KAZAN TATAR EDEBİYATINDA TARİHÎ ROMAN TÜRÜ ÜZERİNE

Tatar tarihi üzerine ilk çalışmalar XX. yüzyılın başlarında tarih, ede biyat ve edebiyat bilimi dallarında ilk denemelerle başlar. Ancak Sovyet ideolojisi döneminde tarihsellik eğilimi, daha çok XX. yüzyılda gerçekle şen inkılapları ve savaşları konu eden eserlerle sınırlı kalmıştır. Altmışlı yıllar toplumunda Kruşçev yumuşaklığı ismi ile tarihe geçen açıklık ve demokratik değişimler, edebiyat ve sanat üzerindeki ideolojik baskıları biraz zayıflatır. Bulgar atalarımızın yaşadığı kadim topraklarda arkeoloji çalışmalarının başlatılması, edebiyatçıları yeni araştırmalara yönlendirir. Yeni sürecin kapıları ilk olarak Nurihan Fettah’ın İtěl Suvı Aka Torur (İtil Suyu Akıyor, 1969) adındaki romanıyla açılır. Bundan sonra, özellikle 1980’li yıllardan Tatar halkının en eski dönemlerde yaşadığı önemli ta rihî evrelerini gün ışığına çıkartmakla birlikte, XX. yüzyılda gerçekleşen siyasi inkılaplar ve savaşlar, tarihte iz bırakan şahısları, açlık ve kolhoz laşma süreci gibi tarihî olayları yeniden değerlendiren çok sayıda roman yazıldı. Tatar tarihî romanının gelişiminin Türkiye’de günümüze kadar bir bütün olarak neredeyse hiç incelenmediğini göz önünde bulundurarak, çalışmamızda; Tatar tarihî romanının oluşumu, bu türün araştırılma du rumu, tarihsellik konusunda çalışan yazarlar ve romanları üzerine bilgi lendirme yapılmıştır. XX. ve XXI. yüzyılın başlarında yayımlanan Tatar tarihî romanları, yansıttıkları dönem ve kaleme alındıkları tarihî olaylara göre sunulmaktadır. Sonuç kısmında; içerdiği konuları ve yazarın edebî tarzı bakımından tarihî romanların çeşitli türlere göre sınıflandırılması yapılmış ve eserler tanıtılmıştır.

On the Development of Historical Novel Genre in Kazan Tatar Literature

First studies on Tatar history, literature and literary science started at the early 20th century. The historicity trend in the Soviet ideology period is limited to works involving revolution and wars in the 20th century. The openness and democratic developments in history with the name ‘Khrushchev leniency’ in the 60’s partly alleviated the ideological pressure on literature and arts. The start of excavation works on the ancient lands where Bulgars lived directed scientists of letters towards new searches. The new process firstly started with the novel of Nurihan Fettah named İtěl Suvı Aka Torur (1969). Afterwards, especially in the 80’s, many novels, which not only uncovered the significant historical periods of ancient Tatar peoples but also reevaluated political revolutions and wars in the 20th century, individuals who made a mark in history and historical events such as famine and kolkhozification, were written. Considering that the development of the Tatar historical novels has almost never been studied as a whole in Turkey until now, in our study, we will provide information on the formation of the Tatar historical novel, the research status of this genre, authors working on historicity and their novels. Tatar historical novels published in the 20th century and at the beginning of the 21st century will be presented based on the periods they reflect and the historical events they focus on. Finally, the classification of historical novels into different subgenres based on their topics, literary style and their interpretations.

PDF

___

Abdullina, D. (2017). “Kavi Necmi”. Tatar Edebiyatı Tarihi, Sigěz Tomda. 5.Tom. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 128-139.

Batulla (1992). Söyembike: Roman-Kıyssa. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 415 b.

Bayramova, F. (2016). Küçüm Han. Konya: Kümen Yayınları, 355.

Çakmak, C. (2018). “Fatih Kerimî’nin Mirza Kızı Fatıyma, Şakirt ile Student ve Nuretdin Hoca Hikâyelerinde Ele Alınan Sosyal Temalar”, Gazi Türkiyat Bahar, 22, 39-54.

Çakmak, C. (2019). “Fatih Kerimî’nin ‘Ondan Bundan’ Adlı Eserinin Fikri Yapısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 12, 66, 36-46.

Demirkaya, A. E. (2016). “Mehmüt Galev’in “Möhacirler” Adlı Romanından Hareketle Göçün Türkiye’ye Yerleşen Tatar Toplumu Üzerindeki Etkisi”. Bartın Üniversitesi Uluslararası Edebiyat Ve Toplum Sempozyumu 28-30 Nisan 2016 Bildiriler Kitabı, 2. Cilt, Bartın Üniversitesi Yayınları, 171-182.

Ědiplerěběz: Biobibliografik Bělěşmelěk: 2 Tomda: 2.Tom (2009). (Töz.: R. Davtov, R. Rahmani). Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 735 b.

Emirhan, R. (1995). Galimnerneň Galimě /Fehretdin, R. Kazan Hanları. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 6-36.

Emirhanov, M. (2008). Ürbet Haneke Gıyşkı./İ Kılgan Doğam Minem: Roman, Povest’.-Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 7-276.

Emirhanov, M. (2018). Olug Möğemmed: Romannar. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 429 b.

Eşrefcanov, H. (1998). Tamırıbız-Tarihta. Kazan Utları jurnalı, No 2, 146-159.

Eşrefcanov, H. (2000). Tarihka Edebî Seyehet. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 254 b.

Fehretdin, R. (1995). Kazan Hanları. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 189 b.

Fehretdinov, R. (2015).Tatar Tarihı. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 221 b.

Fettah, N. (1972). Tarih Bitlerěn Aktarganda. Kazan Utları jurnalı, No 3, 170-175.

Fettah, N. (1980). İtěl Suvı Aka Torur: Tarihi Roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 399 b.

Fettah, N. (1984). Sızgıra Torgan Uklar: Tarihi Roman. 1. Kitap. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 344 b.

Fettah, N. (1984). Sızgıra Torgan Uklar: Tarihi Roman. 2. Kitap. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 432 b.

Gazi, İ. (1967). Saylanma Eserler: 2 Tomda. 2. Tom. Roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 396 b.

Giylecev, A. (1997). Yegěz Běr Doga!:Roman-Hatire. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 448 b.

Golden, P. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş (Çev. Osman Karatay). Ankara: KaraM Yayınları.

Gumilev, L. N. (2002). Hunlar (Çev. Ahsen Batur). İstanbul: Selenga Yayınları.

Hatipov, F. (2001). “Nurihan Fettah.” Tatar Edebiyatı Tarihı. Altı Tomda. 6. Tom. 1960-1990 Yıllar Edebiyatı. Kazan: Rannur Neşriyatı,172-184.

Hatipov, F. (1985). Ütkenner Aşa Kileçekke, Kazan Utları Jurnalı, No 11, 180-188.

Hayri, H. (1979). “Yazuçı Hem Tormış.” Edebiyat Teoriyesé, Edebî Hereket Meseleleré. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı.

Hebibullin, M. (1985). Kubrat Han: Tarihi Roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 375 b.

Hebibullin, M. (1991). İlçěge Ülěm Yuk: Tarihi Roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 384 b.

Hebibullin, M. (1996). Söyembike Hanbike hem İvan Groznıy: Tarihi Roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 512 b.

Hebibullin, M. (2019). Atilla: Tarihi Roman. Kazan: Baygış Neşriyatı, 591 b.

Hösni, F. (1963). Utızınçı Yıl: roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 395 b.

Hucin, F. (2002). Ul – Tarihçı-Galim De. Meydan jurnalı, No 6, 21-30.

Hudyakov, M. (2009). Kazan Hanlığı Tarihi (Çev. A. İshaki, Haz. İ. Kamalov). Ankara: TDK Yayınları.

Husainov, G. (1984), Batırşanıň Patşaga Yazgan Hatı /Tatar Edebiyatı Tarihı. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 1. Tom, 411-419.

Husnutdinova, L. (2003). Sovremennıy Tatarskiy İstoriçeskiy Roman (Problemı Poetiki). Avtoref. Diss. Kand. Filol. Nauk. Kazan: Kazanskiy Gos. Universitet.

