ARNAVUTLUK-KRUJA’DAKİ SARI SALTIK MAKAMI ETRAFINDA GELİŞEN İNANÇ VE RİTÜELLER

Balkanlar, Osmanlı Devleti öncesinde Anadolu'dan gelen alperen-dervişlere ev sahipliği yapmıştır. Ayvaz Dedeler, Küçük-Büyük Abdallar, Derviş İsmail'ler gibi birçok "Horasan Ereni" Balkanlar'ın fethinin öncüsü olmuştur. Halk tarafından Horasan Ereni olarak bilinen bir diğer şahıs da, Sarı Saltık'tır. Sarı Saltık Balkanlar'da sevilen, barışçıl, fetihçi bir alperen olarak bilinmektedir. Sarı Saltık'ın günümüzde Balkanlar'da var olan makamlarından birisi de, Arnavutluk-Kruja'dadır. Halk tarafından ziyaret edilen ve kutsal kabul edilen türbe, makam, ziyaretgâh yerleri insanların inanç ve ritüellerini uyguladıkları alanlardır. Arnavutluk-Kruja'da dağda yer alan Sarı Saltık Makamı, Kruja'nın merkezine yakın yerde bulunan Sarı Saltık Ziyaretgâh'ı, Arnavutluk ve diğer ülke insanlarının yoğun olarak ziyaret ettikleri mekânlardır. Bu mekânlara farklı dine ve inanışa sahip insanlar ziyarete gelmekte ve kendi inançlarına uygun olan ritüellerini gerçekleştirmektedirler Alan çalışması kapsamında makalenin giriş kısmında, Arnavutluk-Kruja'da bulunan Sarı Saltık'ın Makamı hakkında bilgi verilmiştir. Makalede, halkbilimi alan çalışmasının "Yönlendirilmiş Röportaj ve Gözlem Tekniği"nden faydalanılmıştır. Çalışmanın devamında ise, Sarı Saltık'ın Makamı'nda ve Ayak İzi Ziyaretgâh'ında gerçekleştirilen inanca bağlı ritüeller verilmiştir. Bu makalenin sonunda, Kruja halkı tarafından "evliya" olarak tavsif edilen Sarı Saltık'ın, makamları vasıtasıyla unutulmadığı, yaşatılmaya devam edildiği yapılan alan çalışmasındaki röportajlarla kaydedilmiştir. Sarı Saltık'a atfedilen mekânlarda; mum yakma, akan sudan içme, içirme, kurban kesme, adak adama vb. uygulanılan birçok inanış ve ritüel Sarı Saltık'ın unutulmadığının, nesilden nesile aktarıldığının göstergesidir. Bu kapsamda Sarı Saltık etrafında gelişen inanç ve ritüeller hakkında aktarılan bilgiler, Kruja'nın somut olmayan kültürel mirasına zengin bir birikim ile birlikte toplumsal değerlere de katkı sağlamaktadır.

THE BELIEFS AND RITUALS RISING AROUND MAUSOLEUM OF SARI SALTIK IN KRUJË-ALBANIA

Balkans have hosted alperen-dervishes from Anatolia before the Ottomans. Various “Khorasan Saints” like Ayvaz Dede, Küçük-Büyük Abdal, Derviş İsmail, have been pioneers of conquest of Balkans. Also, one of these Khorasan Saints is Sarı Saltık. Sarı Saltık is alperen who that is loved in Balkans and knows and peaceful victorious. Until recently, Sarı Saltık has had different mausoleums in seven different Balkan countries until recently. One of the existing Sarı Saltık’s mausoleums at the present is the one in Krujë-Albania. Turbes (tombs) and maqams (mausoleums) are visited and considered sacred by people and they perform their spiritual rituals in these areas. Tomb of Sarı Saltık is located on mountain in Krujë-Albania and place of pilgrimage of Sarı Saltık is located on near the centre of Krujë, these places are intensely visited by people from Albania and other countries. People with different religions and beliefs are coming to these places, and practicing their rituals in accordance with their beliefs Information related to Sarı Saltık Mausoleum in Kruje, Albania is given in the introduction section of the article as part of the fieldwork. Article has been interpreted according to the “Guided Interview and Observation Technique”. Then, faith-based rituals performed in Sarı Saltık’s Mausoleum and in Place of Pilgrimage of Ayak İzi (Footprint) are given in the following sections of the article. At the end of this article, it has been stated that Sarı Saltık which is defined as ‘evliya’ (saint) by people of Krujë, is not forgotten and continues to be perpetuated by his monuments. All these are recorded in the interviews. Rituals that are performed in this area such as lighting a candle, drinking from the fountain, slaughtering animals etc. are the proofs that Sarı Saltık is not forgotten. Searching about Sarı Saltık contributes to the cultural heritage and social values of Kruje.

