Batı Kaynaklı Alıntılara Başkurt ve Tatar Lehçelerinden Öneriler

Cumhuriyet dönemi içerisinde dil bahsinde önemli adımlar atılmıştır. Devlet eli ile sadeleşmenin başladığı bu dönemde dildeki Arapça ve Farsça alıntı unsurlara karşı Türkçe kaynaklı karşılıklar belirlenmiştir. Karşılıkların tespitinde çeşitli yollara başvurulmuştur. Bu yollardan biri de lehçelerin söz varlıklarından yararlanmak olmuştur. 20. yüzyılın başlarından itibaren yeni Türk devletinin şekillenmesinde büyük katkı sağlayan Y. Akçura, S. Maksudi, H. Zübeyir, R. Rahmeti gibi isimlerdir. Bu isimlerin ortak yönü ise, İdil-Ural bölgesinden olmalarıdır. Bu nedenle İdil-Ural bölgesi Türk lehçeleri, Arapça ve Farsça alıntılara karşılık belirlemede başvurulan ilk kaynak olmuştur. Günümüzde İdil-Ural Türk lehçeleri ile birlikte diğer lehçelerin de söz varlığından yararlanma imkânı bulunmaktadır. Bu çalışmada kaynak olarak yine İdil-Ural Türk lehçelerinden karşılıklar teklif edilmiştir. Ancak bu karşılıklar Batı kaynaklı alıntılara yöneliktir.

Anahtar Kelimeler:

Alıntı, söz varlığı, lehçe, Başkurtça, Tatarca

The Suggestions from Bashkir and Tatar Turkic Dialects for Western Loanwords

Important steps were taken about language within the Republican period. The Turkish origin equivalents were indicated against to Arabian and Persian loanwords which were in Turkish language at the term of republic when the simplification was begun by state hand. Different ways were applied to indicate the equivalents. The one of these ways was utilising of vocabularies of the other Turkic dialects. Some people like as Y. Akçura, S. Maksudi, H. Zübeyir, R. Rahmeti made a great contribution to the shaping of the Turkish stat in the early 20th century The common feature of all these names is that they are from the Idil-Ural region (or Volga-Ural). So, Idyl-Ural region Turkic dialects were first sources to indicate equivalents. In this study we are suggesting the equivalents. However, these equivalents are directed to the western source loans.

Keywords:

Loanword, vocabulary, dialect, Bashkir, Tatar,

PDF

___

AGİŞEV, İ. M. ve diğerleri (1993), Başkort Télénéñ Hüzlégé I-II, Moskova, Russkiy Yazık.
AKALIN, Ş. H. (2002), “Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu”, Türk Dili Dergisi TDK’nin 70. Yılı Özel Sayısı, Temmuz-2002, 607, s. 1-58.
EHMETYANOV, R. ve diğerleri (2014), Türkçe-Tatarca Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERCİLASUN, A. B. (1997), “Atatürk’ün Türk Diline Verdiği Önem ve Türk Dilinin Korunması Çabaları”, Türk Dili Dergisi, Aralık-1997, 552, s. 483-492.
TDK (2002), Yabancı Kelimelere Karşılıklar, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. TDK, Güncel Türkçe Sözlük, www.tdk.gov.tr.
TDK (2005), Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARAHAN, L. (1999), “Atatürk Dönemi Dil Kurultaylarında Türk Dünyası”, Türk Dili Dergisi, Ekim-1999, Sayı 550, s. 845-853.
KORKMAZ, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
MAHMUTOVA, L. T. ve diğerleri (1977-1979-1981), Tatar Télénéñ Añlatmalı Süzlégé I-II-III, Kazan, Tatarstan Kitap Neşriyatı.
ÖNER, M. (2006), “Atatürk ve Türk Lehçeleri”, Türk Dili Dergisi, Temmuz-2006, Sayı 655, s. 92-104.
ÖNER, M. (2007), “Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti ve Türkçe Devrimi”, Türk Dili Dergisi, Sayı 667, Temmuz-2007, s. 178-182.
SADOĞLU, H. (2003), Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.