209151

Elamlılarda,İrani kavimlerde ve Türklerde Kut anlayıiı ve kökeni meselesi

Bilindiği üzere “kut” anlayışı önemli bir Türk kültür ürünüdür. Bu an- layış karizmatik hâkimiyet olduğu ileri sürülen1 Türk egemenlik ve devletdüşüncesinin önemli öğelerinden biri olmuş ve değişik anlamlarla günü- müze kadar gelebilmiştir. Türk “charisma”sı yani kut sahibi olmak bir ne- vi insanüstülük, ilahi lütuf ve inayetle donatılmış olmaktır.2 Bu düşüncebiçimi sadece Orta Asya Türklerine mahsus olmamıştır. Onun varlığıElam, Akad, Pers, Arami, Yunan, Soğd ve başka kültürlerde de görülmüş- tür. Biz burada ilk önce bu kavram ve düşüncenin ortaya çıkış yerlerin- den birisi olan Elam kut anlayışını inceleyeceğiz, sonra Türk kut anlayı- şıyla kıyaslayıp ikisinin de çok benzer yönleri olduğunu ispatlamaya çalı- şacağız; son olarak da Pers kut anlayışı üzerine eğilip kaynağını ve köke- nini belirlemeye çalışacağız.

Origin and Conception of “Kut” in Elamites, Old Iranian and Turkic Peoples

“Kut” as an element of Turkic culture, has played an important role inaspects of Turkic charismatic sovereignty. It has been evolved to the present era with different means and conceptions. Turkic “charisma” or “kut”means to equip with celestial favor, and extra-ordinary characteristics.This type of opinion has not pertained exclusively to Turkic Peoples. Exis- tence of this conception has been traced at ancient Elam, Persian, Aramî,Greece, Sogdian and other cultures. Objective of this research is to studyElamian “Kut” conception as one of the origin of this idea, then compare itto Turkic “Kut” counterpart. An attempt will be made to find the correlate- on between two conceptions and their many similar aspects. Finally weextend to the study to Persian “Kut” conception to determine its historicorigin

PDF

___

Amiet Piere, İlam, Tehran University Press, Tehran 1349 (1970). Arsal, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1947.
Avcıoğlu, Doğan, Türklerin Tarihi, C. 1, Tekin Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1978.
Bahar, Mehrdad, Pajuheshi dar Asatir-e İran, Agâh Yayınları, 2. Baskı, Tehran 1376 (1997).
Bal, Mehmet Suat, “Türk Saltanat Veraseti Usulü ve Türkiye Selçuklu Devle- ti’nde Uygulanışı”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 159, s. 75-100, Aralık, 2005.
Balkan, Kemal, Eski Ön Asya’da Kut (veya Gut) Halkının Dili ile Türkçe Arasındaki Benzerlik, Erdem XVI’den ayrıbasım, Atatürk Kültür Merkezi Ya- yınları, Ankara, 1992.
Başer, Sait, Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
Cameron George Gelen, İran dar Sepidedam-e Tarikh, (Fars. Çev. H. Anushe), Entesharat-e Elmi-Farhangi Yayınları, Tehran 1365 (1986).
Dehkhoda, Aliakbar, Loghatname-ye Dehkhoda, CD ortamında. Dhalla, M.N., History of Zoroastrianism, (çevrimiçi) www.avesta.org, 2003.
Donuk, Abdülkadir, “Türk Devletlerinde Hâkimiyet Anlayışı”, Tarih Ensti- tüsü Dergisi, X-XI, 1981.
Eberhard, Wolfram, Çin’in Şimal Komşuları, (Türk. Çev. Nimet Uluğtuğ), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1996.
Esin, Emel, Türk Kültür Tarihi, İç Asya’da Erken Safhalar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 1985.
Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2002.
Gnoli, Gerardo, “FARRAH”, (çevrimiçi) www.iranica.com.
Gökalp, Ziya, Türk Medeniyeti Tarihi, I-II, Kültür Bakanlığı Yayınları, İs- tanbul, 1976.
İbn Fadlan, Bin Yıl Önce, Türkler ve Ötekiler, (Türk. Çev. Sadık Şaşar), İs- tiklal Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005.
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, 16. Baskı, İstanbul, 1997.
Kafesoğlu, İbrahim, “Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, I, 1970.
Kafesoğlu, İbrahim, “Türk Bulgarların Tarih ve Kültürüne Kısa Bir Ba- kış”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, X-XI, 1981-1983.
Karadeniz, H.B., “Türklerde Kut Kavramı ve Osmanlılarda Kutsiyet Elde Et- me Çabaları”, (çevrimiçi) www.akademikbakis.org/pdfs/kutahya.pdf, 2005.
Kaşgarlı, Mahmut, Divanü Lugat’it-Türk, I-III, (Türk. Çev. Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı, Ankara, 1998. Koca, Salim, Türk Kültürünün Temelleri, C. 2, Odes Ltd. Şti. Yayınları, An- kara, 2003.
Koşay, Hamit Zübeyir, Elam-Türk Dilakrabalığı, Çankaya Matbaası, Ankara, 1937.
Köseoğlu, Nevzat, Eski Türklerde, İslam’da ve Osmanlı’da Devlet, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1997.
Labat, Rene, Persia, c. 2400-1800 B.C., Cambridge University Press, Cam- bridge, 1963. Labat, Rene, Persia, c. 1800-1500 B.C., Cambridge University Press, Cam- bridge, 1964.
Lahici, Sh.-Kar M., Shenakht-e Hoviyat-e Zan-e İrani dar Gostare-ye Pish Tarikh va Tarikh, Roshangaran Yayınları, Tehran 1377 (1998).
Majidzadeh, Yusef, Tarikh va Tamaddon-e İlam, Nashr-e Daneshgahi Ya- yınları, Tehran 1370 (1991).
Niyazi, Mehmet, Türk Devlet Felsefesi, Ötüken Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1996.
Nyberg, Samuel Henrik, Dinha-ye İran-e Bastan, (Fars. Çev. S. Najmaba- di), Markaz-e İrani-ye Motaleeye Farhangha, Tehran 1359 (1980).
Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1986. Purpirar, Naser, Davazdah Garn Sukut, Baramadan-e Hakhamaneshian, Kareng Yayınları, Tehran 1379 (2000).
Roux, Jean Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Türk. Çev: A. Kazancı- gil), Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2002.
Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, I-II, Nakışlar Ya- yınları, İstanbul, 1980. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, (Türk. Çev. Reşit Rahmeti Arat), Türk Ta- rih Kurumu Yayınları, Ankara, 1959.
Ariaramna Kitabesi, (çevrimiçi) www.avesta.org/op/op.htm. Arşam Kitabesi, (çevrimiçi) www.avesta.org/op/op.htm. Behistun Kitabesi, (çevrimiçi) www.avesta.org/op/op.htm. Yasht, Zamyad Yasht, (İng. Çev. J. Darmesteter), (çevrimiçi) www.avesta.org.