___

KK-1: Baki Dolma, Kruja, 1938, Üniversite, Yazar. (19.08.2015)

KK-2: Edmond Brahimaj, Tiran, 1960, Dünya Bektaşi Merkezi’nin Başkanı. (20.08.2015)

KK-3: Arjan Gjikola, Tiran, 1983, Master, Öğretmen. (17.08.2015)

KK-4: Aykuna Hoppe, Tiran, 1982, Doktora, Akademisyen. (17.08.2015)

KK-5: Baba Halil Curri, Fushe Kruja, 1948, Lise, Kruja’daki makam sorumlusu. (17.05.2015)

KK-6: Sadıg Balla, Kruja-Vjec, 1951, Üniversite, Ekonomist. (17.05.2015)

KK-7: Shpetim Sela, 1975, Mamurras-Kruja, Lise, Esnaf. (18.05.2015)

KK-8: Olsi Pengili, Kruja, 1979, Üniversite, Kruja Belediyesi’nde çalışıyor. (15.04.2016)

KK-9: Lindita Herri, Vjec-Kruja, 1967, Lise, Esnaf. (19.08.2015)

KK-10: Arbis Herri, Vjec-Kruja, 1993, Üniversite, Öğrenci. (19.08.2015)

KK-11: Genc Çitozi, Kruja, 1969, Lise, Telekom’da çalışıyor. (17.08.2015)

KK-12: Avni Lala, Arnavutluk, 1985, Üniversite-Doktora, Araştırmacı. (12.07.2016)

KK-13:Nurten Mahmudi, Tulça-Romanya, 1982, Üniversite-Master, Tulça Türk Birliği’nde çalışıyor. (26.05.2016)

KK-14: Hyrije Hysa, Vjeco-Kruja, 1955, Lise, Esnaf. (21.08.2015)

KK-15: Hyrije Veseli, Kruja, 1960, Lise, Esnaf. (21.08.2015)

KK-16: Kujitim Hysa, Vjeco-Kruja, 1951, Lise, Esnaf-Muhib. (21.08.2015)

KK-17: Neki Emini, Erseka-Kruja, 1946, Ortaokul, Türbedar. (20.08.2015)

KK-18: Artan Kullaj, Karca-Kruja, 1972, Lise, Teknisyen. (20.08.2015)

Alptekin, A. Berat. (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.

Ayverdi, İlhan v.d. (2011). “İnanç”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c.2. Yay. Haz. Kerim Can Bayar, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.

—. (2011). “Ritüel”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c.3. Yay. Haz. Kerim Can Bayar, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.

Babinger, Franz. (1986). “Sarı Saltık Dede”. MEB İslâm Ansiklopedisi, c.2, İstanbul: MEB. Yay., s. 220-221.

Bartl, Peter. (1998). 1878-1912 Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları. Çev. Ali Taner. İstanbul: Bedir Yayıncılık.

Boratav, Pertev.Naili. (2013). 100 Soruda Türk Folklorü. Ankara: BilgeSu Yayınları.

Çağlayan, Bünyamin. (2014). “Alexandre Degrand Tarafından Kruja’da (Arnavutluk) Derlenen Sarı Saltuk Efsanesi”. Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslarası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Köstence, Romanya: Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Yayınları, 101-112.

