Zhuldyz SAKHI, Hava SELÇUK

GÜNEY KAZAKİSTAN SOSYAL HAYATINDA TÜRBELER VE TÜRBELERDE YAPILAN ZİYARETLER

Tarih boyunca tüm insanlar gibi Kazaklar da manevi duygu ve inançlarından dolayı toprak ve mekânlarını kutsalla ilişkilendirmişlerdir. Kazakistan da İslamiyet’le birlikte kutsal kabul edilen birçok ziyaret yeri oluşmuştur. Kutsal anlayışının bir neticesi olarak önem verdikleri insanların ölümlerinden sonra da saygı duyulması gerektiği anlayışı oluşmuştur. O insanların sahip oldukları eşyalara, yaşadıkları yerlere ve kabirlerine kutsallık atfedip ziyarette bulunmuşlardır. Ziyaret edilen ve veli olarak görülen insanlar, kerametleri ve yaşayış biçimleriyle halkın nazarında ulu kişilerdir. Çalışmada incelenen Güney Kazakistan bölgesindeki şahsiyetlerin bir kısmı tarihi kişilik, bir kısmı tarikat şeyhi, bir kısmı ise halk kahramanıdır. Bu kişilerin gerek yaşarken gerekse öldükten sonra gösterdikleri kerametler halkın ziyaret inancı üzerinde etkili olmuştur. Türklerde ziyaret geleneği İslam öncesine dayanmaktadır. Tarihi kültürlerinde ata-baba, İslami kültürde ise veli olarak adlandırılan bazı şeyh ve dervişler, İslam toplumunda daima sevgi ve saygı görmüş, ölümlerinden sonra da menkıbeleri ve türbeleri ile ölümsüzleştirilmeye çalışılmışlardır. Bu çalışmada, Güney Kazakistan bölgesinde en sık ziyaret edilen türbeler kapsamında insanların bu türbeleri ziyaret etme nedenleri ve bu ziyaretler esnasında uyguladıkları ritüeller incelenmiştir. Bu çerçevede Güney Kazakistan’da yer alan 26 ayrı türbe müşahede yöntemiyle birebir gözlemlenmiş ve bu türbelere ziyarette bulunan kişilerin yaptıkları izlenmiştir. Çalışmada Güney Kazakistan’da yapılan türbe ziyaretlerinin, orada yaşayan halkın bireysel ihtiyaçları kapsamında (örneğin evlenme isteği, çocuk yapma isteği, doğum, şifa bulma) dua niteliğinde olduğu bulunmuştur. Bu çalışma önceki çalışmalarda iddia edilenlerin aksine, insanların türbeleri atalarına saygı ve geleneksel ritüelleri yaşatma amacından ziyade yine dinî ve/veya kültürel bir ritüel olarak türbeler vasıtasıyla bireysel ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla olduğunu idda eder.

Anahtar Kelimeler:

İnanç, Türbe, Kutsal, Ziyaret, Güney Kazakistan.

TOMBS AND VISITING TOMBS IN THE SOCIAL LIFE OF SOUTH KAZAKHSTAN

Throughout history, Kazakhs, like all people, have associated their land and places with the sacred due to their spiritual feelings and beliefs. In Kazakhstan, there have been established many visiting places considered sacred with the adoption of Islam. As a result of the concept of ‘sacred’, the idea that the people they care about should be respected even after their death has emerged. They ascribed holiness to the belongings of those people, the places they lived and their graves, thus visited them. Those people who are visited and seen as saints are almighty people in the eyes of public with their miracles and the way of life. The present study reveals that various personalities have appeared to be seen as sacred in the South Kazakhstan region, such as historical figures, sect sheikhs, and folk heroes. The miracles that these people performed both while they were alive and after they died had an impact on the people’s belief in visiting. The tradition of visiting among Turks dates back to preIslamic times. Some sheikhs and dervishes, who are called ata (father) and veli in Islamic culture, have always been loved and respected in Islamic society. They have been immortalized with their legends and tombs after their death. In this study, within the scope of the most frequently visited tombs in the Southern Kazakhstan region, the reasons why people visit the tombs and the rituals they practice during these visits are examined. In pursuit of this goal, 26 different tombs in Southern Kazakhstan were studied by applying observations and analysing the activities of the people who visited these tombs. It was found that the visits to the tombs in Southern Kazakhstan are in the form of pray aimed at the individual needs of the people living around there, such as the desire to marry, birth and healing. In this context the study concluded that, contrary to what was claimed in previous studies, people’s visits to tombs are for the purpose of meeting their individual needs as a religious and/or cultural ritual rather than respecting their ancestors and keeping traditional rituals alive.

