Abılay Han'ın Kazak halkının bağımsızlığı için Çin ve Çarlık Rusya arasında yürüttüğü diplomatik ilişkiler

Bu çalışmada Orta Asya'daki en köklü uluslardan biri olan Kazakların Hanı Abılay Han dönemindeki siyasi durumu ele alınacaktır. Kazakların XV. asrın ortasına doğru Çu nehri etrafında kurdukları hanlığın, ortaya çıkan tarihi koşullar sonucu Ulu Cüz, Orta Cüz ve Küçük Cüz olarak üç hanlığa bölünmesi ve tarihi süreç içinde Cüzlerin her birinin de kendi Hanını seçip, birbirinden bağımsız Hanlıklara ayrılması Kazak tarihinin bir gerçeğidir. XVIII. asrın başları Kazak tarihi bakımından Jongarların, Kazak halkını esaret altına almaya çalıştığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde ilk defa Kazak milleti kendi birlik ve beraberliğini kaybetmeye başladı, toprakları talan edildi, hatta millet olarak yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı. XVIII. asrın ikinci çeyreğinde Abılay'ın Orta Cüz'de sultan olmasıyla Jongar feodallerine yönelik önemli mücadeleler verilerek, Jungar feodalitesi zayıflatılmıştır. 1771 yılında Han olmasıyla Kazaklara ait topraklar Kalmıklardan geri alınmaya çalışıldı.XVIII. asırda Kazak topraklarında gözü olan iki devletten biri Çin diğeri ise Çarlık Rusya'dır. Çin, Jongar Hanlığını mağlup edip, Doğu Türkistan'ı işgal edince Kazak topraklarını da işgal etmek istemiştir. Ancak Abılay'ın gerek siyasi gerekse askeri başarıları Çin'i anlaşma zemini aramaya zorladı. İki büyük imparatorluğun arasında kalan Kazaklar bu zor dönemde Abılay'ın Kazak halkını birleştiren usta siyasetçiliği ve bunun yanında anlaşma masasındaki ustalığıyla başanya ulaşmaya çalışmıştır. Abılay her iki devletle ticareti de geliştirerek Kazak halkının menfaatlerine yönelik izlemiş olduğu bu siyasetle halkının saygısını kazanmış, Kazak halkının barış içinde yaşamasını sağlamıştır. Böylece Abılay uygulamış olduğu strateji ile de tek merkezli bir Kazak devletini kurarak bağımsızlığını korumasını bilmiştir.

Diplomatic relations undertaken by Abılay Han between China and Tsarist Russia fort the freedom of the Kazakhs

Diplomatic Relations Undertaken by Abılay Han Between China and Tsarist Russia fort he Freedom of the Kazakhs This paper focuses on policies of Abılay Han, the Khan of the important nationes of Central Asia, the Kazakhs. The Kazakhs who established their state in the 15 th century around Chu river parted into three or-das, Ulu Cuz, Orta Cuz, Kucuk Cuz and every Orda become a free state, which is a reality in Kazakh history. Beginnig of 18 th century was a time of Jungarian captivity. The Kazakhs for the first time faced extinction in their history. After becoming a Sultan in the second quarters of the 18 th century. Abılay tried to weaken feodal begs. When he become Kazakh Khan in 1771, he tried to take back to Kazakh lands from Jungarians.In the 18th century, Russian and China were two states who cast eyes on the Kazak lands. When China captured jungarian and the Eas-ters Türkistan, she tried to capture Kazakhs lands. Abılay Khan's political and military successes forced China to seek agreements. Abılay Khan's successful statesmenship and unification of the Kazakhs succeeded in staying alive between two great Empires. Abılay Khan's priorities in developing Kazakh interests, provided him to get his population's respect. During his reign the Kazakhs lived a peaceful life. Abılay Khan's strategy succeeded in establishing a centraliged free Kazak State.

PDF

___

"Abılay Han (1711-1780)", Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı: 100, Nisan 1995.
Akkoşkarov, Elden, Kazak Tarihınan, Almatı, Jalm Baspası, 1997.
Andreyev, İ.G., Opisaniye Sredney Ordı Kirgiz-Kaysakov, Almatı, Gılım, 1998.
Apollov, N.G., Ekonomiçeskiye İ Politiçeskiye Sıvyazi Kazahstana S Rassiyey v XVIII-Nagale XIX v., Moskova, 1960.
Ebuyev, Kadııjan, Kazakstan Tarihinin "Aktandak" Bettennen, Almatı Kazakstan, 1994.
Eski Devirden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar, (Çev. Abdulvahap Kara), İstanbul, 2007.
îstoriya Kazahskaya SSR S Drevneyşih Vremen Do Naşih Dney, V Piyati To-mah, T. 3, Alma-Ata, 1979.
İstoriya Kazahstana, Oçerk, (Red: L.İ. Drobjyeva), Almatı, 1993.
İvanov, P.P., Oçerki Po İstorii Sredney azii (XVI-Seredina XIX v.), Moskva, 1958.
Jusıpulı, Auyezhan, Bolat Eldenulı, Şakşak Cenibek, Arkalık Kalası, 1992.
Kasımbayev, Januzak, Gasudarstvennıye Deyatelı Kazahskih Harıstv (XVIII V.), Almatı, 1999.
Kasımbayev, Januzak, Likvidatsiya Hanskoy Gosudarstvennosti XIX vv., Kaza-histan i Mirovoe Soobşestvo, No: 5, Almatı, 1996".
Kazahsko-Russkiye Otnaşeniya V XVI-XVIII Vekah (Sbornik Dokumentov İ. Ma-terialov), Alma-Ata, 1961.
Kazahsko-Russkiye Otnaşeniya V XVI-XVIII Vekah Sbornik Dokumentov İ. Ma-terialov), Alma-Ata, 1964.
Kazak-Sovyet Entsiklopediyasi, Tom, 6, Almatı, 1975.
Kazak-Sovyet Entsiklopediyasi, Tom, 8, Almatı, 1976.
Klyaştornıy, S.G. - Sultanov T.İ., Kazahstan Letapis Tıryöh Tısyaçyletiy, Alma-Ata, 1992.
Levşin, A.İ., Apisaniye Kirgiz-Kaysakskih ili Kirgiz-Kazaçih Ord i Stepey, T. I-III, Sankt-Peterburg, 1832.
Materialı Pa İstorii Politiçeskova Stroya Kazahstana, T. 1, Alma-Ata, 1960.
Moisyeyev, V.A., "Nekatoriye Vaprosı Kazahsko - Djungarskih Atnaşeniy vı Sovyetskoy İstoriografıi", Vaprosı İstoriografıi İ İstoçnikovedeniya Kazahstana (Do-revoliotsinonnıy Period), Alma-Ata, 1988.
Mukametkanülı, Nebijan, Tarihi Zertteuler, (Çev. Kojabekov Ahat), Almatı, 1994.
Proşloye Kazahstana V İstoçnikah İ Materialah, Sbornik Vtaroy, (Pod Redaktsi-yey: S.D. Asfendiyarova), Almatı, Kazakstan, 1998.
Rıçkov, P.İ., îstoriya Orenburgskaya (1730-1750), Orenburg, 1896.
Sapargaliyev, G., "Abılay Jene Kazak Memlekettıgı", Abılay Han Kenasarı, (Jauaptı Redaktör: M.K. Kozıbayev), Ult-Azattık Kozgalıc Meseleleri, Almatı, Gılım, 1993.
Suleymanov, R.V. - Moisyeyev, V.A., İz İstorii Kazahstana XVJE Veka, Alma-Ata, 1988.
Suleymanov, R.V., "Rol i Mesta Abılaya vı Natsonalna-Asıvabaditelnoy Barbe i Abyedinenii Kazahskova Naroda vı Vedinoy Gasudarstva vı XVIII. Veke", Abılay HanKenesarı, Almatı, 1993.
Valihanov, Ç.Ç., Abılay // Sabraniye Saçineniy V Piyati Tomah, T.4, Alma-Ata, 1985, s. 116.
Valihanov, Ç.Ç., Sabraniye Saçineniy VPiyatı Tomah, T.l, Alma-Ata 1961.
Valihanov, Ç.Ç., İstoriçeskie Predaniya o Batırah XVIII v. // Sabraniye Saçineniy Vı Piyatı Tomah, T. 1, Alma-Ata, 1985.
Yerofyeyava, Î.V., HanAbulhair (Polkovadets, Pravitel, İPolitik), Almatı, 1999.
Zimanov, S.Z., Politiçeskiy Stroy Kazahstana Kontsa XVIII i Pervoy Polovinı XIX Vekov, Alma-Ata, 1960.