Çelebi, Evliyâ b. Derviş Mehemmed Zıllî. (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. c.2, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, Zekeriya Kurşun, İbrahim Sezgin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

—. (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. c.3, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

—. (2011). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. c.8, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Degrand, J. A. Theodore. (1901). Souvenirs De La Haute-Albanie. Paris: RueBernard Palissy Yayınları.

Demir, Necati ve M. Dursun Erdem. (2013). Saltıknâme. İstanbul: UKID-Alioğlu Yayınları.

Demir, Necati. (2015). Sarı Saltık Gazi. İstanbul: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Duran, Hamiye. (2007). Vilayetname. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Hadžıjahić, Muhamed. (2010). Zbornik Radova, Tri Etape U Historijatu Tekija Na Vrelu Bune U Blagaju (Bogomilska, Bektašijska i Halvetijska). Mostar: Muftijstvo Mostarsko Medžlis Iz Mostar Yayınları.

Harapi, Z. M. (1933), “Sarı Saltık”. LEKA Dergisi, 5, 1-3.

Hasluck, F. William. (2000). Bektaşilik Tetkikleri. Çev. Ragıp Hulusi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.

—. (2012). Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam, C.I. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

—. (2013). Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam, C.II. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

İsen, Mustafa. (2001). “Hasan Kaleşhi”. Erişim Tarihi: 10.07.2016. https://www. islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=d240258

Kaleşi, Hasan. (1967). “Arnavut Söylentilerinde Sarı Saltuk”. Sesler Aylık Toplum Sanat Dergisi 3, 43-60.

Karakaş, Rezan. (2014). “Siirt Halk Kültüründe Kutsal Ağaç ve Türbeler”. Erişim Tarihi: 14.07.2016. http://www.millifolklor.com/Pdf Viewer. aspx?Sayi=102&Sayfa=153.

Kiel, Michael. (1978). “Babadağ-Dobruca’daki Sarı Saltık Türbesi Tarihi ve Mimari Kısa Notlar”. GDAAD 6-7, 205-227.

—. (1980). “Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine Notlar”. Çev. Fikret Elpe. TDAD 2, 25-36.

—. (2000). “Bektaşi Ocağı’nın Arnavutluk’taki Kuruluş Tarihine Dair Not (1567- 1568’de Kaydedilen Kruja’daki Sarı Saltuk Dede Ocağı”. Çev. Cemal Çakır. Erişim Tarihi: 13.07.2016. http://atif.sobiad.com/sobiadfiles/sobiadarsiv2/TBTKK/ TKHBVAD/320.pdf.

—.(2002).“Sarı Saltuk”. Erişim Tarihi: 28.06.2016. http://www.tdvia.org/dia/ ayrmetin.php?idno=360150.

—.(2002).“Kruya”.ErişimTarihi:12.07.2015. http://www.tdvia.org/dia/maddesnc. php?MaddeAdi=kruya.

Lala, Avni. (2015). “Arnavutluk’taki Bektaşi İnanç ve Ritüellerinin Sosyolojik Analizi”. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Bursa.

Michel, Robert. (1909). Mostar. Prag: Bellman Yayınları.

Mićijević, Senad. (2004). Blagaj, Mostar: Slovo-Mostar Yayınları.

Ocak, A. Yaşar. (2005). “Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri”. Erişim Tarihi: 13.07.2016.http://www.slideshare.net/enentelektuel/alevi-vebektai-nanlarnn-slam-ncesi-temelleri-ahmet-yaar-ocak.

—. (2011). Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü Sarı Saltık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Okiç, Tayip. (1952). “Sarı Saltuk’a Ait Bir Fetva”. Erişim Tarihi: 31.08.2016. http:// dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/1684/17952.pdf.

Popovic, Aleksandre. (1995). Balkanlarda İslam. İstanbul: İnsan Yayınları.

Uludağ, Süleyman.(2002).“Keramet”. Erişim Tarihi: 26.08.2016. http://www.tdvia. org/dia/ayrmetin.php?idno=250267.

Veinstein, Gilles. (2011). Osmanlılar ve Ölüm. İstanbul: İletişim Yayınları.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi