, Cambridge. İNAN, A . (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. İNAN, A . (1976). Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. İNAN, A . (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. KIZILYÜREK, N. ve diğerleri. (1990). Turkish Cypriot Identity in Litarature, Fatal, Londra. KİTAPÇI, Z. (1988). Türkistanda İslâmiyet ve Türkler, Konya. KÖSE, T. (2015). Etno-dinsel kimliklerin psiko-kültürel dinamikleri: türkiyede alevi kimliği uyanişinin duygusal boyutlari, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, Ankara. NADEL, S.F. (1951) The Foundations of Social Anthropology. Free Press: New York. MALİNOWSKİ, B. (1998). İlkel Toplum, İstanbul. MİCHELET, J . (1982). Oeuvres Completé, Flammarion, Paris. OCAK, A .Y. (1983). Bektaşi Menkıbelerinde İslam Öncesi İnanç Motifl eri, İstanbul. OCAK, A .Y. (1996). Babailer İsyanı, İstanbul. OCAK, A .Y. (2002a). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim, İstanbul. OCAK, A .Y. (2002b). Türk Sufi liğine Bakışlar, İletişim, İstanbul. ÖGEL, B. (1971). Türk Mitoloji I, Ankara. ROUX, J .P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul. SADRAZAM, E. (1993). Kıbrıs Toplumsal Kuruluşunun Tarihsel Gelişimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 1993, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. SAKİN, O. (2010). 16.Yüzyıl Arşiv Kayıtlarına Göre Anadoluda Türkmen ve Yörükler, Boylar, Kabileler, Cemaatler, Ekim Yayınları, İstanbul. SCHİMMEL, A . (2000).Sayıların Gizemi, Çev. Mustafa Küpeşoğlu, Kabalcı Yayınevi, İstan- bul. VEYİS, S. (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınları, İstanbul.
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
ŞAH İSMAİL HATAYİ, PİR SULTAN ABDAL VE KUL HİMMET'İN ŞİİRLERİNDE İSLAM ÖNCESİ İNANÇ MOTİFLERİ
HAZRET-İ HÜSEYİN'İN KIZLARIYLA ALAKALI MENKIBELER
SAFEVİ TARİKATI'NIN SEYİDLİĞİ VE ŞİİLİĞİ MESELESİ
KIBRIS AKSAKALLI EFSANESİ'NDE ALEVİ-TÜRKMEN İNANÇ MOTİFLERİ
TUNCELİ'DE YER ALAN PİR SULTAN EVİ
MUHTÂR ES-SEKAFÎ HAREKETİ KARŞISINDAMUHAMMED B. HANEFİYYE'NİN YERİ