UYGUR HALK EDEBİYATINDA YUSUF-ZÜLEYHA DESTANI VE BU DESTANIN KUR’AN KISSALARI BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Halk destanları, ulusların bireysel ve toplumsal varoluşlarında yaşa dıkları acı ve tatlı tecrübelerini yansıtan bir aynadır. Geleceğe yönelik özentilerinin de en etkin tasvirleridir. Destanların, bu yönüyle insanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahip olduğu, bilenen bir gerçektir. Ayrıca konularının çeşitliliği, üslubunun akıcılığı ve taşıdıkları mesajların işlev selliği, bu tür eserlerin toplumun her katmanına yayılmasını kolaylaştıran hususlardır. Bu bağlamda Türk boyları zengin bir miras hazinesini elinde bulundurmaktadır. Bu çalışmada diğer Müslüman halklarda olduğu gibi Uygur Türkleri içerisinde de önemli bir yeri olan Yusuf-Züleyha destanı inceleme konusu yapılmıştır. Hz. Yusuf kıssası, bütün ilahî dinlerin ortak değeri niteliğindedir. Do layısıyla ilahî kitap temelli inanca bağlı her toplumda Hz. Yusuf kıssasına rastlamak mümkündür. İslam’ın ilk dönemlerinden beri Müslüman ca mianın bir parçası olan Uygur toplumunda da bu konu ile ilgili geniş bir müktesebat oluştuğu görülür. Hatta bu kıssanın dinî bir konu olmaktan ziyade halk edebiyatını ilgilendiren bir destan niteliği kazandığı gözler den kaçmaz. Bu noktadan hareketle önemine binaen öncelikle Hz. Yusuf kıssasının Uygur halk edebiyatında oluşturduğu literatür bilgisine yer ve rilecektir. Bu çalışmada örnek olarak Erşidin Tatlık tarafından derlenen ve Uygur halk edebiyatı ile ilgili edebî eserler koleksiyonunda yer alan bir nüsha incelenecektir. Zira aynı ulus içerisinde eserin birçok varyantı mev cuttur. Sonraki aşamada önemine binaen Kur’an kıssalarının karakteristik özellikleri hakkında özet düzeyde bilgi verilecektir. Çalışmanın son bölü münde ise tercih edilen nüsha ile ilgili olduğu düşünülen ayetler, Kur’an kıssalarının amaçları doğrultusunda karşılaştırmalı olarak tahlil edilecek tir. Bunu yaparken temel rivayet tefsir kaynaklarına müracaat edilecektir.

The Epic Yusuf-Zulaikha in Uighur Folk-Literature and the Evolution of It in the Context of Qur’an Narratives

Folk epics are a mirror reflecting the bittersweet experiences of nations in their individual and social existence. These are also the most effective depictions of nations’ aspirations for the future. It is a well known fact that epics have a past as old as human history in this respect. In addition, the diversity of their subjects, the fluency of their wording and the functionality of the messages they carry are the factors that facilitate the spread of such works to every class of society. In this context, Turkish tribes hold a rich heritage. In this study, has been studied the epic Yusuf Zulaikha, which has an important place among Uighur Turks as well as other Muslim peoples. The story of Yusuf is the common value of all Abrahamic religions. Therefore, in every society that has holy book-based believes, it is possible to come across the story of Yusuf. It is seen that a broad acquis has been formed on this issue in the Uighur society, which has been a part of the Muslim community since the early periods of Islam. In fact, it does not go unnoticed that this story becomes an epic that concerns folk-literature rather than being a religious issue. Starting from this point, first of all, information about the literature formed on the story of Yusuf in Uighur folk-literature will be included. In this study, as an example, a copy compiled by Ershidin Tatlıq and included at the collection of literary works about Uighur folk-literature will be analysed. Because there are many variants of the work within the same nation. In the next step, brief information will be given about the characteristics of the Qur’an narratives due to its importance. In the last part of the study, the verses thought to be related to the preferred copy will be analysed comparatively for the purposes of the Quran narratives. In doing so, basic sources of tafsir bi-al-ma’thur will be consulted.