Keywords:

Belief, Tomb, Sacred, Visiting, South Kazakhstan.,

PDF

___

Adam, Baki. Kutsal ve Kutsal Olmayan. Ankara: Pınar Yayınları, 2006. Ahmetbekova, A. Ahmet Yesevi. Almatı: Sanat, 1998.
Altayeva, Ü. “Ukkaşe Ata Evliya.” Güney Kazakistan (September 25, 2009).
Aşimulı, Ş. Aziz Evliyalar. Almatı, 2010.
Başar, Zeki. “İnançla Gidilen Ziyaret Yerlerimiz.” Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ankara: Devran Yayınları, 1997.
Basenov, Toleu. Arhitektura i Gradostroitelstvo Kazahstana (Kazakistan Mimarisi ve Şehir Yapımı). Almatı: Nauka, 1973.
Başer, Sait. Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre. Ankara.: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1990.
Bice, Hayati. Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016.
Cemiloğlu, Mustafa. Bursa Dağ Köylerinde Türkmen Kültürü. Bursa, 2002.
Dauitulı, Sarsenbi. “Domalak Ana.” Kazakparat (2009).
Dayrabayev, T. Sırlıtam Sırları. Almatı, 1997.
Demirci, Kürşat. “Kutsiyet.” İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları., 2002.
Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. trans. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi., 1970.
Furat, Ahmet Subhi. “Veli.” İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları., 1986.
Günay, Ünver. - Güngör, Harun. Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilim Araştırması. Kayseri, 1998.
Günay, Ünver. “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri.” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/ (2003), 5–36.
Güngör, Harun. Türk Bodun Bilimi Araştırmaları. İstanbul: Kum Saati Yayınları, 2008.
Kandemir, Mehmet Yaşar. “Ziyaret.” İslam Ansiklopedisi. Kültür ve Turizm Bakanlığı MEB Basımevi.: Kültür ve Turizm Bakanlığı MEB Basımevi., no date.
Karakoç, Ayşe. Şanlıurfa Adak ve Ziyaret Yerleri. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
Kenzhetayev, Dossay. Hoca Ahmet Yassawi Filosofyası Cane Onın Türki Dünyetanımı Tarihındağı Ornı (Hoca Ahmet Yesevi Felsefesi ve Onun Türk Düşüncesi Tarihindeki Yeri). Almatı, 2007.
Köksal, Hasan. “İzmir ve Çevresindeki Yatırlar ve Bunlara Bağlı Olarak Yaşayan İnançlar.” III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Ankara: Mifad Yayınları, 1987.
Konır, A. “Baba Tüktü Şaştı Aziz.” Aykın Gazetesi 95/ (June 1, 2010).
Koshenova, Gulbanu. Kazakistan, Kızılorda İli Türk-İslam Yapıları (10.Yy.-20.Yy. Başı). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Koshenova, Gulbanu. “Kazakistan, Taraz’da Babacı Hatun Türbesi.” Bilig 27 (2016), 183–202.
“Kut Maddesi.” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Dergah, 1986.
“Kutsal Maddesi.” Meydan Larouse. İstanbul, 1981.
Margulan, A et al. Arhitektura Kazakhstana. Almatı, 1959.
Mendikulov, M. Arhitektura Respublik Sredney Azii (Orta Asya Devletleri Mimarisi). Moskova: Nauka, 1950.
Mirzahanova, F.M (ed.). Taraz-Gasırlar Kuasi (Taraz Asırlar Şahidi),. Almatı, 2002.
Muhtarov, A. Ejelgi Taraz Eskertkişteri (Eski Taraz Abideleri). Taraz, 2007.
Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları., no date.
Orkun, Hüseyin Namık. Eski Türk Yazıtları. Ankara: Dil Kurumu Yayınları, 1987.
Şener, Mehmet,. “Kabir Mad.” TDV İslam Ansiklopedisi. Vol. 24. İstanbul, 2001.
Sezgin, Abdulkadir. “Eren ve Evliya Kavramının Dini Tarihi Folklorik İzahı ve Eren İnancı Üzerine Düşünceler.” I. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi. Ankara, 1998.
Tabıldiyev, K. Akbikeş Batır Kız (Akbikeş Kahraman Kız). Astana: Foliant., 2008.
Taciyev, Kazıbek. Kazınalı Ontüstük (Hazineli Güney Kazakistan). Almatı: Nurlu Alem, 2011.
Tuyakbayev, Marat. “Gauhar Ana Caylı Cazba Derekter (Gevher Ana Ile Ilgili Yazılı Kayıtlar).” Türkoloji Dergisi 1/ (no date), 95–102.
Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
Yalınayak, Azder. Evliya. ed. A Abdülatifov. Kızılorda., 2005.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi