Şemseddin Sami’nin Besâ Yahud Ahde Vefâ Adlı Piyesinde Etnosentrik Söylem ya da Vatan Yahud Arnavutluk

Türk dili ve Türk kültürüne yaptığı bilimsel katkılarından dolayı kanonik Türkçü söylem tarafından Türk milliyetçisi olduğu iddia edilen Şemseddin Sami’nin Besâ yahud Ahde Vefâ adlı piyesini incelediğimiz bu makalede, metnin Arnavut örfüyle alakalı görünen yüzeysel anlatısının altında, yazarın mensubu bulunduğu Arnavut kavmine millî bir bilinç aşılamak amacıyla kurguladığı metaforik bir anlam katmanı bulunduğunu; bu alt metinde “biz/siz”, “dağlı/şehirli” karşıtlığı üzerinden Arnavutlara mahsus bazı konvensiyonel kodlara vurgu yapılarak Osmanlı toplumunun egemen kültürel kodlarından ayrıştırıldığını; bununla beraber “dağ”, “çiçek”, “yaprak” gibi doğaya ait bazı nesnel adlarla “vatan”, “namus”, “çoban”, “aşk” gibi insana ve topluma ait birtakım soyut adlar arasında kurulan anlamsal korelasyonun esasen Arnavut kavminin kolektif belleğindeki ulus bilincini harekete geçirmek üzere örgütlendiğini ve nihayet bütün bu teknik tasarruf ve etnosentrik söylemin bağımsız bir Arnavutluk düşüncesini somutlaştırmak üzere işlev gördüklerini iddia ediyoruz.

Anahtar Kelimeler:

Şemseddin Sami, ulus bilinci, besâ, vatan, Silistre

Ethnocentrıc Discourse in Şemseddin Sami’s Play Titled as Besâ Yahud Ahde Vefâ, or Homeland or Albania

This article examines the play, Besâ Yahud Ahde Vefâ, written by Şemseddin Sami, who is considered to be a Turkish nationalist with a firm place in canonical Turkish discourse. We maintain that Sami devised a metaphorical layer of meaning in the text to instill a national consciousness in Albanians. In the subtext of nationalist significance, certain conventional codes, alluding to that of Albanians, is separated from the dominant codes, referring to the Ottoman people. One example emphasizes the contrasts between “we/you” and “mountaineer/townsman.” Another example is the semantic correlation between natural objects, such as “mountain,” “flower,” and “leaf,” as well as concrete nouns like “motherland,” “honour,” “shephard,” and “love,” is meant to arouse a national conscience in the collective consciousness of the Albanian people. Finally, such terms and ethnocentric discourses are employed to concretize the idea of an independent Albania.

Keywords:

Şemseddin Sami, national conscience, homeland, Silistre, Silistre,

PDF

___

ABDULLAH CEVDET, “Türk-İslâm ve Ahiret-i Medeniyyesi”, İctihad, nr. 121, 6 Teşrinisani 1330, s. 382-384.
AHMED MİDHAT, “Arnavutluk ve Osmanlılık”, Tercüman-ı Hakikat, nr. 313, 21 Haziran-3 Temmuz 1879/14 Receb 1296.
BHABHA, Homi K., Kültürel Konumlanış, (Çev. Tahir Uluç), İnsan Yayınları, İstanbul 2017.
BİLMEZ, Bülent, “Şemseddin Sami Frasheri’nin Bazı Metinlerinde Arnavut ve Türk ‘Biz’inin İnşasına Katkıda Bulunan Otoktonluk ve Köken Mitleri”, Tanzimat ve Edebiyat-Osmanlı İstanbul’unda Modern Edebî Kültür, (Yayına Hazırlayanlar: Mehmet Fatih Uslu-Fatih Altuğ), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s. 385-421.
EAGLETON, Terry, Edebiyat Olayı, (Çev. Başak Yüce), Sel Yayıncılık, İstanbul 2012.
EAGLETON, Terry, Şiir Nasıl Okunur?, (Çev. Kaya Genç), Agora Kitaplığı Yay., İstanbul 2011.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Zihniyet, Siyaset ve Tarih, Bağlam Yayınları, İstanbul 2006.
JUSDANİS, Gregory, Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür, (Çev. Tuncay Birkan), Metis Yayınları, İstanbul 1998.
KOHEN, M., Türkler Bu Muharebede Ne Kazanabilirler?, Türk Yurdu Kitaphanesi, İstanbul 1330.
KUSHNER, David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, (Çevirenler: Şevket Serdar Türek, Rekin Ertem, Fahri Erdem), Kesit Yayınları, İstanbul 2009.
LAKOFF, George-JOHNSON, Mark, Metaforlar, (Çev. Gökhan Yavuz Demir), İthaki Yayınları, İstanbul 2015.
LOTMAN, Yuri, Düşünen Dünyaların İçinde, (Çev. Sabri Gürses), Bilgesu Yayınları, Ankara 2012.
(Namık) Kemal, Vatan Yahud Silistre, [İstanbul]: 1289.
ÖMER SEYFEDDİN, “Türkçüler ve Muharebe”, Akşam, nr. 31, 20 Teşrinievvel 1334/13 Muharrem 1337.
REİNKOWSKİ, Maurus, Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri, (Çev. Çiğdem Canan Dikmen), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017.
SAĞLAM, Nuri, “Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatında Milli Tiyatro Anlayışı ve Besâ Yahud Ahde Vefâ Adlı Piyes”, İlmî Araştırmalar, S. 8, İstanbul 1999, s. 199-207.
SAĞLAM, Nuri, Hürriyetçi Söyleme Karşı Hür Olmanın Ağır Bedeli-Ahmed Midhat Efendi ve Yeryüzünde Bir Melek Romanına Yönelik Eleştiriler, Erdem Yayınları, İstanbul 2017.
ŞEMSEDDİN SAMİ, “Lisân-ı Türkî (Osmanî)”, Hafta, nr. 12, 10 Zilhicce 1298.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Besâ Yahud Ahde Vefâ, İstanbul 1292.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Gâve, Tasvîr-i Efkâr Matbaası, İstanbul 1293.
ŞEMSEDDİN SAMİ, “Arnavud”, Kamûsü’l-A’lâm, cild: 1, İstanbul: Mihran Matbaası, 1308/1889.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kamus-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet 1317.
Şemseddin Sâmi’nin Tiyatroları, (Hazırlayan: Enver Töre), Assos Yayınları, İstanbul 2008.
TAHRİR HEYETİ, “Yeni Hayat”, Yeni Felsefe, nr. 16, 30 Mart 1912, s. 1-6.
“Tarihin Coğrafyası”, Mihrab, nr. 5, 15 Kânunisani 1339, s. 150-154.
TEKİN, Turan, Kader Matbaası, Akkurum 1330.
TİMUR, Taner, Osmanlı Kimliği, 3. bs., İmge Yayınları, İstanbul 1998.
TOPALOĞLU, Yüksel, Şemsettin Sami-Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
UÇMAN, Abdullah, “Şemseddin Sâmi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 38, İstanbul: 2010, s. 519-523.
WIESENTHAL, W., Asya’da Çernayef ve Türk Kahramanlar, İstanbul 1294.
ZİYA GÖKALAP, Türkçülüğün Esasları, Matbuat ve İstihbarat Matbaası, İstanbul 1339.
Ziya Gökalp, Bütün Eserleri-1, Kitaplar (Yayıma Hazırlayan: Sabri Koz), YKY, İstanbul 2007.