YENİSEY YAZITLARINDA GEÇEN adrıl- seçlin- İKİLEMESİ ÜZERİNE

Mecazlı anlatımlar ve ikilemeler, bir dilin işlenmişliğini ve gelişmişliğinigösteren önemli unsurlardandır. Kelimelerin mecazi anlamlarkazanmaları uzun bir süreci işaret etmektedir. Bu duruma benzer birsüreç ikilemeler konusunda da yaşanmaktadır. Bazen de kimi kelimelerhem mecazlı bir anlatıma bürünmüş hem de ikileme teşkilinde kullanılmıştır.İşte bu tip kelimelerden ikisi de adrıl- ve seçlin- kelimeleridir.Bu kelimeler hem gerçek anlamları dışında “kişinin bu dünyadan vesevdiklerinden ayrılması; ölmesi” anlamında mecazi bir hüviyete bürünmüşhem de adrıl- seçlin- ikilemesinin unsuru olmuştur. İkilemeninkazandığı anlam ise kelimelerin kazandığı mecazlı “ölüm” anlamınıkorumuştur. Bu yazıda hem adrıl- hem de seçlin- kelimesi etimolojikolarak incelenmiştir. Daha sonrasında ise runik eski Türk yazıt ve yazmalarıincelenerek söz konusu kelimelerin anlamsal boyutları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

adrıl-, seçlin-, Yenisey yazıtlarında ikilemeler, adrıl- seçlin-, ikilemeler

ON THE adrıl- seçlin- HENDIADYS IN YENISEI INSCRIPTIONS

Metaphorical narratives and reduplication duals / hendiadys are twoimportant elements that show the development and sophistication of alanguage. It is a long process to point out that the words have to takemetaphorical meanings. A process similar to this is also experienced in the case of reduplication duals/hendiadys. Sometimes, some wordshave been used both in metaphorical narrative and reduplication duals/hendiadys formation. Here, are two of these words are adrıl- andseçlin-. These words, besides their real meanings, in the sense of the“separation of the person from this world and his/her relatives ones, sothe death” has acquired a metaphorical meaning and it has also becamean element of the adrıl- seçlin- reduplication duals/hendiadys. Themeaning of the reduplication duals/hendiadys retains the metaphoricalmeaning of “death” earned by the words. In this article both the wordsadrıl- and seçlin- have been viewed etymologically. Later, inscriptionsand manuscripts with old Turkic script were examined and the semanticdimensions of the words were evaluated. In the last part of the article,adrıl- seçlin- hendiadys was evaluated. The scope of this article is all ofthe inscriptions and manuscripts with old Turkic script.

Keywords:

Adrıl-, seçlin-, reduplication duals / hendiadys in Yenisei inscriptions, adrıl- seçlin-, reduplication duals / hendiadys,

PDF

___

Ağakay, M.A. (1953). İkizlemeler üzerine I-II. Türk Dili, II/16-17.
Ağakay, M.A. (1954). Türkçede kelime koşmaları. Türk Dili Araştırmaları YıllığıBelleten, 97-104.
Aktan, B. (2008). Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığında yer alan ikilemeler. SelçukÜniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 1-12.
Akyalçın, N. (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü, Ankara: Anı.
Alimov, R. (2014). Tanrı Dağı yazıtları (Eski Türk runik yazıtları üzerine bir inceleme).Konya: Kömen.
Aydın, E. (1997). Orhon yazıtlarında hendiadysler. Türk Dili, 577, 417-421.
Aydın, E. (2012). Yenisey yazıtları nasıl tarihlendirilebilir? Turkish Studies, 7/2,161-168.
Aydın, E. (2015). Yenisey yazıtları. Konya: Kömen.
Aydın, E. (2017). Orhon yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, KüliÇor). İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
Aydın, E. (2018). Uygur yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
Barutçu Özönder, S. (2006). Çöyr yazıtı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi,3(3), 108-124.
Baskakov, N.A., Toşçakova, T.M. (1947). Oyrotsko-Ruskiy Slovar/Oçerk grammatikiOyrotskogo yazıka. Moskova.
Bazin, L. (1993). Quelques remarques d’epigraphie Turque ancienne. Türk DilleriAraştırmaları, 3, 33-41.
Bazin, L. (2011). Eski Türk dünyasında kronoloji yöntemleri. V. Köken (çev.).Ankara: Türk Dil Kurumu.
Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish.Oxford: Oxford University.
Çağatay, S. (2008). Uygurcadaki hendiadysler. Prof. Dr. Saadet Çağatay’ın YayımlanmamışTüm Makaleleri, C I. İstanbul: Ayaz Tahir Türkistanlı İdil-Ural Vakfı.
Ercilasun, A.B., Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk(giriş - metin - çeviri - notlar - dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
Ercilasun, A. vd. (1992). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü I-II. Ankara: KültürBakanlığı.
Erdem, M.D. (2005). Harezm Türkçesinde ikilemeler ve yinelemeler üzerine. Bilig,33, 189-225.
Foy, K. (1899). Studien zur Osmanichen Syntax, Das Hendiadys und die Wortfolgeana baba. Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen (MSOS),II/II, 105-136.
Gabain, A.v. (1988). Eski Türkçenin grameri. Mehmet Akalın (Türkçeye çev.).Ankara: Türk Dil Kurumu.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu.
Hatipoğlu, V. (1981). Türkçede ikilemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Hirik, E. (2018). Türkçede tekrarlı yapı sınıfları. Türkiyat Mecmuası, 28/2, 37-65.
Kormuşin, I. vd. (2016). Yenisey-Altay-Kırgızistan yazıtları ve kâğıda yazılı runikbelgeler. Ankara: BilgeSu.
Malov, S. Ye. (1952). Yeniseyskaya pis’mennost’ Tyurkov, textı i perevodı. Moskova-Leningrad.
Orkun, H. N. (2011). Eski Türk yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Ölmez, Z. K. (1997). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (1). Türk Dilleri Araştırmaları,7, 19-40.
Ölmez, Z. K. (1998). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (2). Bahşi Ögdisi 60. DoğumYılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı. M. Ölmez, J.P. Laut (ed.), İstanbul-Freiburg: Simurg.
Rozental, D., Telenkova, M. A. (1976). Slovar Spravoçnik. Moskova: LingvistiçeskixTerminov.
Röhrborn, K. (1977). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischenTürkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung I, a-agrıg, Wiesbaden: FranzSteinerVerlag GMBH.
Sev, G. (2004). Divanü Lûgati’t-Türk’te ikilemeler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,LXXXVIII, 634, 497-510.
Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. Yayımlanmamış Yüksek LisansTezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şirin, H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. I. Baskı. Ankara: TürkDil Kurumu.
Tekin, T. (1997). The first Altınköl inscription. Turkic Languages, 1/2, 210-226.
Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. İstanbul: TDAD.Tıbıkova, L. vd. (2012). Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskix Pamyatnikov Gornogo Altaya. Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet: Gorno-Altaysk.
Toparlı, R. vd. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.