PDF

___

Ebey, A. (2005). Uygur Helk Eğiz Edebiyatı Kâmûsi. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.

Ekber, K. (1985). “Yüsüf-Züleyha”. Bulak dergisi 15, 1-71.

Gufur, V. ve Esker, H. (1988). Uygur Klasik Edebiyatı Tızisliri. Beijing: Milletler Neşriyatı.

Hafız, A. (1991). Yusuf-Zileyha. Yayına haz: Eli Eziz. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı,

Hatiboğlu, İ. (2001). “İsrâiliyat”. İslâm Ansiklopedisi. C 23. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 199-202.

Hoca, Ab. (1995). Garbi Yurt ve Kedimki Medeniyet. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.

İbn Kesîr, İ. (2004). Tefsiru’l-Kur’anı’l-azîm. Tahk: Mustafa es-Seyyid Muhamed, Muhammed Seyyid Reşad vd. Suudi Arabistan: Daru’l-alemi’l-kütub.

İbn Teymiye, T. (1972). Mukaddimetün fi’t-tefsir. Tahk: Adnan Zazur. 2. Baskı. Yayın yeri ve tarihi yok.

İnayet, A. (2004), Uygur Halk Destanları-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Kara, M. (2014). “Kur’ân Kıssalarında Konu ve Kapsam Merkezli Bir Analiz”. İslamî İlimler Dergisi, 1, 69-102.

Kumartaşlıoğlu, S. (2015). “Kur’an Kıssalarının Dinî Edebiyata Tesirine Bir Örnek: Dâstân-ı Hazret-i İbrahim”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (36), 249-277.

Metseydi, E. (2008). “Yüsüp Zileyha’ning Arhipi”. Bulak dergisi 5, 41-56.

Mollavutof, S. (2009). “Yusuf-Zileyha Destanı Toğrisida”. Bulak dergisi 1: 45-51.

Öztürk, M. (2014). “Kur’ân Kıssaları Bağlamında İsrâiliyyât Meselesine Farklı Bir Yaklaşım”. İslamî İlimler Dergisi 1: 11-68.

Şengül, İ. (2002). “Kıssa”. İslâm Ansiklopedisi. Cilt 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 498-501.

Şimin, G. ve Ayup, T. (1997). Kedimki Uygurlarning Tarihi Dastanı Oğuzname. Beijing (Pekin): Milletler Neşriyatı.

Ömer, A. (1989). Uygur Halk Destanları 2. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.

Rahman, A. (1984). Edebiyatka Dair Mulahizeler. Beijing: Milletler Neşriyatı.

Rahman, A. (1989). Folklor ve Yazma Edebiyat, Kaşgar: Kaşgar Halk Neşriyatı.

Rahman, A. (1986). Yipek Yurtidiki Efsane-Rivayetler. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.

Taberî, M. (1999). Camiu’l-Beyan An Te’vîli Ayi’l-Kur’an. Beyrut: Daru’lkutubi’l-ilmiyye.

Tarım, O. (2007). “Yüsüf Züleyha Dastani Hekkide Muhakime”. Şincang Universiteti İlmi dergisi. 2: 12 vd.

Topaloğlu, B. (2013). “Yusuf Suresi”, İslâm Ansiklopedisi, C 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 28-30.

Utuk, İ. E, Osman, G. vd. (2006). “Uygur Edebiyatı Tarihi II”. Beijing: Milletler Neşriyatı.

Yunus, M. (1992). “Muhabbetname”. Yayına haz: Muhammed Salih Hacı, Bulak dergisi 3, 62-110, 4: 71-99 vd.

Zehebî, M. H. el-İsrâiliyyat fi’t-tefsir ve’l-hadîs Kahire: Mektebetu vehbe. t.y.

Zunun, M. ve Rahman, A. (1982). Uygur Helk Eğiz Edebiyatının Asasliri. Ürümçi: Şinciang Helk Neşriyatı.