Hacı Bektaş Velî’nin Moğol tahakkümüne bakışı

Hacı Bektaş Velî, yaşadığı XIII. asırdan daha ziyade XIV. yüzyıldan itibaren Osmanlı imparatorluğu döneminde sosyal, siyasi ve askeri bakımdan etkinliği artan Bektaşi düşünce ve öğretisinin piridir. Hacı Bektaş, Moğolların Anadolu’yu işgal ettiği ve Anadolu’nun bir asra yakın İlhanlı hâkimiyeti altında kaldığı bir dönemde yaşamıştır. Bu çalışmamızda Hacı Bektaş’ın Moğol istilasına bakışı, İlhanlı hâkimiyeti dönemindeki tutumu ve İlhanlı dinî politikası içerisindeki konumu ortaya konulmuştur. Hacı Bektaş’ın yaşadığı dönemdeki tarihi kaynaklar bir nevi onu yok sayarcasına ondan bahsetmemektedir. Hacı Bektaş hakkında daha çok menakıpname türü eserler ile sonraki dönem tarihi kaynaklardan bilgiler edinmekteyiz. Bu sebeple dönemin kaynakları titiz bir tetkikten geçirilerek onun Moğol tahakkümüne bakışını göstermek için konuyu bütün yönleriyle ele almaya çalıştık. Öncelikle Hacı Bektaş’ın içinde bulunduğu çevre, ilmi muhit, görüştüğü ulema ve ümera hakkındaki bilgileri, onların Moğollarla ilişkileri değerlendirerek Hacı Bektaş’ın tutumunu ortaya koymaya gayret ettik. Hacı Bektaş’ın tutumunu tespit etmenin yöntemlerinden biri de Moğol yanlısı veya İlhanlılara itaati benimseyen gruplarla diyalogudur. Bu kapsamda, Kalenderi gruplar ve işgale tepkisiz kalan Mevlevilerle ilişkilerine değinilerek Hacı Bektaş’ın tavrı ortaya konulmuştur. Ayrıca bu tutumu belirlemede önemli etkenlerden bir diğeri de Hacı Bektaş’ın müritleri ve bu dönem halifeleri ile Bektaşi dervişlerinin Moğollara bakış açılarıdır. Çalışmamızda Hacı Bektaş’ın Moğollara bakışını ortaya koyarken bu üç açıyı değerlendirerek onun Moğol muhalifi kesimler içerisinde yer aldığı kanaatine ulaşılmıştır.

Attİtude of Hacı Bektash Velİ towards Mongoiıan occupation

Haci Bektash Veli is the founder of Bektash order which had an increasing social, political, and militarily influence during The Ottoman Empire from the 14th century. Haci Bektash Veli lived during the 13th century during which Anatolia was occupied by Mongols and was ruled by the Ilkhanids for nearly a century. The present study is about the attitude of Haci Bektash Veli towards the Mongolian occupation and during the Ilkhanid supermacy and his position within the Ilkhanid policies regarding religion. Historical documents duringhis period do not mention him. Information about Haci Bektash Veli can be mostly obtained from the historical documents of the later period and through a literary genre labelled menakıpname. Hence, we tried to determine his attitude towards Mongolian invasion from various perspectives through careful analyis of the historical documents of the era. Thus we tried to determine the attitudes of the social milieu he was living in and his attitudes towards the Mongolian invasion. One of the methods to determine the attitiude of Haci Bektash Veli towards the Mongolian invasion is to analyze his dialogues with the groups favoring Mongol invasion and preferring obedience to Ilkhanids. Within this context, the attitude of Haci Bektash Veli is determined by referring to his relations with Kalenderi groups and Mawlavis who remained indifferent to the invasion. Another important factor in determining this attitude is the attitude of his followers and representatives towards the Mongolian invasion. Evaluating these three perspectives in the present study; we came to the conclusion that he was among the groups opposing to the Mongolian invasion.

PDF

___

AKKUŞ, M. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dinî Siyaseti. Yayınlanmamış Doktora Tezi Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

AKSARAYİ, K. M. (2000). Musameratü’l Ahbar. çev: Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

AŞIKPAŞAZADE. (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

BAYRAM, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu. Konya: Damla Matbaası.

BAYRAM, M, (2003). Anadolu Selçuklular Hakkında Araştırmalar. Konya: Kömen Yayınları.

BAYRAM, M, (2005). Sosyal ve Siyasi Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlânâ Mücadelesi, Konya: Nüve Kültür Merkezi Yayınları.

BELDİCEANU–STEİNHERR, I. (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.- XVI. Yüzyıllar)”, çev: İzzet Çıvgın, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 3(2): 130–187.

CÜVEYNÎ, A. A. (1998). Tarih-i Cihanguşa, trc: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

DÂYE, N. (1336). Mirsadü’l-İbad, nşr: M. Emin Riyahi, Tahran.

DOĞAN, Esra. (2010). “Hacı Bektaş Velî’nin Velâyetnâmesine Göre Horasan’dan Rum’a İzlediği Yol”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi S:4, 58–82.

EBU’L FEREC, G. (1999). Abul Farac Tarihi, çev: Ö R. Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

EBU’L HAYR RUMİ, (1988). Saltuk-name. nşr. Şükrü Akalın. I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

EFLÂKÎ, A. (1989a) Menakibü’l-Arifin, I. çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

EFLÂKÎ, A. (1989b) Menakibü’l-Arifin, II. çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

ELVAN ÇELEBİ. (1995). Menakıbu’l-Kutsiyye fi Menasıbu’l-Ünsiyye. haz: İ. E. Erünsal, A.Y.Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

El-VASITÎ, T. A. E. (1305). Tiryakü’l-Muhibbîn fî Tabakat-i Hırkat-i’l Meşayih’il-Arifîn. el-Matbaat’ül-Behiyye el-Mısriyye.

