İSMAİL DEDE EFENDİ VE HOCA ZEKAİ DEDE ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

İsmail Dede ile Zekai Dede, birçok türde bestelemiş oldukları çok sayıda eserle klasik Türk musikisi repertuvarının zenginleşmesine katkıda bulunmuş ve günümüze kadar gelen bu repertuvarın alındığı ana kaynakların başında yer almış iki büyük musikişinasdır. Klasik Türk musikisinde “Dede” ünvanına sahip birçok kişi bulunduğu halde “Dede Efendi” lakabıyla anılan yegane kişi XIX. yüzyılın ilk yarısına damgasını vuran İsmail Dede olmuş; Zekai Dede de “Hoca” ünvanı ile anılan pek az kişiden biri olarak bu yüzyılın ikinci yarısına mührünü vurmuştur. Her iki Dede’nin musiki sanatındaki başarısında, mevcut yeteneklerinin yanı sıra derinden bağlı oldukları Mevlevi tarikatının musiki anlayışı da önemli rol oynamıştır. İsmail Dede ile Zekai Dede’nin mevcudiyetleri, hemen her açıdan çökmeye yüz tutmuş Osmanlı Devleti’nin, XIX. yüzyılda, musiki sahasında muhteşem bir zafere imza atmasına vesile olmuştur. Çalışmamız, gerek bestelemiş oldukları eserlerle gerek yetiştirdikleri talebelerle gerekse üslubuyla birlikte aktarmış oldukları klasik repertuvarla Türk musikisinin gelişip yaygınlaşmasına çok büyük katkılarda bulunan İsmail Dede ile Zekai Dede’nin hayatlarına, tasavvufi yönlerine ve musikişinaslıklarına dair bilgiler ile bunlara dair değerlendirmeleri ihtiva etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Türk musikisi, Musikişinas, Bestekar, İsmail Dede, Zekai Dede.

AN EVALUATION ON İSMAİL DEDE EFENDİ AND HOCA ZEKĀİ DEDE

İsmail Dede and Zekāi Dede are two great musicians who have contributed to the enrichment of the Classical Turkish Music Repertoire with their many works in many genres. They have been at the forefront of the main sources from which this repertoire has survived to the present day. Although there are many people with the title of “Dede” in Classical Turkish Music, the only person known as “Dede Efendi” is İsmail Dede who left his mark on the first half of the 19th century; Zekāi Dede, on the other hand, left his mark on the second half of the century as one of the few people known as “Hodja” (Hoca). In addition to their current talents, the musical understanding of the Mawlawī sect, to which they are deeply attached, played an important role in the success of both Dedes in the art of music. İsmail Dede and Zekāi Dede’s existence in the 19th century, was the occasion for the Ottoman Empire, which was on the verge of collapse in almost every respect, to achieve a magnificent victory in the field of music in this century. Our study includes information on the lives, mystical aspects and musicianships of İsmail Dede and Zekāi Dede, who made great contributions to the development and spread of Turkish Music with the works they composed, the students they trained, the classical repertoire they conveyed together with their styles and their evaluations.

Keywords:

Turkish Music, Musician, Composer, İsmail Dede, Zekāi Dede.,

PDF

___

Ataman, Sadi Yaver, Mehmet Sadi Bey, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
Çırak, Cem - Tutu, Sıtkı Bahadır, “İsmail Dede Efendi Ekolünde Usta-Çırak (HocaÖğrenci) İlişkileri”, EJMD/ 2020 (17)/159-174.
Demirtaş, Yavuz, “Türk Din Musikisi Formları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ: 2009, 14:1/213-227.
Ergun, Sadettin Nüzhet, Türk musikisi Antolojisi (Dini Eserler), 2 Cilt, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1942.
İnal, M. Kemal, Hoş Sada, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1958.
İrden, Sühan, Hammamizade İsmail Dede Efendi’nin Mevlevi Ayinlerindeki Makam Ve Form Anlayışının Türk Din Musikisine Etkileri, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2012.
Kaçar, Gülçin Yahya - Yurdagül, Hasan Zahid, “Mustafa Cazim el-Mevlevi’ye Ait Hicazkar Mevlevi Ayin-i Şerifi’nin Biçim Yönünden Tahlili”, İSTEM, (2021), 19/37, 1-28.
Karaduman, İrfan, Mehmet Zekai Dede Efendi’nin Makam Anlayışının Türk Din Musikisine Etkileri, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2011.
Kartal, Abdullah, “Tasavvufi Tecrübe Aktarılabilir mi?”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2007, 16(1)/97-120.
Kılınçarslan, Hakan, Dede Efendi’nin Hüzzam Mevlevi Ayininin Makam, Usul Ve Ezgisel Yönden İncelenmesi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Köroğlu, Gamze Nevra - Karaman, Sibel, “Zekai Dede’nin Lenk Fahte Usulündeki Nakış Bestesinin Usul-Aruz Vezni İlişkisi Açısından İncelenmesi ve Makamsal Analizi”, Fine Arts (NWSAFA), 2020, 15(1)/32-43.
Ölmez, Ayfer, Dede Efendi’nin Ferahfeza Mevlevi Ayininin Makam Usul Ve Ezgisel Yönden İncelenmesi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Özalp, M. Nazmi, Türk musikisi Tarihi, 2 Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000.
Özcan, Nuri, “İsmail Dede Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 23/93-95.
Özcan, Nuri, “Zekai Dede”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 44/195-196.
Özkan, İsmail Hakkı, “Şarkı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, 38/357-359.
Öztuna, Yılmaz, Büyük Türk musikisi Ansiklopedisi, 2 Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
Sahil, Buğra Sercan, Zekai Dede’nin Türk Din Musikisi Tarihindeki Yeri Ve İlahi Türündeki Eserlerinin Makamsal Analizi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Salgar, M. Fatih, Dede Efendi Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş., 2004.
Tanpınar, A. Hamdi, Yaşadığım Gibi, haz. Birol Emin, İstanbul: Dergah Yayınları, 1996.
Tatcı, Mustafa, “Yunus Emre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 43/600-606.
Tolstoy, Lev Nikolayeviç, Sanat Nedir?, çev. A. Baran Dural, İstanbul: Şule Yayınları, 1992.
Yavaşça, Alaeddin, “İstanbul Musiki Hayatı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 8. Cilt, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1993-1994, 5/527-531.
Yekta, Rauf, Esatiz-i Elhan, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2000.
Yüksel, Halil İbrahim, Rauf Yekta Bey’in “Esatiz-i Elhan” Adlı Eseri Ve İncelenmesi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2001.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi