ÖZBEK ÇOCUK EDEBİYATINDA ŞİİR

Çocuk edebiyatı, çocuklara etik ve estetik değerlerin aktarılmasını, çocuğun duygusal zekâsını, hayal gücünü, dil becerisini geliştirmeyi he defleyen sözlü ve yazılı eserler bütünüdür. Didaktik yönünün lirik tara fından daha ağır bastığı bu edebiyat, çoğunlukla ideal olanı aktardığı için büyüklerin edebiyatından ayrılmaktadır. Türk dili, kültürü ve edebiyatı nın Türkistan sahasındaki önemli merkezlerinden olan Özbek edebiyatı, zengin bir çocuk edebiyatı külliyatına sahiptir. Özbek çocuk edebiyatı 20. yüzyılın başlarında yazılan Özbekçe ders kitaplarıyla şekillenmeye baş lamış, 1930’lu yıllarda bağımsız bir edebiyat olarak ortaya çıkmıştır. Bu edebiyat, kitap, makale, bildiri gibi çeşitli türdeki çalışmalara konu edilse de genellikle ihmal edilmiş olan bir alandır. Bu çalışmanın amacı Özbek çocuk edebiyatının 1930’dan günümüze kadarki gelişimini incelemeyi, yetişkin edebiyatından ayrı bir kol olarak varlığını sürdüren Özbek çocuk edebiyatına farkındalığı artırmayı amaçlar. Dünya çocuk edebiyatların dan Özbekçeye yapılan çeviriler çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Çalışma materyali, çocuk edebiyatının yaygın türü olması sebebiyle şiir ile sınırlandırılmıştır. Araştırma, Özbek çocuk edebiyatının hangi siya si/toplumsal olay ve unsurlar temelinde şekillendiği, hangi dönemlerde ele alınabileceği, hangi şairler tarafından temsil edildiği, şiirlerin hangi temalar çerçevesinde kaleme alındığı sorularına odaklanır. Özbek çocuk edebiyatı bu çalışmada 1930-1960, 1960-1990 ve 1990’dan günümüze olmak üzere üç dönemde ele alınmıştır. Her dönemin siyasi ve toplum sal arka planı ve bunların tema açısından şiirdeki yansımaları incelenmiş, dönem özelliklerini taşıyan şiir örnekleri Türkçe aktarımlarıyla birlikte verilmiştir.

Poetry in the Uzbek Children’s Literature

Children’s literature is body of oral and written works that aim to convey ethical and aesthetic values to children and develop children’s emotional intelligence, imagination and language skills. Uzbek literature, which is one of the important centers of the Turkic language, culture and literature in the Turkestan area, has a rich children’s literature corpus. Uzbek children’s literature began to take shape with Uzbek textbooks written at the beginning of the 20th century, and emerged as an independent literature in the 1930’s. Although Uzbek children’s literature is the subject of various types of studies, it is an area that is generally neglected. This study aims to examine the development of the Uzbek children’s literature from 1930 to the present, and to raise awareness of Uzbek children’s literature. Translations from world children’s literatures into Uzbek were excluded from the scope of the study. The study material is restricted to the common genre of children’s literature, poetry. The research focuses on the following questions: What political/social events and factors influenced the Uzbek children’s literature? What are the periods and who are the representatives of the Uzbek children’s literature? What are types of themes in the Uzbek children’s poetry? Uzbek children’s literature has been examined in three sections in this study, 1930-1960, 1960-1990 and 1990-present. The study analyzes the political and social background of each period and their reflections in poetry in terms of themes, and includes examples of poems bearing the characteristics of the period with their Turkish translations.

PDF

___

A’zam, M. (1970). Senga Nima Bo‘ldi. Toshkent: Yosh Gvardiya.

A’zam, M. (2005). Saylanma: Bolalar uchun asarlar (Ed. A. Obidjon). Toshkent: Cho‘lpon.

Adashboyev, T. (2003). Orzularim - Qo‘sh Qanotim. Toshkent: Sharq.

Akbarov, A. ve Qodirov, M. (1987). Kichkintoy va Paxtaoy. Toshkent: Yulduzcha.

Axmedova, Z. (1984). Yumor i satira v uzbekskoy detskoy poezii: 60- 70-x godov. Doktora Tezi. Taşkent: Tashkentskiy Ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Gosudarstvennıy Universitet imeni V. I. Lenina.

Azimov, A. ve Hazratqulov, M. (2011). Bolalar Adabiyoti va Folklor. Samarqand.

Barakayev, R. (1994). XX Asr Boshlaridagi O‘zbek Bolalar Adabiyoti va Abdulla Avloniy Ijodi. Doktora Tezi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Adabiyot Instituti.

Barakayev, R. (2009). “Bolalarga Beraylik Dunyoni”. O‘zbek Bolalar Adabiyoti Antologiyasi I: She’riyat (Ed.: T. Adashboyev ve A. Akbar). Toshkent: O‘qituvchi. 3-24.

Barnoyev, S. (1986). Tinchlikni Ulug‘laymiz. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Curayeva, G. (2010). “Özbek Çocuk Şiirlerinde Hicvî Timsaller Yaratmanın Kendine Özgü Özellikleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, X/1, 17-21.

Diyor, Z. (1946). “To‘yona”. Sharq Yulduzi, 4-5, 17.

Dursunoğlu, H. (2007). “Çocuk-Edebiyat ve Çocuk Edebiyatı”. Eğitim Fakülteleri İçin Çocuk Edebiyatı (Ed: Ö. Yılar ve L. Turan). Ankara: Pegem Akademi. 1-36.

G‘ulom, G. (1983). Farzandlarimga. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Hamdamov, U. (2019). “Dönemsel Problemlerin Şiirin İmaj Dünyasına Yansıması”. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, 2/2, 335-341.

Hayit, B. (2000). Sovyetlerde Türklüğün ve İslâm’ın Bazı Meseleleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

İbrahimova, Z. (2010). Gulgina: Kichkintoylar uchun badiiy adabiyot majmuasi II. Toshkent: Yangi Nashr.

Jamilova, B. (2020). “O‘zbek Bolalar She’riyatida Ma’rifat va Tarbiya”. Filoloji ve Kültür Araştırmaları 2 (Ed.: N. Hasan ve M. Yuldaşev). Karabük: Karabük Üniversitesi. 384-387.

Jumaboyev, M. (1996). O‘zbek va Jahon Bolalar Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.

Jumaboyev, M. (2004). Bolalar Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.

Kahhar, T. (2014). “XX. yy. Özbek Çocuk Edebiyatı ve Yayıncılığı”. I. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri. İstanbul. 78-95. https:// cogeyb.org/wp-content/uploads/2015/05/001_Bildiriler-1.pdf erişim tarihi: 18/04/2021

Kahhar, T. (2016). “Çağdaş Özbek Çocuk Edebiyatı ve Bazı Meseleleri”. III. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu: Bildiriler (Ed.: M. Günyüz, B. V. Yıldız ve T. Şimşek). İstanbul: Step Matbaacılık. 257-264. https://cogeyb.org/wp-content/uploads/2016/10/3.-SEMPOZYUM-B%c4%b0LD%c4%b0R%c4%b0LER-K%c4%b0TABI.docx.pdf erişim tarihi: 14/03/2021

Karimov, N., Mamajonov, S., Nazarov, B., Normatov, U. ve Sharafiddinov, O. (1999). XX Asr O‘zbek Adabiyoti Tarixi. Toshkent: O‘qituvchi.

Kocaoğlu, T. (1998). “Özbek Türkleri Edebiyatı”. Türk Dünyası El Kitabı IV Edebiyat: Türkiye Dışı Türk Edebiyatları. Ankara: TKAE, 179-197.

Matchonov, S., Shojalilov, A., G‘ulomova, X., Sariyev, Sh. ve Dolimov, Z. (2020). O‘qish Kitobi: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 4- sinfi uchun darslik, 6- nashr. Toshkent: Yangiyul Poligraph Service. https://eduportal.uz/ Umumiyfiles/darsliklar/4/oqish_4_uzb.pdf erişim tarihi: 19/02/2021

Matjon, S. ve Qurboniyozov, M. (2009). Bolalar Adabiyoti Ijodiy-Uslubiy Izlanishlar. Toshkent: NTDPU.

Mirzayev, S. (2005). XX Asr O‘zbek Adabiyoti. Toshkent: Yangi Asr Avlodi.

Mirzayev, S. ve Shermuxamedov, S. (1993). Hozirgi Zamon O‘zbek Adabiyoti Tarixi. Toshkent: O‘zbekiston.

Mo‘min, P. (1972). Odob va Oftob. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Mo‘min, P. (2003). Bolajon, Bolajonim. Toshkent: Cho‘lpon.

Muhammadiy, Q. (1981). Odam — Olam Qo‘shig‘i V- kitob. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Muhammadiy, Q. (1987). Men Sizga Bir Hikmat Aytayin. Toshkent: Yulduzcha.

Nazar, R. (1987). Yashasin Quyoshli Kun. Toshkent: G‘afur G‘ulom.

O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Til va Adabiyot Instituti (2006-2008). O‘zbek Tilining Izohli Lug‘ati (I-V). Toshkent: “O‘zbekiston Milliy Entsiklopediyasi” Davlat Ilmiy Nashriyoti.

Obidjon, A. (2006). O‘g‘irlangan Pahlavon. Toshkent: Cho‘lpon.

Obidjon, A. (2012). “O‘rni Borning Qadri Bor”. Osmondagi Darvoza. Toshkent: Sharq. 199-207. https://uzsmart.uz/kitoblar/files/Aralash/Tursunboy%20 Adashboyev.%20Osmondagi%20darvoza_%5Buzsmart.uz%5D.pdf erişim tarihi: 17/04/2021

Ota, Q. (2014). Quyosh Bola Oy Bola. Toshkent: O‘qituvchi.

Oxunova, E. (2006). Buvijonim Keldilar. Toshkent: O‘qituvchi.

Rajab, D. (2019). “Yurt Qalqonlari”. O‘qish Kitobi: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 1- sinfi uchun darslik, 15- nashr (Ed.: T. G‘afforova, E. Shodmonov ve G. Eshturdiyeva). Toshkent: Sharq. 5. https://eduportal.uz/Umumiyfiles/ darsliklar/1/oqish_1_uzb.pdf erişim tarihi: 21/02/2021

Safarov, O. (1985). O‘zbek Bolalar Poetik Folklori. Toshkent: O‘qituvchi.

Sattor, Sh. (1979). “Bola Qalbi”. Sharq Yulduzi, 6, 10.

Sattor, Sh. (1980). Buncha Totli. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Solmaz, E. ve Tuğlacı, G. (2020). “Özbekistan Çocuk Şiirleri”. Türk Dünyasından Çocuk Şiirleri (Ed.: S. Sağlam ve E. Sakallı). Ankara: Bengü. 185-224.

Sulaymon, Y. (1971). “O‘quvchilar Askari”. Guliston, 9, 22.

Sulaymon, Y. (1986). “Qo‘shnilar”. Sharq Yulduzi, 2, 138.

Suyumov, A. ve Jumaboyev, M. (1995). Bolalar Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.

Şirin, M. R. (2016). “Edebiyat ve Çocuk Edebiyatı: Edebiyatın Amacı ve İşlevi”. Türk Dili, CX/780, 12-31.

Tolib, R. (1983). Eshitmadim Demanglar. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Turaeva, D. (2015). “Problem of the Hero of the Uzbek Children’s Literature of 50-60”. Anglisticum Journal, 4/12, 51-56.

Turaeva, D. (2016). “Özbek Çocuk Şiirinde Maharet Meseleleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13/3, 71-84.

Turdieva, K. (1994). Hozirgi Zamon Bolalar She’riyatida Ma’naviyat Masalasi. Doktora Tezi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Adabiyot Instituti.

Turdieva, K. (2017). “Osobennosti sovremennoy uzbekskoy detskoy poezii”. International Scientific Journal, 54/10, 66-69. https://dx.doi.org/10.15863/ TAS.2017.10.54.15

Ubaydullo, T. (1989). Qirlar To‘la Qizg‘aldoq. Toshkent: Yosh Gvardiya.

Umarova, M., Xamrakulova, X. ve Tojiboyeva, R. (2019). O‘qish Kitobi: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 3- sinfi uchun darslik, 4- nashr. Toshkent: O‘qituvchi. https://eduportal.uz/Umumiyfiles/darsliklar/3/oqish_kitobi_3_ uzb.pdf erişim tarihi: 21/02/2021

Üşenmez, E., Boltabayev, S. ve Tuğlacı, G. (2016). Özbekçe-Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dünyası Vakfı.

Rajabov, D. (1995). 80- yillar O‘zbek Bolalar She’riyatida Poetik Mahoratning Ayrim Masalalari. Doktora Tezi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Alisher Navoiy Nomidagi Adabiyot Instituti.