ERGİN, O. N. (1958). “Sadrü’d-din al Konevî ve Eserleri” Şarkiyat Mecmuası, II: 63-90.

FIĞLALI, E. R. (1996). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İstanbul: Selçuk Yayınları

FİRDEVSİ RUMİ, (1958). Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî (Velâyet-nâme), haz: Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.

FİRDEVSİ RUMİ, (2007). Velâyet-nâme, haz: Hamiye Duran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

GÖLPINARLI, A. (1963). Mevlevi Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.

GÖLPINARLI, A., (1999). Mevlânâ Celâleddin Hayatı, Eserleri, Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.

GROUSSET, R.(2006). Bozkır, İmparatorluğu. trç: M. Reşat Uzman. İstanbul: Ötüken Yayınları.

HACI BEKTAŞ VELİ, (1990). Makalat. yay: Esat Coşan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

HACI BEKTAŞ VELİ, “Risale-i Tatavvu”, Rubaiyât. Konya Mevlana Müzesi Kütüphanesi. Nr. 2599.

HACIGÖKMEN, M. A. (2001). “Anadolu Selçukları Zamanında, Sadreddin Konevî’nin Türkmen İsyanlarına Bakışı” Konya:Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10: 39–49.

HASLOK, F.R. (2000). Bektaşilik Tetkikleri, çev: Râgıp Hulûsi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.

İBN BİBİ, (1996). El Evamirül Alaiye Fil Umuril-Alaiye (Selçukname I-II) çev. Mürsel Öztürk, Ankara: 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı.

İBNÜ’L ESİR, (1987). el-Kamil fit-Tarih, trc: A. Ağırakça–A.Özaydın. XII İstanbul: Bahar Yayınları.

KADI AHMED, en-Nigidî. el-Veledü’ş-Şefik ve Hafidü’l-Hâlik, Süleymaniye Kütüphanesi. Nr. 4518.

KADI AHMED, en-Nigidî. (2009). el-Veledü’ş-Şefik ve Hafidü’l-Hâlik, Haz. ve trc: Ali Ertuğrul. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

KÖPRÜLÜ, M. F. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

MELİKOFF, I.(1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. çev: Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.

MERÇİL, E. (1994). “Bizans’ta Selçuklu Hanedan Mensupları”. XI. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 709-721

MUHAMMED SİVASÎ, (2008). Şeyh Evhadüddin Hamit el-Kirmani ve Menakıb-Namesi. çev: Mikail Bayram. Konya: NKM Yayınları.

MUHAMMED SİVASÎ, (1994). Şeyh Evhadüddin Hamit el-Kirmani’nin Menkıbeleri (İnceleme- Çeviri). çev: Fahrettin Çoşkuner. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

MÜNECCİMBAŞI, A. (2000). Câmiu’d-Düvel, çev: A. Öngül. İzmir: Akademi Kitabevi.

OCAK, A. Y. (1992). “Bektaşilik”. İslam Ansiklopedisi, V: 373–379.

OCAK, A. Y., (2002). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.

OCAK, A. Y., (2002). Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlardaki Destanî Öncüsü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

ÖZDEMİR, A. (1997). Moğol İstilası Abbasi Devletinin Yıkılışı: Cengiz ve Hûlâgû Dönemleri 612–656 (1219–1258). Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

ÖZTÜRK, M. (1986). “Hacı Bektaş-ı Velî”, Belleten,L/198: 885–894.

ÖZTÜRK, Y. N. (1990). Tarihi Boyunca Bektaşilik, İstanbul: Yeni Boyut Yayınevi.

REŞİDÜDDİN, Fazlullah b. İmadüddevle et-Tabib el-Hemedani, (ty). Cami’u’t-Tevarih, I-II, trc: Muhammed Sadık Neş’et, Fuad Abdülmu’ti es-Sayyad, Muhammed Musa Hindavi, Kahire.“Risale-i Ebu’s-Suud”, Risale-i Havas. Konya Yusufağa Kütüphanesi. nr.6730.

ŞAHİN, H. (2007). Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Dinî Zümreler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

TARIM, C. H. (1938). Kırşehir Tarihi Üzerinde Araştırmalar. Kırşehir: Kırşehir Halkevi Kitapsaray Yayın Kolu Neşriyatı.

TAŞĞIN, A. (2009). “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi: Seyahati ve Rum Erenleriyle Karşılaşması”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Velî Sempozyumu (Yayına Hazırlayan: Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 1-9. 17-18 Ağustos, Nevşehir.

TAŞKÖPRÜZÂDE, İsamüddin Ebu’l-Hayr Ahmed Efendi. (1985). eş-Şakâiku’n-Nu`maniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. Nşr: Ahmet Suphi Furat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

TURAN, O. (1999). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

TURAN, O., (2010). “Selçuk Türkiye’si Din Tarihine Dair Bir Kaynak Fustadül’l Adale Fi Kavaidi’s Saltanata” Köprülü Armağanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 531-564.

VRYONIS, S. (1986). The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Proce of Islamization from the Eleventh through the Fitteenth Century. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Pres.

YUNUS EMRE, (1991). Divan. haz: Mustafa Tatçı, Ankara: Akçağ Yayınları.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi