Altın Ordu İmparatorluğu

Doğu Avrupa ve Rusya’yı hâkimiyeti altında tutan Altın Ordu İmparatorluğu, on üçüncü asrın en parlak Türk devletidir. Halkının büyük ekseriyeti onuncu asırdan beri Müslüman olan Altın Ordu, Berke Han’ın 1255’de Müslümanlığı kabul etmesi ile tam bir Müslüman Türk devleti halini aldı. Volga Bulgarlarının Müslüman oluşu ve canlı bir İslami kültür hareketine sahip olmasında etkili olan Harzem, Altın Ordu bölgesini de süratle etkiledi. Kazan şehri ve başkent olarak inşa edilen Saray şehri çok sayıda cami, medrese ve tekkelerle donatıldı. Özbek Han zamanına gelindiğinde (1313-1342) Türk-İslam kültürü bölgede hâkim oldu. Bir yandan Özbek Han, İlhanlılarla Azerbaycan ve Kafkasya üzerinde mücadele halinde iken bir yandan da, Türk- Memluklular ve Osmanlılarla iyi münasebetlerini sürdürdü. Özbek Han’ın ölümünden sonra, Altın Ordu Devleti’nde sarsıntılı bir dönem yaşanırsa da, doğudaki Ak-Ordu hükümdarı olan Toktamış Han (1376-1391) iç çekişmelere son vererek ülke birliğini yeniden kurdu. Toktamış Han Altın Ordu tahtına oturmakla ülke eski gücüne yeniden ulaştı. Ancak, Timur’un seferlerine mukavemet edemediği için ülkesi yıkılmaya doğru yüz tuttu. Altın Ordu’nun devlet ve idare teşkilatı geleneksel Türk yapısına göre şekillendi. Dolayısıyla ülke hanlar arasında paylaştırıldı. Ülke siyasi olarak güçlü olduğu dönemde canlı iktisadi ve ticari bir hayata sahip oldu. Nitekim bu dönemde Altın Ordu’da yirmi beş kadar büyük şehir olduğu belirtilmektedir. Öte yandan kültürel hayatın da canlı olduğu bu bölge, Çağatay lehçesinin gelişme sahalarından biri haline geldi.

Altın Ordu Empire

Altın Ordu Empire who dominated Eastern Europa and Russia is the most brilliant Turkish state of the thirteenth century. Altın Ordu the vast majority of people of whom had been Muslim since the tenth century became an exact Muslim Turkish state when Berke Khan adopted Islam in 1255. The fact that Volga Bulgarian people adopted Islam as well as Harezm which was influential in having a lively Islamic culturel movement influenced Altın Ordu region quickly as well. City of Kazan and city of Saray which was constructed as the capital city were equipped whit many mosques, medreses (Islamic theological schools) and tekkes (dervish lodges). When the era of Uzbek Khan (1313-1342) came, Turkish-Islamic culture dominated the entire region. While on one hand Uzbek Khan struggled against the Ilhanlı on Azerbaijan and Caucasia, on the other hand Turkish Memluks sustained their good relations whit the otoman. Althouugh Altın Ordu state had a shaking era after his death, Toktamish Khan (1376-1391), ruler of Ak-Ordu ended the internal conflicts and established the unity again. Toktamish Khan, sitting on the throne of Altın Ordu reached its former power again. However since he failed to resist against. Timur’s campaigns, his country almost destroyed. State administrative organization of Altın Ordu was formed according to traditional Turkish structure. Consequently the cuntry was shared between the khans. The countryhas a lively economic and commercial life in the era when it was powerful in political terms. As a matter of fact it is stated that there were approximately twenty five big cities in Altın Ordu. On the other hand, this region where culturel life was lively became one of the fields where Çağatay dialect developed.

PDF

___

Batuta, İbn, Büyük Dünya Seyahatnamesi (Tuhfetü’n-Nüzzar fi Garaibi’l- Emsar ve’l-Acaibi’l-Esfar), Yeni Şafak Yayınları, İstanbul.
Bayrak, M. Orhan, Türk İmparatorlukları Tarihi (Hunlar-Osmanlılar; M.Ö. 220-M.S. 1922, 17 İmparatorluk Tarihi), Bilge Karınca Yay., İstanbul, 2002.
Devlet, Nadir, “Kazan, Kasım ve Astırahan Hanlıkları”, Tarihte Türk Devletleri II, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yay., Ankara, 1987.
Golden, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, (Çev: Osman Karatay), Karam Yay., Ankara, 2002.
Günay, Umay Türkeş, Türklerin Tarihi -Geçmişten Geleceğe-, Akçağ Yayınları, Ankara, 2006.
Gürün, Kamuran, Türkler ve Türk Devletler Tarihi, Bilge Yayınları, İstanbul, 1984.
Hacı, Ötemiş, Çengiz-Name, (Hazırlayan: İlyas Kamalov), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
Kafalı, Mustafa, Altın Ordu Hanlığının Kuruluşu ve Yükseliş Devirleri, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul, 1976.
Kamalov, İlyas, Avrasya Fatihi Tatarlar, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2007.
Kurat, Akdes Nimet, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, Coğrafya-Tarih, Türk Kültürünü Araştırma Yayınları, Ankara, 1992.
Marozzi, Justin, Timurlenk (Çev: Hülya Kocaoluk), Y.K.Y., İstanbul.
Nur, Dr. Rıza, Türk Tarihi, T.C. Maarif Vekâleti Neşriyatı, İstanbul, 1924-1926.
Rasonyı, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1988.
Roux, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev: Prof. Dr. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket), Kabalcı Yay., Ankara, 2001.
Rubruk, Wilhelm Von, Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253- 1255, (Çev: Ergin Ayan), Ayışığı Kitapları Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2001.
Seferoğlu, Ş.K. - Müderrisoğlu, Adnan, Türk Devletleri Tarihi (Etnolojik Bir Deneme), Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, No. 21, İstanbul, 1986.
Şemi, Nizamüddin, Zafer name, (Çev: Necati Lugal), Ankara, 1987.
Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yay., İstanbul, 2005.
Yakubovskiy, A.YU., Altın Ordu ve Çöküşü, (Çev: Hasan Eren), T.T.K., Ankara, 2000.
Yücel, Y., Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393- 1402), T.T.K. Ankara, 1989.
Makaleler
Bırnya, Pavel - Ryaboy Tatyana, “Altın Ordu’ya Ait Dinyester ve Prut Nehirleri Arasında Bulunan ‘Şehr Al-Cedid’in XIV. Asırdaki Durumu”, (Çev: Petri Çebotar), Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Mayıs 1994, Sayı: 89, İstanbul, s. 55-61.
Dede, Abdürrahim, “İbn Batuta’ya Göre Kırım Türklerinin Gelenek ve Görenekleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. I, Sayı: 4, İstanbul, 1980, s. 95-98.
Devlet, Nadir, “Altın Ordu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, IX, Çağ Yay. İstanbul, 1992, s. 115.
Halikov, Alfred, “Altın Orda Devleti Tarihi”, (Çev. İlyas Kamalov), Avrasya Fatihi Tatarlar, Kaknüs Yay., İstanbul, 2007, s. 101-03.
İnalcık, Halil, “Giray”, İslam Ansiklopedisi, s. 783-89.
Kafalı, Mustafa, “Altın Orda Hanlığı”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları.
Kamalov, İlyas, “Saray”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul, 2009, s. 122.