Suya İşlenen Edebiyat: Kanunî Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi Örneği

Hayırlı bir iş için sahip olunan malı veya geliri tahsis etmekle oluşturulan vakıfların geçmişi İslamiyet’in ilk yıllarına kadar dayandırılmaktadır. Vakıf kurmak ve onu işletmek İslamiyet’in yoğun etkisiyle bir kültür olarak Osmanlı topraklarında da sürdürülmüş ve vakıfların daima özel bir yeri olmuştur. Bilindiği kadarıyla Osmanlı Devleti’nde su için vakıf kuran ilk kişi Kanunî Sultan Süleyman’dır. 16. yüzyılda (24-31Aralık 1565) tesis edildiği bilinen bu vakfa ait metin (vakfiye*, senet, vakıfnâme) çalışmamızın konusu olarak belirlenmiştir. Vakfiyede geçen suya dair ibareler, anlatımlar, tasvir ve betimlemeler, övgüler, benzetmeler, vb. yaşatılan kültürün toplum hafızasına nasıl yerleştiğinin ve ne yönde geliştiğinin delili olarak görülebilir. Bu manada edebiyatın suya işlenen yönünü gösteren su vakfiyesinden yola çıkarak suyun hem dildeki yansımasını hem de kültürdeki karşılıklarını tespit etmek makalenin temel amacıdır. Amaç dâhilinde okyanus, deniz, ırmak, pınar, yağmur, nisan yağmuru, memba, saf su, damla, cennet suları, Kâğıthane Suyu, hayat suyu (abıhayât) gibi su öğelerinin yanı sıra; su kemeri, köprü, hamamlar, su ayağı, sebil, çeşme, havuz gibi su mimarîsine ait eserler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Su, kültür, vakıf/vakfiye, Kanunî Sultan Süleyman, İstanbul

Water in Turkish Literature: The Example of Sultan Suleiman’s Water Foundation

The charitable allocation of a property or income to a foundation in the form of a trust dates to the first years of Islam. This foundation tradition influenced Islamic regimes intensely and continued in the Ottoman Empire, where it always retained a special place. In the 16th century (December 24–31, 1565), Sultan Suleiman established a foundation for water in the Ottoman Empire that was named after him. The charter for this organization, called a vakfiye or vakifnâme, is the main subject in this study. Words, expressions, descriptions and imagery, compliments, metaphors, etc., all of which pertain to water, are present in the vakfiye text. These can be taken as evidence of how water culture emerged and lived in social memory and of the direction in which it developed. The main purpose of this article is to describe how water imagery reflects both language and culture. Accordingly, numerous references to water in the subject matter of the study are examined, for example: ocean, sea, river, fountain, rain, April rain, spring water, pure water, rain drop, heavenly waters, River of Kagithane, water of life etc. Some relevant architectural terms are also considered; water arch, bridge, bath, haunch, public fountain, fountain, and pool.

Keywords:

Water, culture, foundation/trust, Sultan Suleiman, Istanbul,

PDF

___

Acar, K. (2013). Su medeniyeti sempozyumu. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi (KOSKİ) Yayınları.Aksoy, O. (1974). Şifa tasları. Türk Etnografya Dergisi (14), 35.
Ateş, İ. (1987). Kanuni Sultan Süleyman’ın su vakfiyesi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Bachelard, G. (2006). Su ve düşler. (O. Kunal, Çev.) İstanbul: YKY.
Baktır, M. (2001). İstiska. DİA, 23, 382. İstanbul: TDV Yayınları.
Batuk, C. (2006/2). Âdem ve Havva’nın kitabı: Eski ahit apokrifasında Âdem ve Havva’nın hayatı. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(10), 51-96.
Birışık, A. (2007). Rahmet. DİA, 34, 419. İstanbul: TDV Yayınları.
Cebecioğlu, E. (ty.). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. e-kitap. 07 15, 2020 tarihinde http://tasavvufkitapligi.com/i/uploads/429779tasavvufterimleri-ve-deyimleri-sozlugu.pdf adresinden alındı
Demirağ, D. (Güz 2017/2). Su medeniyeti. Z Dergisi, 100-7.
Demren, Ö. (2016/12). Yağmur yağdırma ritüeli çerçevesinde ortaköy yağmur duası. Türkbilig, 76-92.
Durmuş, İ. (2009). Sözlük. DİA, 37, 398-401. İstanbul: TDV Yayınları.
Gedük, S. (Güz 2017/2). Suyun iyileştirici gücü: Şifâ kapları. Z Dergisi, 358-61.
Genesis/Yaratılış. (tarih yok). 07 26, 2020 tarihinde https://kutsalkitap.info/tr-gen1.html adresinden alındı
Kanter, B. (2006, Kasım). Toprak ayna su ve imgeden aşka giden yol. Türk Edebiyatı Dergisi (397), 32.
Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü: Açıklamalı ansiklopedik mitoloji sözlüğü. 07 01, 2020 tarihinde https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Turk_Soylence_Sozlugu.pdf adresinden alındı
Kobya, E. Ş. (2014). Türkiye’de yağmur törenleri ve yağmurla ilgili inanışlar. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Kolektif. (5-8 Mayıs 2000). Osmanlı su medeniyeti (Uluslararası Sempozyum). İstanbul: İSKİ Yayınları.Kubbealtı Lugati. (tarih yok). 07 23, 2020 tarihinde http://lugatim.com/s/m%C3%BCtevelli adresinden alındı
Kubbealtı Lugati. (tarih yok). 07 21, 2020 tarihinde http://lugatim.com/s/vakfiye adresinden alındıKur’ân-ı Kerîm. (tarih yok). 07 19, 2020 tarihinde http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf adresinden alındı
Kuruçay, A. (2017/2). Su ve şifa. Z Dergisi.Levend, Â. S. (1984). Divan edebiyatı: Kelimeler ve remizler, mazmunlar ve mefhumlar (4. b.). İstanbul: Enderun Kitabevi
Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi (Cilt 1-2). Ankara: TTK Yayınları.
Öztürk, S. (2017/2). Osmanlı şehirlerinin vakıf suları. Z Dergisi, 126-33.
Sarıdikmen, G. (2017/2). Mîmârî, süsleme ve kitâbelerine göre istanbul çeşmelerinin dönemsel özellikleri. Z Dergisi, 200-11.
Schimmel, A. (2004). Tanrı’nın yeryüzündeki işaretleri: İslam’a görüngübilimsel yaklaşım. (E. Demirli, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Sezen, G. (2016). Gılgameş Destanı’nda suyun izdüşümü. International Journal of Languages’ Education and Teaching (IJLET), 4(2), 143-57.
Sezen, G. (2020). Klasik Türk şiirinde su. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Werner, A. (2011). Padişahın huzurunda (Elçilik Günlüğü, 1616-1618). (T. Noyan, Çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi.
Yaratılış. (tarih yok). 07 26, 2020 tarihinde https://incil.info/ adresinden alındı.