Elamlılarda, İrani kavimlerde ve Türklerde saltanat veraseti usulü: Kardeş taht tevarüsü geleneği

Bilindiği üzere Elamlılar eskiçağ İran’ının yüksek kültürlü topluluklarından idi. M.Ö. 3000-640 yıllarında İran’ın güney batı, batı ve güney bölgelerinde hüküm sürmüş olan Elamlılarda taht veraset sistemi ağabeyden kardeşe doğru idi. Ondan da yeğene, yani ölen ağabeyin oğluna doğru uzanırdı. İrani kavimlerde de bu geleneğin var olduğu, İskitlerde görüldüğü, ancak Partlarda bariz bir şekilde saptandığı bilinmektedir. Türklerde ise taht veraset sisteminin hep babadan oğula geçtiği yönünde olduğu, kimi zamanlarda bazı nedenlerden dolayı sapmalar olduğu ve bu sapmalarda kardeşin ağabeyin yerine geçtiği öne sürülmektedir.1 Oysa bu sapmaları dikkatlice incelediğimizde bunların belli bir kurala tabi olduğu, toplumun daha ilk aşamalarında ve soy, oymak, oba dönemini geçirirken hükümdarlık sırasının ağabeyden kardeşe doğru olduğu, soylar ve boylar büyüdükçe, zenginleştikçe ve çekirdek ailelerin oluşmaya başlandığı dönemlerde bu kuralın yavaş yavaş bozulduğu, babadan oğula bir seyir izlemeye başlandığı, ancak asla önemini kaybetmediği ve 20. yüzyıla kadar gelebilen Osmanlı Türk devletinde de uygulandığı görülmektedir.2 Çok uzun ömürlü bu olgunun ve geleneğin Türk sosyal ve siyasal yaşamında çok önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Bu araştırma ile bu geleneğin sadece Türklere özgü olmadığını, onlardan önce başka kavimlerde de var olduğu ve Elamlılarla Türklerin bu geleneklerinde yakın bir benzerlik olduğu gösterilmeye çalışılacaktır.

The inheritance of throne in elamites, Iranian and Turkish Nations

Elamites were one of the nations that had a high level of cultural values in the ancient Iran. The inheritance of throne in Elamites, dominating the southwest, west and south of the ancient Iran between 3000-640 BC, was from elder brother to young brother. His Successor was usually his nephew, the son of the dead elder brother. This system of governance was seen in Iranian tribes such as Skythes, but was used in Arsakids Dynasty evidently. According to some researches, the inheritance of throne in Turkic nations was from father to elder son, this system was irregularity in some cases and sometimes young brother became the successor of his elder brother. But studies on these irregularities of the system indicate that this system depended on certain rules, for example in small tribes the system of inheritance and power distribution was from elder brother to younger brother. However, in large nations and with the transformation of large families to small families this rule changed and the power transformed from father to elder son and this rule never lost its importance and was used by the end of Ottoman Empire. This structure of power having a long history has an important place in Turkish social and political arena. In this study, we try to examine that this system of power was not only used by Turkic nations, but by other nations and tribes as well and we will depict the existence of some similarities between Elamites and Turkish nation.

PDF

___

Ahmad Ebn Abi Ya’gub, Tarikh-e Ya’gubi, Bongah-e Tarjome ve Nashre Ketab Yayınları, Tehran 1963.
Ahmetbeyoğlu, Ali, Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
Arslan, Mahmut, Step İmparatorluklarının Sosyal ve Siyasi Yapısı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.
Bal, Mehmet Suat, “Türk Saltanat Veraseti Usulü ve Türkiye Selçuklularında Uygulanışı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 159, Aralık 2005, s. 75-100.
Briant, Pierre, Emperaturi-ye Hakhamaneshiyan, 2 cilt, Gatre ve Furuzan Yayınları, Tehran 2002.
Cage, Jean, La Montee des Sassandes et l’heure de Palmyre, Albin Michel, Paris 1964.
Cameron, George Gelon, Early History of Iran, Entesharat-e Elmi-Farhangi Yayınları, Tehran 1986.
Chanannes, Eduard, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Selenge Yayınları, İstanbul 2007.
Christensen, Arthur, İran dar Zaman-e Sasanian, Sahel Yayınları, Tehran 2003.
Diakonov, M. Mihailovich, Ashkanian, Payam Yayınları, 2. Baskı, Tehran 1972.
Frye, Richard Nelson, Miras-e Bastani-ye İran, Entesharat-e Elmi-Farhangi Yayınları, Tehran 2006.
Frye, Richard Nelson, Tarikh-e Bastani-ye İran, Entesharat-e Elmi- Farhangi Yayınları, Tehran 2003.
Gazi Minhaç Seraç, Tabagat-e Nasiri, 2. cilt, Afganistan Tarih Kurumu Yayınları, Kabil 1963.
Gnoli, Gerardo, “FARR(AH)”, www.iranica.com
Gökalp, Ziya, Türk Medeniyeti Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
Gömeç, Sadettin, Kök Türk Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
Grakov, B.N., İskitler, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
Gumilev, Lev Nikolayvich, Eski Türkler, Birleşik Yayıncılık Yayınları, İstanbul 1999.
Gumilev, Lev Nikolayvich, Hunlar, Selenge Yayınları, İstanbul 2002.
Gülmuhammet, Hasan, “Elam, Kas ve Türk Kültürü Arasındaki Paralellikler ve Türk Kültürünün Eskiliği”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 178, İstanbul 2009.
Hinz, Walter, Persia, ca. 2400-1800 BC., Cambridge University Press, Cambridge 1963.
Hinz, Walter, The Lost World of Elam, Entesharat-e Elmi-Farhangi Yayınları, Tehran 1992.
İnalcık, Halil, “Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hâkimiyet Telakkisiyle İlgisi”, Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, XIV, 1959.
Justinus, Marcus Junianus, Epitome of the Philippic, History of Pompeius Trogus, Translated: John Selby Watson, London 1853.
Kafesoğlu, İbrahim, Selçuklu Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul 1997.
Kınal, Firuzan, Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Yayınları, Ankara 1983.
Konukçu, Enver, Kuşanlar ve Akhunlar Tarihi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1973.
Koşay, Hamit Zübeyir, Elam-Türk Dilakrabalığı, Çankaya Matbaası, Ankara 1938.
Lahici, Şhahla, Kār, Mehrangiz, Shenakht-e Hoviyat Zan-e İrani dar Gostare-ye Pish Tarikh va Tarikhi, Roshangaran Yayınları, Tehran 1998.
Laszlo, F., “Kağan ve Ailesi”, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, Çev: Ş. Baştav, Sayı: 1, İstanbul 1944.
Lubotsky, Alexander, “Avestan Xvarnah, The Etymology and Concept”, Sprache und Kultur, Akten der X. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Innsbruck 1998, s. 479-488.
Ma’sudi, Abu’l-hasan Ali ebn Hossein, Muruj al-Zahab, Entesharat-e Elmi ve Farhangi Yayınları, Tehran 1986.
Majidzadeh, Yusef, Tarikh ve Tamaddon-e İlam, Markaz-e Nashr-e Daneshgahi Yayınları, Tehran 1991.
Mau, Tsai Liu, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
Narain, A.K., “Kuşan Devlet”, Türkler, C. 1, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 821-826.
Negahban, Ezatollah, Bastanshenasi-ye Hafttepe, Tehran 1993.
Onat, Ayşe, Orsoy, Sema, Ercilason, Konuralp, Han Hanedanlığı Tarihi, Bölüm 94 A/B, Hsiung-nu (Hun) Monografisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C. 1-2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
Ögel, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1971.
Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, 1. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
Priscus, Fragmenta, Historicorum Graecorum, (Latince ve Grekçe olarak Hazırlayan C. Müller), Latince’den Türkçeye Çeviren, Ali Ahmetbeyoğlu, Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
Procopius, Jangha-ye İran ve Rum, Bongah-e Tarjome ve Nashr-e Ketap Yayınları, Tehran 1968.
Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1996.
Schippmann, Klaus, Grundzuge der Parthischen Geschichte, Farzan Yayınları, Tehran 2005.
Schippmann, Klaus, Grundzuge der Sasaniden Geschichte, Farzan Yayınları, Tehran 2007.
Taberi, M., Tarikh-e Taberi, 1. cilt, Asatir Yayınları, Tehran 1996.
Taşağıl, Ahmet, Gök Türkler (542-630), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1991.
Taşağıl, Ahmet, Gök Türkler, C. 3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
Togan, A. Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1946.
Togan, İsenbike-Kara, Gülnar, Baysal, Cahide, Eski Tang Tarihi (Chiu T’ang-shu) 194a, Türkler Bölümü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
Türkeli, Cevat, Çin Kaynaklarına Göre Hunların Ataları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Farsça’dan Çeviren: İraj Nobakht, I-IV, Keyhan Yayınları, Tehran 1996.
Wiesehöfer, J., İran-e Bastan, Farsça’dan Çeviren: Mortaza Sagebfar, Gognus Yayınları, Tehran 2004.
Wolski, Jozef, Shahanshahi-ye Ashkani, Gognus Yayınları, Tehran 2005.
Zarrinkub, A., Tarikh-e Mardom-e İran, İran-e Gabl az Eslam, Amir Kabir Yayınları, Tehran 1994.