Şine-Usu Yazıtının Güney Yüzünün 3. Satırındaki bIdgẄçIr Üzerine

50 satırı ile Şine-Usu Yazıtı Uygur yazıtları arasında en hacimli olanıdır. Tes (750) ve Tariat (752-753) yazıtları gibi, Şine-Usu Yazıtı da Uygur Kağanlığı’nın (747- 759’da hüküm süren) ikinci kağanı Moyun Çor’un onuruna 759 yılında dikilmiştir. Yazıt, iki parça hâlinde hâlâ sahadadır. Şine-Usu Yazıtın büyük bölümü artık iyi anlaşılmaktadır. Fakat, güney ve batı yüzleri aşırı derecede yıpranmıştır ve bu yüzlerde birçok okunamayan ve/veya anlaşılamayan kelime ve cümle vardır. Onlardan biri de güney yüzünün 3. satırındaki ricwgdib bIdgẄčIr harf kümesidir. Bu harf kümesini içeren cümleler araştırmacılarca farklı şekilde yorumlanagelmiştir. Şimdiye kadarki okuyuşların hepsi sorunludur. Yazar, ricwgdib bIdgẄčIr harf kümesini ricwgidb bdIgẄčIr yerine bir yazım hatası saymak istiyor ve bunu äbdigüči är ‘asker toplayan asker’ (< äbdi- ‘toplamak’ + -güçi ‘ortaç eki’) olarak okumayı öneriyor. Yazıtlarda i I harfinin durumuyla ilgili en az 3 hatalı yazım örneği vardır. Söz konusu olan cümleler artık beş yegirmikä …… tayġan költä teriltim. äbdigüçi är anta ït[ïm. är k]älti “(O ayın) on beşinde …… Tayġan Gölü’nde toplandık (harfiyen, toplandım). Asker toplayan askerleri oradan gönderd[im. Askerler g]eldi”.

ON bIdgẄčIr IN THE 3RD LINE OF THE SOUTH SIDE OF THE ŠINE-USU INSCRIPTION

The Šine-Usu Inscription is the most voluminous one with 50 lines among theUyghur inscriptions. Like Tes (750) and Tariat (752-753) inscriptions, the Šine-UsuInscription also was erected in 759 in honor of Moyun Čor, the second qaghan of theUyghur Qaghanate (r. 747-759). It is still on the spot in two pieces.Most parts of the Šine-Usu Inscription are now well understood. However, thesouth and west sides are heavily damaged and there are many illegible and/orincomprehensible words and sentences in these sides. One of them is the letter groupricwgdib bIdgẄčIr in the 3rd line on the south side. The sentences containing thisletter group have been differently interpreted by the researchers. All of the readingshitherto are problematic.The author would like to regard the letter group ricwgdib bIdgẄčIr asa spelling error for ricwgidb bdIgẄčIr and suggests to read it as äbdigüči är‘soldier who recruits/drafts soldier’ (< äbdi- ‘to gather, to pick up’ + -güči ‘participlesuffix’). There are at least three examples of spelling error related to the position ofthe letter i I in the inscriptions. The sentences in question can be now read as beš yegirmikä …… tayγan költäteriltim. äbdigüči är anta ït[ïm. är k]älti “On the 15th (of the month) …… we(lit. I) gathered at the Lake of Tayγan. I sent the recruiting soldiers from there. [Thesoldiers] came”.

PDF

___

Ajdarov, G. (1971), Jazyk orxonskix pamjatnikov drevnetjurkskoj pis’mennosti VIII veka. Alma-Ata: Izdatel’stvo «Nauka» Kazaxskoj SSR.
Aydın, E. (2007). Şine Usu Yazıtı. Çorum: Karadeniz Araştırmaları Merkezi.
Aydın, E. (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen.
Bazin, L. (1991). Les systèmes chronologiques dans le monde turc ancient. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Berta, Á. (2004). Szavaimat jól halljátok…, A Türk és Ujgur rovásírásos emlékek kritikai kiadása. Szeged: Jate.
Berta, Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin…, Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. E. Yılmaz (transl.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
Bregel, Y. (2003). An Historical Atlas of Central Asia. Leiden & Boston: Brill.
Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Claren-don.
Dankoff, R., Kelly, J. (1982). Maḥmūd al-Kāšγarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk). Part I. Cambridge/Mass: Harvard University
Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon I-II, Wiesbaden: Harrassowitz.
Gabain, A. (1959). Türkische Turfantexte X: das Avadāna des Dämons Āṭavaka, Bear-beitet von Tadeusz Kowalski. Berlin: Akademie-Verlag.
Golden, P. B. (1998). “The Turkic Peoples: A Historical Sketch”. eds. L. Johanson & É. Á. Csató. In: The Turkic Languages. London & New York: Routledge. pp. 16-29.
Jeong, J. (2005). Wigurŭ Yumokjeguksa 744~840. Seoul: Moonji Publishing Company. [정 재훈 (2005), 위구르 유목제국사 744~840, 문학과지성사, 서울 2005.]
Malov, S. J. (1959). Pamjatniki drevnetjurkskoj pis’mennosti Mongolii i Kirgizii. Moskva & Leningrad: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
Mert, O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes  Tariat  Şine Us. Ankara: Belen.
Molnár, Á., Zieme, P. (1989). “Ein weiterer uigurischer Erntesegen”. Altorientalische Forschungen, 16/1, 140-152.
Moriyasu, T. (1999). “Site and Inscription of Šine-Usu”. eds. T. Moriyasu & A. Ochir (The Society of Central Eurasian Studies). In: Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998. Osaka. pp. 177-195. [森安孝夫, “シネウス遺蹟·碑文”, 森安孝夫·オチル責任編集 (中央ユーラシア学硏究会), モンゴル国現存遺蹟·碑文調査硏究報告, 大阪 1999, pp. 177-195.] Moriyasu, T., Suzuki, K., Saito, S., Tamura, T., Bai, Y. (2009). “Šine-Usu Inscription from the Uighur Period in Mongolia: Revised Text, Translation and Commentaries”. Kobe. Studies on the Inner Asian Languages, 24, 1-92. [森安孝夫·鈴木宏節·齊藤茂雄·田村健·白玉冬, “シネウス碑文訳注”, 內陸アジア言語の研究, 24, 神戸 2009, pp. 1-92.]
Drevnetjurkskij slovar’ (1969). V. M. Nadeljajev, D. M. Nasilov, E. R. Tenišev, A. M. Ščerbak (eds.). Leningrad: Leningradskoje otdelenije izdatel’stva «Nauka».
Orkun, H. N. (1936). Eski Türk Yazıtları I. İstanbul: Devlet.
Orkun, H. N. (1941). Eski Türk Yazıtları IV. İstanbul: Alâeddin Kıral.
Ölmez, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin- Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu.
Pulleyblank, E. G. (1991). Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin. Vancouver: UBC.
Ramstedt, G. J. (1913). “Zwei uigurische Runeninschriften in der Nord-Mongolei”. Helsinki. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 30/3, 1-63.
Róna-Tas, A. (1998 ). “Turkic Writing Systems”. In L. Johanson & É. Á. Csató (eds.). The Turkic Languages. London & New York: Routledge. pp. 126-137.
Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien – Neubearbeitung –. I. Verben. Band 1: ab- – äzüglä-. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Tekin, T. (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. Ankara: Simurg.
Tekin, T. (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Simurg.
Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Tekin, T., Ölmez, M. (1999). Türk Dilleri – Giriş. İstanbul: Simurg.
User, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen.
http://bitig.org/show_big.php?fn=copies/15.gif (07/07/2018, 13:17)