BAĞIMSIZLIK SONRASI ÇIKARILAN YASA VEKANUNLAR ÇERÇEVESİNDE KIRGIZTÜRKÇESİNİN DURUMU
Kırgızistan Cumhuriyeti, 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığınıilan ettikten sonra, hızlı bir şekilde, Kırgız dilinin kullanım alanının yay gınlaşması için çalışmalar başlatılmıştır. İlk yıllarda ülkede başta Ruslarolmak üzere pek çok etnik grubun bulunmasından dolayı bu çalışmalarpek başarılı olamamıştır. Otuz yıllık süreç göz önünde bulunduruldu ğunda, Kırgız dili kullanım açısından ilk yıllara oranla oldukça gelişimgöstermiştir. Günümüzde, Kırgızcanın bilim, eğitim, basın-yayın dili vb.birçok alanda yaygın kullanımını görmek mümkündür. Dil kullanımınınyaygınlaşması zaman alır. Kırgızca kullanımının yaygınlaşma süreci de vam etmektedir. Bu süreçte Kırgızistan Parlamentosu tarafından çıkarılanyasa ve kanunların etkisinin yanı sıra, millî birlik ve beraberliğin, halkınkültürel değerlerine ve diline sahip çıkmasının etkisi de azımsanmayacakkadar çoktur.Çalışmada Kırgızistan’da, Sovyetler Birliği zamanında Kırgızcanındurumuyla ilgili giriş mahiyetinde bilgi verilmiştir. Kırgızistan Cumhuri yeti’nin bağımsızlığıyla birlikte yasa ve kanunlar çerçevesinde günümü ze kadar Kırgız dilini geliştirme ve yaygınlaştırma, devlet dili ve resmî dil yapma çabaları anlatılmıştır. Kırgız dilinin gelişmesine katkı yapankurum ve kuruşlar hakkında bilgi verilmiştir. Günümüzde Kırgız dilininkullanım alanının genişletilmesiyle ilgili güncel sorunlardan bahsedilerekçeşitli çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır. Sonuç ve öneriler bölü münde Kırgız dilinin bugünkü durumu ve kullanım alanı, dilin hak ettiğideğeri alması için hem devlet hem de bireysel olarak yapılması gereken ler özetlenmiştir.
The Kyrgyz Language Situation in the Laws of Independence Years
After the Kyrgyz Republic gained its independence on August 31,1991, considerable efforts were made to the rapid development of theKyrgyz language. However, these efforts were not successful in thefirst years why there were many Russian-speaking population and otherethnic groups in it. By 2021 the Kyrgyz language has shown remarkabledevelopment in terms of usage. Now, it is possible to observe thewidespread use of Kyrgyz in many fields such as science, education,mass communication. Language use is a slowly changing process, so theKyrgyz language use area continues to broaden by decades. Thus, definitelaws have been enacted by the Kyrgyz state parliament to contributeto language development, whereas the effect of national unity and thepeople’s protection of their values are also taken into consideration. The study describes the situation of the Kyrgyz language in the pre independence period. The efforts to popularize the language and make itboth a state and official language status have been explained. The paperprovides information regarding the organizations that contribute to thedevelopment of the Kyrgyz language. Along with mentioning the currentproblems of the language, the study also suggests various solutions tosolve them. The conclusion and the section of suggestions describethe current situation and the usage area of the Kyrgyz language. Somerecommendations regarding what kind of steps should be taken by thestate and in-person are included. All these attempts are performed to givethe Kyrgyz language the importance that it deserves.
___
- Akunov, A. A. (2015). “2005-cılı 24-marttagı cana 2010-cılı 7-apreldegi eldik ıñkılaptardın tarıhına kıskaça serep”. Door cañırtkan eldik ıñkılaptar: 2005-cıldın 24-martında cana 2010-cıldın 7-aprelinde Kırgızstanda cüzögö aşkan eldik ıñkılaptardın maarakelerine arnalgan cıynak. Bişkek: KRPcÖ İbnın aldındagı “Tipografiya” mamlekettik işkana, 21-118.
- Alyılmaz, C. (2013). “(Kök)Türk Harfli Eski Türk Yazıtlarının Kırgızlar Açısından Önemi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2 (4), 1-26 . DOI: 10.7884/teke.255
- Batırbayeva, Ş. D. (2010). Epoha stalinizma v Kırgızstane v çeloveçeskom izmerenii. Moskova: Rossiyskaya politiçeskaya entsiklopedia (ROSSPEN).
- Baydildeyev, C. (2010). Kayra cangan ısımdar. Bişkek.
- Baydildeyev, C. (2015). Kırgız-Kazak intelligentsiyasının baylanıştarı (XX k. başı). Bişkek: Maxprint.
- Bell, R. T. (1980). Sotsiolingvistika: tseli, metodı i problemı. Moskova: Mejdunarodnıye otnoşeniya.
