HUN VE BULGAR TÜRKÇESİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER 26: HUNSULARA AİT GRUMBATES, TUNA BULGARLARINA AİT CROBATUS ~ KOVRATOS, KOURT ~ KURT, KOTRAGOS, KORMİSİOS ~ KORMİSOŞ’, KRUMESİS ~ KRUMOS, KRUMEL, KRUG VE KIRIM HUN-BULGARLARINA AİT GROD ~ GORDAS KİŞİ ADLARININ (UNVANLARININ) KÖKEN VE ANLAMLARI

Makalemizde ilk olarak 359’da Diyarbakır kuşatmasına katılan Hunsu Türklerinin önderi Grumbates’in kökeni ve anlamı üzerinde durduk. Bu sözün Hun Türkçesindeki biçiminin *Gurbat ve anlamının askerî ve idarî yüksek bir unvan olduğunu açıkladık (Aşağıdaki adların hepsinin anlamı askerî ve idarî yüksek bir unvandır). İkinci olarak Büyük Bulgaristan’ı kuran Crobatus ~ Kovratos (605-641) üzerinde durduk. Unvanın yeniden oluşturmasının *Korbat olduğunu ve bunun *Gurbat ile aynı söz olduğunu ortaya koyduk. Üçüncü olarak yine bu hanın diğer adı olan Kourt ~ Kurt’un doğru biçiminin *Kurt olduğunu ve yukarıdaki iki sözle aynı anlamda olduğunu, fakat onlarla kökteş değil, ocaktaş olduğunu açıkladık. Dördüncü olarak Büyük Bulgaristan’ı kuran Crobatus ~ Kovratos veya Kourt ~ Kurt’un oğlu olan Kotragos (VII. yüzyıl) adı üzerinde durduk ve bu adın babasının unvanı olan Kourt ~ Kurt ile aynı olduğunu, sadece baba - oğul durumundan dolayı unvanın *Kortag olduğunu, bunun unvanın küçültmeli biçimi olduğunu söyledik. Beşinci olarak Tuna Bulgar hanı Kormisios ~ Kormisoş’ (739-756)’un Bulgar Türkçesi yeniden oluşturmasının *Kormas olduğunu belirttik. Altıncı olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in adı üzerinde durduk ve bunun da yeniden oluşturmasının *Kurmas olduğunu açıkladık. Yedinci olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in diğer yazılışı olan Krumos’un yeniden oluşturmasının *Kurmas olduğunu meydana çıkardık. Sekizinci olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in Kurmäs ~ Kurmas üzerinden Slavcada *Kurmel olduğunu keşfettik. Dokuzuncu olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in Slav kaynaklarınca zaptedilen *Krug’ unvanını keşfettik.Onuncu olarak Kırım Hun-Bulgarlarının 527-28’deki lideri Gord ~ Gordas ~Grod üzerinde durduk; bunun aslının *Gord olduğunu izah ettik. Böylece 6 kişinin 10 adı (sanı, unvanı) üzerinde durduk ve bu sözlerin birincisinin *Gurbat, ikincisinin *Korbat, üçüncüsünün *Kurt (son iki sözcük aynı kişiye aittir), dördüncüsünün *Kortag, beşincisinin *Kormas, altıncısının *Kurmas, yedincisinin yine *Kurmas (son ikisi aynı sözün farklı yazımlarının yeniden oluşturmasıdır), sekizincisinin *Kurmel, dokuzuncusunun *Krug’ ve onuncusunun *Gord olduğunu ortaya koyduk. Bu sonuçlardan üç kelime öbeği elde ettik. 1. *Gurbat, *Korbat; *Kormas, *Kurmas ve yine *Kurmas, *Kurmel (6 kelime) 2. *Kurt, *Kortag, *Gord (3 kelime). 3. *Kurg (1 kelime). Birinci öbeğin ilkçil biçimi *Gorbad, ikinci öbeğin ilkçil biçimleri *Gord ve *Gordag, üçüncü öbeğin ilkçil biçimi *Gorg’dur. Her üç öbeğin kök ünlüleri -o-’dur. Hepsinin anlamı askerî ve idarî yüksek bir unvandır.

