Tanzimat'tan önce Osmanlı modernleşmesi

Bu makale, Tanzimat Dönemi'nden önce Osmanlı Türkiye'sindeki reform ihtiyacına bağlı olarak gelişen yenileşme ve değişim sürecini, modernleşme ve batılılaşma kavramlarını, çağdaşlaşma hamlelerini ana hatlarıyla ele almaktadır. Böylece Şark Meselesi eksenindeki uluslararası ortamda Osmanlı'nın hayatta kalma mücadelesi, İmparatorluğun içinde bulunduğu durum, tarihi devamlılık ve modernleşme çabaları ekseninde Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihi temelleri irdelenmeye çalışılmıştır. Öncelikle tarihsel bir süreklilik içinde modernleşme ve batılılaşma kavramları zemininde, Osmanlıda hissedilen değişim rüzgârları ve buna bağlı olarak yapılan ilk ıslahat hareketlerinde Batının taklidinin olmadığı tespitedildikten sonra modern manada Batı değerlerinin askeri, siyasi ve idari hedefler olarak şekillendiği, III. Selim'le başlayan ve II. Mahmud'la büyük bir ivme kazanan modernleşme çabaları üzerinde duruldu. Modernleşme sürecinin etkisiyle Osmanlı Devleti'nin klasik bürokratik yapısının XIX. yüzyılda köklü bir değişim geçirerek, II. Mahmud'la, idari sistemin o dönemin gereklerine göre yeniden düzenlenip nasıl çağdaş ve merkezi bir hükümet yapısı oluşturulduğu ele alındı. Böylelikle Batı müesseselerinin adeta Osmanlı Devleti'ne aktarılma sürecini oluşturacak olan Tanzimat Dönemi'nin de tarihi ve fikri alt yapısı değerlendirilmiş oldu.

Ottoman modernization before Tanzimat

This article focuses on the modernization process of the Ottoman Turkey before the Tanzimat, in which step by step reconstructing the state and community began in accordance with Western standards and values. The study reveals the historical and scientific factors within the framework of modernization and westernization according to the needs of the Ottoman reform. Thus one has to rethink of the Ottoman Turkish modernization and discuss how and under the which conditions the Ottoman Empire became modernized or westernized in the nineteenth century. First, it is shown that there was no tendency to imitate the West in the plans for change and the initial reform movement. Ottoman perception of Europe during the Tanzimat, however, was dramatically changed. The new western values were adopted and shaped under the military, political, administrative and executive orders, and ongoing modernization process began with Sultan Selim III and continued under Sultan Mahmut II. With the modernization process, a radical change in the classic Ottoman bureaucratic structure took place. This study focuses on how Mahmud II reorganized the administrative system according to the requirements of a centralized government structure and the then contemporary world. The progress of modernization and westernization initiative which affected the emergence of the Tanzimat and its historical and intellectual foundations are discussed.

