Dinsel Bağın Siyasalın Kuruluşunda Etkisi ve Şamanizm: Eski Türk Toplumu Bağlamında Değerlendirme

Siyasal bağın tecessümünde kurucu bir etkiye sahip olduğu varsayılan dinsel bağ, topluluğun kendisini anlamlandırmasında önemli bir işleve sahiptir. Dinsel bağın doğrudan siyasal bağın kurucusu olduğunu öne süren yaklaşımlar, siyasal varoluşun kökeninde ve nedeninde belli bir dinsel anlam bulunduğunu iddia ederler. Gauchet ve Durkheim, dinsel bağın siyasal vasfını irdeledikleri eserlerinde, toplulukların ilksel bağının dinsel olduğunu ve siyasal varoluşlarını bu dinsel bağa göre tanımladıklarını öne sürmüşlerdir. Buna göre, kolektif varlığın topluluk tarafından algılanışı, kolektif varlığı idrak edilebilir bir nesne olarak kuran dinsel inanışa göre biçimlenir. Bunun açık anlamı, siyasal varoluş, topluluğun bir aradalığını anlamlandıran dinsel inanç sistematiğinden bağımsız düşünülemez. Gauchet ve Durkheim’ın kuramsal yaklaşımlarına dayanarak hazırlanan bu makale, Türk toplumunun arkaik yapısını oluşturan Şamanizm inancının kolektif-siyasal bağın dışında değil, tersine tam merkezinde olduğunu iddia etmektedir. Buna göre, Şamanizm inancı, kolektif varoluşun dinsel dizgesini oluşturduğu ve örgütlediği sürece, topluluğun siyasal bağını da belirlemektedir. Eski Türk toplumlarında örgütlenme düzleminde görülen “doğa ile uyum” şeması, topluluğun dinsel örgütlenmesi olan Şamanist inanç düzleminden ayrı telakki edilmemelidir. Eski Türk toplumunun anahanlı yapısı düşünüldüğünde, topluluğun, kendi içinde eşitsizlik içeren bir siyasal iktidar mekanizmasına sahip olmayıp eşitlikçi bir kolektiviteyi içermesinde dinsel bağın etkisi fark edilmelidir. Bu makalenin amacı, Şamanist inanç dizgesi ile siyasal varoluş arasındaki etkileşimi ve ilişkiyi açıklamaktır.

Anahtar Kelimeler:

Siyasallık;, Dinsel Bağ;, Şamanizm;, Türk Mitolojisi, Anahanlılık

PDF

___

Abeles, M. (2012). Devletin Antropolojisi, çev. Nazlı Ökten, Ankara: Dipnot
Balandier, G. (2010). Siyasal Antropoloji, çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ankara: Ötüken
Bayat, F. (2015). Türk Mitolojik Sistemi I: Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi, İstanbul: Ötüken
Bayat, F. (2017). Kadim Türklerin Mitolojik Hikayeleri, İstanbul: Ötüken
Buluç, S. (1968). “Şaman; Şamanizm”, Türk İslam Ansiklopedisi, Cüz 113, s. 321-335
Clastres, P. (2011). Devlete Karşı Toplum, çev. Mehmet Sert ve Nedim Demirtaş, İstanbul: Ayrıntı
Divitçioğlu, S. (1987). Kök Türkler (Kut, Küç ve Ülüg), İstanbul: Ada
Durkheim, E. (2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri, çev. Fuat Aydın, Ankara: Eskiyeni Yayınları
Eliade, M. (1990). Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu, çev. Mehmet Aydın, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
Eliade, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu, çev. Ümit Altuğ, Ankara: İmge
Eliade, M. (1999). Şamanizm:İlkel Esrime Teknikleri, çev. İsmet Berkan, Ankara:İmge
Gauchet, M. (2005). “Anlam Borcu ve Devletin Kökenleri: İlkellerde Din ve Siyaset”, Cemal Bali Akal (der), Devlet Kuramı (içinde), Ankara: Dost, s. 33-71
Gökalp, Z. (2015). Tük Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Ötüken
Hassan, Ü. (1972). “Ölüm Cezası Sorunu: Kritik Bir Yaklaşım”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, XXVII (1), s. 75-116
Hassan, Ü. (1983). “Tarih Öncesinden Tarihe Şamanlık”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 38 (1), s. 97-114
Hassan, Ü. (2011). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Ankara: Doğu Batı
Hoppal, M. (2001). “Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı”, çev. Gürbüz Erginer, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 41(1), s. 209-225 İnan, A. (1948). “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, VI (3), s. 127-137
İnan, A. (1972). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları
Karakaş, S. (2014). “Türklerin Orijinal Dinleri Meselesi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, vol. 13(2), s. 463-477
Lewellen, T. C. (2011). Siyasal Antropoloji, çev. A. Erkan Koca, Ankara: Birleşik
Memmedov, C. B. (2002). “Eski Türklerde Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı)”, Türkler, c. 3, Ankara, s. 330–336.
Morgan, L.H. (1994). Eski Toplum I, çev. Ünsal Oskay, İstanbul: Payel
Morris, B. (2004). Din Üzerine Antropolojik İncelemeler: Bir Giriş Metni, çev. Tayfun Atay, Ankara: İmge
Ögel, B. (1957). “Doğu Göktürkleri Hakkında Vesikalar ve Notlar”, TTKB, XXI (81), s. 81-137
Rayman, H. (2016). Eski Türklerde Üç Din: Şamanizm Budizm Maniheizm, Ankara: Karınca Yayınevi
Saydam, M. B. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci: Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi, İstanbul: Metis
Thomas, N. (1996). “Introduction”, Nicholas Thomas ve Caroline Humphrey (der), Shamanism, History and the State (içinde), Ann Arbor: University of Michigan Press, s. 1-13
Yörükan, Y. Z. (2016). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm, İstanbul: Ötüken