Anahtar Kelimeler:

Hunsular, Grumbates, Tuna Bulgarları, Crobatus, Kovratos, Kourt, Kurt, Kormisoş, Krumesis, Krumos, Gord, Gordas

PDF

___

ARTAMONOV, M.İ.: Hazar Tarihi, Selenge y., İstanbul 2004.
AVCIOĞLU, Doğan: Türklerin Tarihi, c. 1, Tekin y., İstanbul 1978.
BAŞTAV, Şerif: “Sabir Türkleri”, Belleten, II. Kânun - Nisan 1941.
CAFEROĞLU, Ahmet: Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. b., Enderun k., İstanbul 1993.
DEGUIGNES, Joseph: Büyük Türk Tarihi, çev. Hüseyin Cahid [Yalçın], haz. Selahaddin Alpay, 1. b., c. 2, Türk Kültür y., İstanbul 1976.
Divanü Lügat’it - Türk Dizini, TDK, Ankara 1972.
ESIN, Emel: “Sûlîler İslam ile karşılaşan ilk Türkler Sûl (Çöl? Çor?) boylarından, Selçuklulara kadar, Hazar Denizi kıyılarındaki Oğuzlara dâir”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, c. VII, cüz 3 - 4, 1979.
FEHÉR, Géza: Bulgar Türkleri Tarihi, TTK, Ankara 1984.
GEDIKLI, Yusuf: “Hun Türkçesi üzerine araştırma ve incelemeler - 16 : Avrupa Hunlarına mensup bazı boy adlarının köken ve anlamları (Alpidzuri, Alcildzuri, İtimar, Tuncarsi, Tonosur, Boisci; Akatzir, Satagar, Sorosgus; Emnetzur ~ Emnedjar, Ultzindur ~ Ultzinzures, Ultingur ~ Ulzingur, Ulkindur, Bittugur, Burtugur, Angiskir ~ Angisciros, Bardar ~ Bardor, Altziagir, Semander, Bökter, Sakromontisi, Fossatissii, Dulo ~ Dolo)”, Yom, Sayı: 23, Yaz 2011.
_______________: “Türk coğrafyasındaki bazı dağ adlarının köken ve anlamları - 2”, Yesevi, Sayı: 243, Mart 2014.
_______________: “Türk tarihiyle ilgili bilgiler veren Yunan, Latin, Got, Ermeni, Süryani tarihçileri - 1”, Yesevi, Sayı: 245, Mayıs 2014.
_______________: “Hun Türkçesi üzerine araştırma ve incelemeler 25 : Hunsulara ait Gorgân yer adı, Göktürklere ait korgan ~ kurgan ve Uygurlara ait koorg ve kordan sözlerinin köken ve anlamları”, Sayı: 239, Mart - Nisan 2019.
GOLDEN, Peter B.: Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Karam y., Ankara 2002.
“Göç destanı”, Türk Ansiklopedisi, c. 17. Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, çev. Ali Ahmetbeyoğlu, TDAV y.,İstanbul 1995.
GUMILEV, Lev: Hazar Çevresinde Bin Yıl, 3. b., Selenge y., İstanbul 2003.
_______________: Avrasyadan Makaleler 1, Selenge y., İstanbul 2005.
İNAN, Abdülkadir: Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK y., Ankara 1954.
_______________: Makaleler ve İncelemeler, c. 1, TTK, Ankara 1968.
KAFESOĞLU, İbrahim: “İstanbul - Şehrin muhasaraları”, İslam Ansiklopedisi, 5 - 2. c.,s. 1173 - 1180.
_______________: “Türkler”, İslam Ansiklopedisi, c. 12 - 2, s. 142 - 280.
_______________: Türk Milli Kültürü, 5. b., Boğaziçi y., İstanbul 1988.
KOÇ, Kenan - BAYNIYAZOV, Ayabek - BAŞKAPAN, Vehbi: Kazak Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kazakşa - Türikşe Sözdik), Akçağ y., Ankara 2003.
KONUKÇU, Enver: Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Atatürk Üniversitesi Ed. Fak. y., Ankara 1973.
KOŞAY, Hâmit Zübeyir: “Bulgar Türklerinin eski tarihi”, Etnoğrafya, Folklor, Dil Tarih vd. Konularda Makaleler ve İncelemeler, Ankara 1974.
MARCELLINUS, Ammianus: Roma Tarihi, Latinceden çev. Samet Özgüler, Historia y.,İstanbul 2019.
MORAVCSIK, Gyula: Byzantinoturcica II, Sprachreste der Türkvölker quellen, Akademie Verlag, Berlin 1958, II.
ORALTAY, Hasan - YÜCE, Nuri - PINAR, Saadet: Kazak Türkçesi Sözlüğü, TDAV y., İstanbul 1984.
OSTROGORSKY, Georg: Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1981.
RASONYI, Laszlo: Doğu Avrupada Türklük, haz. Yusuf Gedikli, Selenge y., İstanbul 2006.
SÜMER, Faruk: Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, c. 1, TDAV y., İstanbul 1999.
ŞEYH SÜLEYMAN EFENDI: Lügat-i Çağatayî ve Türkî-yî Osmanî, İstanbul 1298 [1880 - 81].
TEKIN, Şinasi: İştikakçının Köşesi, Simurg y., İstanbul 2001.
TEKIN, Talat: Tuna Bulgarları ve Dilleri, TDK, Ankara 1987.
TEZCAN, Mehmet: “Hunların Anadolu’daki ilk görünüşleri: 359 tarihinde Amida kuşatmasında Kionitler”, 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlı’ya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, İzmir 2004.