TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ'NDE TARİHİ TASFİYE: EMİNSU OLAYI

27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesi, sadece dönemin siyasi iktidarı olan Demokrat Partiyi devirmekle kalmamış, Türk Ordusunda, tarihte eşine az rastlanır bir tasfiye dalgasına da imza atmıştır. Amerika ve NATO güçleri- nin Türk Ordusunun çağdaşlaşması olarak baktıkları, müdahale yanlı- larının ise orduyu gençleştirme olarak değerlendirdikleri bu tasfiye dal- gası ile Türk Silahlı Kuvvetlerinden toplamda, mevcut subayların yarısına denk gelen 7200 subay zorla emekli edilmiştir. Tasfiye edilen subaylar Emekli İnkılâp Subayları Derneği (EMİNSU) adı altında örgütlenmiş, hukuk mücadelelerini yaşamları boyunca sürdürmüşlerdir. 27 Mayıs yönetiminin sahadan çekilmesi ve yıllar sonra da olsa tüm hukuku çiğnenenler hakkını bir şekilde almış, fakat bu subaylar dönemin tek mağduru olarak kalmış- lardır. Bu makale, 7200 subayın tasfiyesindeki gerçek nedenlerin ortaya çıkmasına ışık tutmaktadır.

A Historic Discharge in the Turkish Armed Forces: EMINSU Event

Military coup of 27 May 1960 not only overthrew the Democrat Party government but also led to a rare wave of dismissals from the Turkish army. Through this operation, which was regarded as the modernization of the Turkish army by the US and NATO and rejuvenation of the armyby the supporters of the coup, 7200 military officers were forced to re- sign. These officers were organized under the name of Retired Officers of the Revolution (Emekli İnkılap Subayları Derneği-EMİNSU) and maintained a lifelong legal struggle. After the end of the coup administration all of the legal sufferers were lately instated but these officers remained as the only victims of this period. This article sheds light on the actual reasons behind the dismissal of 7200 officers.

___

  • Arşiv Belgeleri Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Arşivi, (National Archives and Records Administration, Washington DC), 18 Ekim 1955, NND 887428, Record Group 59, Box: 3731, Eric Wendellin, American Embassy, Ankara, Brie- fing Paper on Turkey, Foreign Service Despatch, Desp. No: 153. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 30 1 0 0, Kutu: 41, Dosya Gömlek: 246, Sıra: 6, Dosya No: B2, 10 Ağustos 1960, Konu: “ABD Cum- hurbaşkanı Dwight D. Eisenhower’in Devlet ve Hükümet Başkanı Cemal Gürsel’e Atlantik Orduları Başkomutanı General Norstad’ın Türkiye’yi Zi- yareti İle İlgili Mesajı.” BCA, Fon: 30 18 1 2, Kutu: 156, Dosya Gömlek: 9, Sıra: 15, Dosya No: 34, Sayı: 5, 19 Temmuz 1960, Konu: “Amerika Birleşik Devletleri Karşılık Fonu %90’lar Hesabından Milli Savunma Hizmetleri İçin Serbest Bırakılan 150 Milyon Liranın Ödenek Kaydedilmesi.” BCA, Fon: 30 11 1 0, Kutu: 288, Dosya Gömlek: 29, Sıra: 1, 12 Kasım 1961, Konu: “Bazı Askeri Personelin Resmen Emekliye Sevki.” BCA, Fon: 30 1 0 0, Kutu: 59, Dosya Gömlek: 364, Sıra: 1, Dosya No: E3, 5 Aralık 1963, Konu: “20-21 Mayıs 1963 Olaylarından Sanık Harp Okulu Öğrencilerinin Duruşmalarına Ait Mahkeme Tutanakları ve Verilen Cezalar.” BCA, Fon: 490 1 0 0, Kutu: 459, Dosya Gömlek: 1885, Sıra: 5, Dosya No: 1, 5 Haziran 1950, Büro Konu: “İskilip’te Demokrat Partililerin CHP’ye Karşı Çirkin Harekette Bulunması.” BCA, Fon: 30 1 0 0, Kutu: 7, Dosya Gömlek: 40, Sıra: 16, Dosya No: A4, 16 Haziran 1960, Konu: “Amerikan Başkanı Dwight D. Eisenhower’in, Devlet ve Hükümet Başkanı Cemal Gürsel’e Dostane Münasebetlerin Deva- mını Dileyen Mektubu.” Resmi Gazete, Sayı: 10570, 5 Ağustos 1960 Cuma. Gazete ve Dergiler Aksiyon, 1 Haziran 2009. Bugün, 25 Ekim 2010. Cumhuriyet, 6 Ağustos 1946. Milliyet, 22 Mayıs 1987. Milliyet, 4 Ağustos 1960. Milliyet, 18 Nisan 1962. Kitap ve Makaleler
  • AKGÜN, Seçil Karal: “Ellinci Yılına Yaklaşırken 27 Mayıs ve Getirdiği Anayasaya Kısa Bir Bakış”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Sayı: 43, Bahar, 2009.
  • ANADOL, Cemal: Türk Siyaset Tarihinde Demokrat Parti, Yeni Kuvayı Milliye Yayınları, İstanbul, 2004.
  • ARSEVEN, Rıza: Çile, Hilal Matbaası, İstanbul, 1970.
  • ARSLAN, Ali: Türkiye’de Üniversite ve Siyaset, Paraf Yayınları, İstan- bul, 2011.
  • BILGIÇ, Sadettin: Hatıralar, İkinci Baskı, Boğaziçi Yayınları, Ankara, 2002. BULUT, Sedef: “Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu”, Akademik Bakış, Cilt: 2, Sayı: 4, Yaz, 2009.
  • ELEVLI, Avni: 1960-1965 Olayları ve Batırılamayan Gemi Türkiye, Bal- kanoğlu Matbaacılık, Ankara, 1967.
  • EMİNSU: Emekli İnkılâp Subaylarının Yuvaya Dönüş Davası, t.y., Genel İdare Kurulu tarafından bastırılmıştır.
  • ERKANLI, Orhan: Anılar Sorunlar Sorumlular, Baha Matbaası, İstan- bul, 1972.
  • GÜRCAN, Ömer: Fethi Gürcan’ın Harbiyelileri, İleri Yayınları, İstanbul, 2005.
  • GOLOĞLU, Mahmut: Demokrasiye Geçiş 1946-1950, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1982.
  • HALE, William: Türkiye’de Ordu ve Siyaset 1789’dan Günümüze, Hil Yayın, İstanbul, 1996.
  • KAYALI, Kurtuluş: Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart, İletişim Yayınla- rı, İstanbul, 1994.
  • KARPAT, Kemal: Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş Ya- yınları, İstanbul, 2010.
  • KARPAT, Kemal: Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Kültürel, Ekonomik Te- meller, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
  • ÖZDEMIR, Hikmet: “Siyasal Tarih (1960-1980)”, Türkiye Tarihi 4 Çağ- daş Türkiye (1908-1980), (Yayın Yönetmeni: Sina Akşin), Cem Yayınevi, Ankara, 1989.
  • ÖZTÜRK, Muhsin: 27 Mayıs Devleti (1960-2011), Ufuk Yayınları, İstan- bul, 2012.
  • SEYHAN, Dündar: Gölgedeki Adam, Nurettin Uycan Matbaası, İstan- bul, 1966.
  • TURGUT, Hulusi: Türkeş’in Anıları Şahinlerin Dansı, ABC Yayınları, İs- tanbul, 1995. Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011, Tür- kiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara, 2012.
  • YETKIN, Çetin: Türkiye’de Askeri Darbeler ve Amerika 27 Mayıs-12 Mart ve 12 Eylül’de Amerika’nın Yeri, Ümit Yayıncılık, Ankara, 1995.
  • YIRMIBEŞOĞLU, Sabri: Askeri ve Siyasi Anılarım, Birinci Cilt, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 1999.