- Belov, S. A. ve Kropaçev, N. M. (2020). “Ponyatiye gosudarstvennogo yazıka”. Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta. Yazık i literatura. 17 (1), 4-21. https://doi.org/10.21638/spbu09.2020.101
- Cumabayev, M. E. ve Bektemirova, A.K. (2013). Sovet koomunun tarıhı: cogorku okuu cayları üçün okuu kuralı. Bişkek: Maxprint.
- Cumakunova G. (2018). “Bağımsızlığının 27. Yılında Kırgızistan’da Devlet Dilinin Durumu”, Karadeniz Araştırmaları, XV/60, 124-134.
- Deşeriyev, Y. D. ve Tumanyan, E.G. (1980). Vzaimootnoşeniye razvitiya natsionalnıh yazıkov i natsionalnıh kultur. Moskova: Nauka.
- Dikambayev, K. (2010). “Moi vospominaniya o İ.R.Razzakove”. İshak Razzakov – Kırgızstandın zalkar uulu. İlimiy dokladdar, makalalar, eskerüülör = İshak Razzakov – velikiy sın Kırgızstana. Nauçnıye dokladı, statyi, vospominaniya. Bişkek: Turar.
- Djunuşaliyev, Dj. (2003). Vremya sozidaniya i tragediy. 20–30-e godı XX v. Bişkek: İlim.
- Erkin Too gazetesi, 15 Şubat 2019 tarih ve No. 11 (2975) sayısı, 15.
- Haidju, Y. (2020). “Sovremennoe polojenie russkogo yazıka v gosudarstvah Tsentralnoy Azii”. Postsovietskiye issledovaniya, tom 3, No. 3, 250-270.
- İmankulov, M.K. (2012). Kırgızstandın tarıhı: XX-XXI kk. Orto mekteptin 9-kl. okuu kitebi. Bişkek: “Bilim-kompyuter”.
- İzmailov, A.E. (1957). Oçerki po istorii sovetskoy şkolı v Kirgizii za 40 let (1917- 1957 gg). Frunze: Kirgizskoye gosudarstvennoe uçebno-pedagogiçeskoe izdatel’stvo.
- Kamçıbekova, K. (2006). “Sovyet Dönemi Kırgız Türkçesinde Dil Plânlaması”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 26, 31-40.
- KRT (2000). – Kırgız Respublikasının tarıhı. Cogorku okuu cayları üçün okuu kitep. Bişkek: “Kırgızstan” basma üyü.
- Kuriyozov, E., Doval, Y., Gómez-Rodríguez, C. (2020). “Cross-Lingual Word Embeddings for Turkic Languages”. Proceedings of the 12th Language Resources and Evaluation Conference, 4054–4062.
- Landau, J.M., Kellner-Heinkele, B. (2001). Politics of Language in the ex-Soviet Muslim States: Azerbaijan, Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan and Tajikistan. Ann Arbor: University of Michigan Press.
- Malahova, Y. M. (2018). “Formirovanie prioritetov gosudarstvennoy obrazovatelnoy politiki v sovetskom gosudarstve v 1917–1920-x gg.”. Studençeskiy elekronnıy jurnal “StRİJ”. No. 3 (20), 109-113.
- Mihaylov, M.M. (1989). Dvuyazıçiye: problemı, poiski. Çeboksarı: Çuvaşknigoizdat.
- Peterburgskiy, M. Y. (2020). “Gosudarstvennıy yazık, ofitsialnıy yazık i yazık menşinstva: teoretiko-pravovıye problemı definitsiy i regulirovaniya statusa v mnogonatsionalnom gosudarstve”. Proceedings of the Institute of State and Law of the RAS. 2020. Volume 15. No. 5, 203-229. doi: 10.35427/2073-4522-2020-15-5-peterburgsky
- Turgunbayeva, A.M. (2008). Formirovanie sistemı narodnogo obrazovaniya v period kul’turnoy revolyutsii v Kirgizii (20-30-e godı XX veka). Bişkek: KRSU.
- Vahtin, N.B. ve Golovko, Ye.V. (2004). Sotsiolingvistika i sotsiologiya yazıka: Uçebnoye posobie. Sankt-Peterburg: “Gumanitarnaya Akademiya”.
- https://www.bbc.com/kyrgyz/blog-47797098 – 26.06.2021
- http://www.stat.kg/kg/statistics/obrazovanie/ – 29.06.2021
- https://24.kg/kyrgyzcha/71762_bishkekte_kyirgyiz_tilduu_besh_gana_bala_bakcha_bar – 28.06.202
- ISSN: 1301-0077
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1996
- Yayıncı: Türk Dil Kurumu
Sayıdaki Diğer Makaleler
ÄBİŞ ÄLEMİ / MİR ABİŞA: ÄBİŞ KEKİLBAYEVANSİKLOPEDİSİ I-II
Advertisements in Uzbek Language
Shohida HOSHIMOVNA SHAHOBIDDINOVA, Begzodbek ABDULLAYEV
Cumhur KAYGUSUZ, Alim ABİDULİN, Ekaterina MOİSEEVA
BAĞIMSIZLIK SONRASI ÇIKARILAN YASA VEKANUNLAR ÇERÇEVESİNDE KIRGIZTÜRKÇESİNİN DURUMU