PDF

___

Afyoncu, Erhan, Osmanlı'nın Hayaleti, İstanbul, Yeditepe Yayınları, Şubat 2010.
Afyoncu, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, Doğan Gazetecilik, Milliyet, 2006, cilt: I-II.
Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul, İletişim Yayınları, 2004.
Akyol, Taha, İlber Ortaylı, Osmanlı Mirası, Emre Barca (yay. haz.), İstanbul, Timaş Yayınları, Şubat 2010.
Akdes, Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, Sevinç Matbaası, 1994.
Altundağ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı-Mısır Meselesi 1831-1841, Ankara, TTK, 1945.
Arabacı, Murat, Kur'an'ın Terk Edilen Emri Bilim, Ankara, Kripto Yayınları, 2009.
Aslan, Taner, "Osmanlı Devleti'nin Siyasi ve İdari Tarihinde Adalet ve Müsavat Meselesi", Akademik Bakış, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Temmuz-Ağustos-Eylül, Sayı: 21, Yıl: 2010, ISSN: 1694-528X -(www.akademikbakış.org) Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Resmi İnternet Sitesi: http://www.turan.org.tr/default.asp?
Balcıoğlu, Mustafa, İ. Kurtcephe, Kara Harp Okulu Tarihi, Ankara, 1991.
Balcıoğlu, Mustafa, "20. Yüzyıl Başlarında Dünya", Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (Durmuş Yalçın vd.), cilt: 1, Ankara, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2000.
Çelik, Yüksel, "Asakir-i Mansure Ordusu'nda Talim Sisteminin Değişmesi ve Avrupalı Uzmanların Rolü (1826-1839), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul, KOCAV Yayınları, Sayı: 19, Güz 2008.
Engin, Vahdettin, Cumhuriyet'in Aynası Osmanlı, İstanbul, Yeditepe Yayınları, Şubat 2010.
Engin, Vahdettin, "Avrupa'nın Arka Bahçesi Balkanlar", Popüler Tarih, Sayı: 43, Mart 2004.
Engin, Vahdettin, "Osmanlı İmparatorluğu'nun Devamlılık ve Modernleşme Mücadelesi: Türkiye Cumhuriyeti'nin Tarihi Temelleri", Türk İnkılâp Tarihi, Cemil Öztürk (ed.), Ankara, Pegem A Yayıncılık, 3. baskı.
Erdenen, Orhan, Lale Devri ve Yansımaları, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2003.
Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Yayınları, 2002.
Güngör, Erol, Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, İstanbul, Ötüken Yayınları, 1999.
Gürgür, Nuri, Meselelerimiz ve Önceliklerimiz, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2009.
Hanioğlu, Şükrü, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Zihniyet, Siyaset ve Tarih, İstanbul, Bağlam Yayınları, Ekim 2006.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara, 1983, C. V.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı, Ankara, TTK, 1943.
Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, İstanbul, Afa Yayıncılık, Ekim 1996.
Karpat, Kemal H. "Türkler XIX. Asır: İlk Islahat Hareketleri ve Temelleri (1800-1839)", İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt: 12/11, Milli Eğitim Basımevi, 1988.
Kili, Suna, Şeref Gözübüyük, Sened-i İttifak'tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, yenilenmiş 3. baskı, Eylül 2006.
Koçi Bey, Koçi. Bey Risalesi, Zuhuri Danışman (sadeleştiren), Ankara, Sevinç Matbaası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 609, 1000 Temel Eser Dizisi: 115, Temmuz 1985.
Kuran, Ercümend, Avrupa'da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri 1793-1821, Ankara, 1998.
Küçükömer, İdris, Bütün Eserleri 2 "Batılılaşma" Düzenin Yabancılaşması, İstanbul, Bağlam Yayınları, 3. basım, Aralık 2002.
Morel, Eugene, Türkiye ve Reformları, Ankara, Ütopya Yayınevi, 2000.
Özden, Mustafa, İkinci Meşrutiyetin İlanı Öncesi ve Sonrası, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2000.
Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğunda Ay anlık, Ankara 1977.
Öztürk, Cemil (ed.), İmparatorluktan Ulus Devlete Türk İnkılâp Tarihi, Ankara, Pegem A Yayıncılık, Eylül 2005.
Rado, Şevket, Paris'te Bir Osmanlı Sefiri Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin Fransa Seyahatnamesi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
Safa, Peyami, Türk İnkılâbına Bakışlar, İstanbul, ötüken Neşriyat, 5. baskı, 1999.
Sander, Oral, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918'e, Ankara, İmge Yayınevi, 8. baskı, Nisan 2000.
Sarıca, Murat, Siyasi Tarih, İstanbul, Ar Basım Yayım ve Dağıtım, 2. basım, 1983.
Shaw, Standford J.-Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, cilt: 2, Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye'nin Doğuşu 1808-1975, çev: Mehmet Harmancı, İstanbul, E Yayınları, 2. baskı, 2006.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye'de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. baskı, Mayıs 2003.
Tuncer, Hüner, Osmanlı Devleti ve Büyük Güçler, İstanbul, Kaynak Yayınları, Eylül 2009.
Turhan, Mümtaz, Garplılaşmanın Neresindeyiz, İstanbul, Yağmur Yayınevi, Emek Matbaacılık, 7. baskı, 1980.
Türkdoğan, Orhan, "Tanzimat: Proto-Tip Batılılaşma ve Günümüze Yansımaları", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Mart-Nisan 2005, Sayı: 155, s. 11-31.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık-oğlu Süleyman ve Alemdar Mustafa Paşa, Ankara, TTK, 1942.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Ankara, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi, Sayı: 16, cilt: IV, 6. baskı.
Ünal, Mehmet Ali, Ahmet Halaçoğlu, Türk İnkılâbı Tarihi ve Atatürk İlkeleri, İsparta, 1997.
Vamık D. Volkan, Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk İstanbul, Bağlam Yayıncılık, 1998.
Yalçın, Semih, Mustafa Turan, Mustafa Ekincikli, İlhan Aksoy ve Şa-rika Gedikli, Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Ankara, Siyasal Kitab-evi, gözden geçirilmiş 5. baskı, 2005.