TÜRKİSTAN’DAN GÜNÜMÜZE PİŞMİŞ TOPRAK KÜLTÜRÜNDE LALE

Anavatanı Asya olarak bilinen ve özellikle Türk İslam coğrafyasında öne çıkan lale, Türklerin çiçek sevgisini sanatsal düşünsellikle çeşitli yüzeylere aktararak ifade etmesi suretiyle, Türk tezyinat anlayışında ve dolayısıyla Türk kültüründe önemli bir motif olmuştur. Erken çağlardan itibaren nebatat çıkışlı süslemelere batı sanatında rastlamamıza karşın batının lale ile tanışması, dolayısıyla figürlerinin sanata yansıması ancak 15. yüzyıl sonrasında gerçekleşmiştir. Lale motifinin, en etkili uygulamalarını Türk İslam sanatında görmekteyiz. Anadolu Selçukluları tarafından 12. yüzyıldan itibaren süsleme motifi olarak kullanılan lale bitkisi, 15. ve 16. yüzyılda Osmanlı sanatında büyük bir beğeniyle ilgi görmüş ve bir döneme adını verecek kadar öne çıkmıştır. Lale motifi, Türk el sanatları arasında özellikle çini sanatında gül, karanfil, sümbül vb. çiçeklerle birlikte çeşitli üsluplardan oluşan kompozisyonlarda uzun yıllar kullanılmıştır. Lale, sanatsallığıyla dokumada, mimaride, ahşap, metal, taş işlemeciliğinde gerek kabartma gerekse yüzey bezemelerinde karşımıza çıktığı gibi özellikle de iki boyutlu olarak seramik yüzeylerde tüm zarafeti ile kendini göstermektedir. Lale figürleri, Türk çini sanatında genel olarak yarı stilize (kısmen natüralist) bir üslupla betimlenmiştir. Çini sanatı, günümüzde de kültürel kapsamda benzer üslup ve yöntemlerle Kütahya ve İznik merkezli üretilerek yaşatılmaktadır. Tarihsel ve kültürel değere sahip bu önemli Türk motifi, çağdaş seramik sanatında da yerini alarak estetik kapsamda kendini göstermeye devam etmektedir. Lalenin çağdaş seramik sanatındaki en önemli değişimi, salt iki boyutlu olmanın dışında üç boyutlu olarak da betimlenmesidir. Birçok seramik sanatçısının modern sanat anlayışında lale yorumlamaları, ulusal bir figür olarak kabul gören laleye asırlardır süregelen bir kültür mirasımızın uzantısı olarak farklı açılardan değer katmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Lale, Türk-İslam Sanatı, Çini, Çağdaş Seramik Sanatı

PDF

___

AKSU, Hatice: Rumî Motifinin İlk Öncüleri, Türkler Ansiklopedisi, 4. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
ATASOY, Nurhan, RABY, Jullian: IZNIK The Pottery of Ottoman Turkey, Alexandria Press, London, 1989
ATAY, Ceren Y: Başlangıcından Günümüze Kütahya Çinileri ve Çini Motiflerinin Seramik Yüzeylerde Yorumlanarak Uygulanması, (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir, 2007
BALKANAL, Zeynep: Bilgi ve Sanatı Kaplayan Sanat: Ciltçilik, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
DEMİRİZ, Yıldız: Osmanlı Çini Sanatı, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
DENİZ, Bekir: Osmanlı Dönemi Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
DERMAN, Çiçek: Türk Tezhip Sanatının Asırlar İçinde Değişimi, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
GÜNDOĞDU, Hamza: Tarihî Türk Halıcılığı, Türkler Ansiklopedisi, 8.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
IŞIK, İskender: Kütahya Çiniciliği, Seramik Türkiye Dergisi, 2010, İstanbul, s.43-44
İREPOĞLU, Gül: Lale Doğada Tarihte Sanatta, YKY Yayınları, İstanbul, 2017
KOÇER, Mehmet: Kütahya’da Çini Sanatı Artık Bir Sektöre Dönüştü, Seramik Türkiye Dergisi, , Ekim-Aralık 2010, Sayı:34, İstanbul, 2010
KURU, Alev: Orta Asya Türk Sanatında Palmet ve Lâle Motiflerinin Değerlendirilmesi Hakkında Bir Deneme, Belleten, Ankara, 1997
MÜLAYİM Selçuk: Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi, Anadolu (Anatolia) S.XX, Ankara, 1984
ÖNEY, Gönül: İslam Mimarisinde Çini, Ada Yayınları, İzmir, 1987
PARLAR, Gündegül A.: İlhanlılarda Sikke Formları, Türkler Ansiklopedisi, 8.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
SALMAN, Fikri: Osmanlı Dönemi Türk Kumaş Sanatı, Türkler Ansiklopedisi, 12. cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
TEKİN, Oğuz: Başlangıcından Türkiye Cumhuriyeti'ne Kadar Türk Devletlerinin Sikkeleri, Türkler Ansiklopedisi, 5.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
TURAN, Sitare B: İznik Çinileri ve Gülbenkyan Koleksiyonu, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999
ÜÇER, Kaya: Batı Sanatı Etkisinde Değişen Türk Kalemişi Bezeme Programı, 5. Uluslararası Geleneksel Ve Yöresel Değerler Sempozyumu, Kültür Sanat Etkinlikleri (26-28 Ekim 2018), Afyonkarahisar/Sandıklı, 2018
YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz: Klasik Dönem Osmanlı Sanatı, 11.cilt, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
YETKİN, Şerrare: Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 1631, İstanbul, 1986
Resim 6: https://www.ebay-kleinanzeigen.de/s-sammeln/koeln-buchforst/, Erişim: 18.01.2021
Resim 20: https://sitki.com.tr/featured_item/sitki-olcar-usta-eserleri/, Erişim: 16.02.2021
Resim 21: https://www.arkofcrafts.com/tr/mehmet-gursoy/, Erişim: 16.02.2021
Resim 22: https://pilgrimtiles.co.uk/product/art-nouveau-stylised-tulip-tile, Erişim: 11.03.2021
Resim 23: https://www.antiquepottery.co.uk/antique-porcelain-staffordshire-tulip- /,Erişim:11.03.2021
Resim 24: http://www.sibelsevim.com.tr/, Erişim: 14.02.2021