İbrahimov A. (1960). Edebiyat Meselelerě. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı

İmamov, V. (2001). Utlı Dala: Tarihi Roman. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 432 b.

İmamov, V.(1994). Seyět Batır: Tarihi Roman, Tarihi Oçerk. Çallı: KamAZ Neşriyatı, 512 b.

İshakov, D. (1993). Vvedeniye v İctoriçeskuyu Demografiyu Volgo-Uralskih Tatar. Kazan: Tatar. Knijn. İzdatelstvo.

Kafesoğlu, İ. (2016). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyatı.

Kerimullin, E. (2007). Tatar Tarihına Kilgen Edip/Hebibullin M. Han Onıgı Hansöyer.-Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 245-254.

Kurat, A. N. (1992). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. 2. Bs. Ankara: Murat Kitabevi Yayınları.

Muhammedi, R. (1993). Sırat Köprüsü-Sultan Galiyev (Çev. Mustafa Öner). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Muhammetdinov, R. (2000). “Bolşevizm, Milli Komünizm ve M. Sultan Galiyev Fenomeni”, Türkler (Nşr. Hasan Celal Güzel vd.) Ankara, XVIII, 843-847.

Musin, F. (1999). Milli Yaňarış Yulında. Miras jurnalı, No. 8, 79-85.

Musin, F. (2001). Proza/ Tatar Edebiyatı Tarihı. Altı Tomda. 6 Tom. 60-90 Yıllar Edebiyatı. Kazan: Rannur Neşriyatı, 49-96.

Neagoe, M. (1994). Üç Bozkırlı. 2. Bs. (Çev. Müstecip Ülküsal). İstanbul: Burak Yayınevi.

Öner, M. (2008). “Tatarlarda Aydınlanma Hareketi ve Sultangaliyev”. Ahmet B.Ercilasun Armağanı (Ed. Ekrem Arıkoğlu). Ankara: Akçağ Yayınları.

Rehimov, C. (1992). Batırşa: Tarihi Roman. Kazan: Tatar, Kitap Neşriyatı, 460 b.

Remiyeva, İ. (2009). Rus, Tatar hem Törěk Edebiyatlarında Hanbike Söyembike Obrazı: Monografiya, Kazan: Tarih İnstitutı Neşriyatı, 243 b.

Safin, F. (2003). Sataşıp Atkan Taň: Roman-Trilogiya. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, 527 b.

Segdi, G. (1925), Sigěz Yıl Ěçěnde Tatar Edebiyatı, Kızıl Tatarstan Gazetası, No 192. Tatar Edebiyatı Tarihı, Sigěz Tomda. 2. Tom (2014), XV-XVIII Gasırlar.- Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı.

Tatarskiy Ěntsiklipediçeskiy Slovar’ (1999), Kazan: İnstitut Tatarsloy Ěntsiklopedi

Türk, A. T. (2014). Nurihan Fettah’ın Sızgıra Torgan Uklar Romanı Üzerine Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Eğe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Türk, A. T. (2019). “Köklerin Peşinde Bir Tatar Yazar: Nurihan Fettah” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 48, 139-155.

Urmançe, F. (2002). Meň Yarım Yıl Ělěk, Kazan Utları Jurnalı, No. 7, 149-153.

Yapıcı, N. (2018). Alimcan İbrahimov’un Romanı Ademler Üzerine Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Eğe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Zahidullina, D. (2006). Yaňa Dulkında (1980-2000 Yıllar Tatar Prozasında Traditsiyeler Hem Yaňalık). Kazan: Megarif, 255 b.

Zaripova Çetin, Ç. (2006), Tatar Edebiyatının Gelişimi, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 9, 138-151.

Zaripova Çetin, Ç. (2018). “XX. Yüzyıl Kazan Tatar Edebiyatı” Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatları El Kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları.

Zaripova Çetin, Ç. (2020) Âdemler. (Araştırma, İnceleme, Metin). Ankara: Bengü Yayınları.

Zaripova Çetin, Ç. (2020). “Tatar Yazar Nurihan Fettah’ın Tarih Konulu Eserleri Üzerine”. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 341-354.