Türkiye’de klimatik jeomorfoloji gerçeği

İlk kez 1913 yılında de Martonne tarafından kullanılan Klimatik Jeomorfoloji kavramı 20. yüzyılınbaşlarından itibaren birçok ülkede benimsenmiş ve pek çok kişi tarafından konuyla ilgili sayısızçalışmalar yapılmıştır. Yer şekillerinin oluşumunda, gelişiminde ve dağılışında iklimin öneminevurgu yapan söz konusu yaklaşım, başlangıçta W.M.Davis’in fikirleri ve çalışmaları etrafında şekillenmiştir.Bu dönemde araştırmacılar yeryüzünü morfojenetik bölgelere ayırma uğraşları içindeolmuştur. Yaklaşım 1950-1980 yılları arasında en yüksek ivmesini kazanmıştır. Günümüzdeise bu yaklaşım, daha çok uygulamalı jeomorfoloji/klimatoloji araştırmalarında ve küresel iklimdeğişikliğine yönelik çalışmalarda kendisini göstermektedir. Klimatik jeomorfoloji Türk akademicamiasına geç giriş yapmış ve pek fazla ilgi görmemiştir. Klimatik jeomorfoloji yaklaşımını,Türkiye alanyazınına ilk olarak 1984 yılında Dayan’ın (1984) Herbert Wilhelmy’den çevirerekyazdığı Klima Jeomorfoloji ile, ardından 1992 yılında Erol’un (1992) Klimajeomorfoloji eseri ilegirmiştir. Ancak Türkiye’de bu konuya ilgi duyulmaması nedeniyle yapılmış çalışmalar da sınırlısayıda kalmıştır. Bu araştırma kapsamında ulaşılabilen çeşitli veriler (raporlar, makaleler, kitaplar,sözlükler, dergiler, ansiklopediler ve haritalar) tek tek incelenmiş geniş kapsamlı bir taramayapılmıştır. Çalışmanın önemli kısmını oluşturan yabancı kaynakların ilgili yerleri Türkçe’ye çevrilmiş,konunun önemini vurgulayan bir durum çalışması yapılarak araştırma sorunu geliştirilmiş,çalışılacak çerçeve belirlenmiştir. Böylece klimatik jeomorfolojiyi ülkemiz alanyazınına yenidentanıtmak, önemini bir kez daha vurgulamak, Türk jeomorfologlara ve konuya ilgi duyanlara birivme kazandırmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Klimatik Jeomorfoloji, Jeomorfoloji, Türkiye

Reality of climatic geomorphology in Turkey

The concept of Climatic Geomorphology, which was first used by de Martonne in 1913, hasbeen adopted in many countries since the beginning of the 20th century and numerous studieshave been carried out on the subject by many people. Emphasizing the importance of climatein the formation, development and distribution of landforms, this approach was initiallyshaped around the ideas and studies of W.M.Davis. In this period, researchers have been tryingto divide the earth into morphogenetic regions. The approach gained its highest momentumbetween the years 1950-1980. Today, this approach shows itself mostly in applied geomorphology/climatology studies and studies on global climate change. Climatic geomorphologyentered the Turkish academic community late and did not receive much attention. The climaticgeomorphology approach was first introduced to the Turkish literature in 1984 with KlimaGeomorphology, translated from Herbert Wilhelmy by Dayan (1984), and then with Erol’s(1192) Climageomorphology work in 1992. However, due to the lack of interest in this subjectin Turkey, studies have remained limited. Within the scope of this research, various availabledata (reports, articles, books, dictionaries, journals, encyclopedias and maps) were examinedone by one and a wide-ranging survey was conducted. The relevant parts of the foreign sources,which constitute an important part of the study, were translated into Turkish, a case studyemphasizing the importance of the subject was made, the research problem was developed,and the framework to be studied was determined. Thus, it is aimed to re-introduce climaticgeomorphology to the literature of our country, to emphasize its importance once again, andto give an impetus to Turkish geomorphologists and those who are in terested in the subject.

Keywords:

Climatic Geomorphology, Geomorphology, Turkey,

PDF

___

Anhert, F. (1996). Introduction to Geomorphology. Arnold. Beckinsale, R.P. ve Chorley, R.J. (2003), The History of the Study of Landforms, or, The Development of Geomorphology: Historical and Regional Geomorphology, 1890-1950, (3rd. Ed.) Routledge. https://doi.org/10.2307/215398
Birot, P. (1968). The Cycle of Erosion in Different Climates. Batsford. Bremer, H. (2004). Cimato-genetic geomorphology. In: A.S.Goudie (Ed.) Encyclopedia of Geomorphology. Routledge, 164-165.
Broc, N. ve Giusti, C. (2007). Autour du traité de Géographie Physique d’emmanuel de Martonne: du docabulaire géographique aux théories en géomorphologie. Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement 13, 125-144. https://doi.org/10.4000/ geomorphologie.921
Büdel, J. (1944). Die morphologischen wirkungen des eiszeitcklimas im glitocherfreien gebiet. Geologische Rundschau 34, 482–519.
Büdel, J. (1948). Das system der klimatischen geomorphologie. Verhandlungen der deutschen geographentag. In: E.Derbyshire (Ed.) (1973) Climatic Geomorphology. Macmillan International Higher Education, 104-130.
Büdel, J. (1963). Climatogenetic geomorphology. In: E.Derbyshire (Ed.) Climatic Geomorphology. Macmillan International Higher Education, 202-227.
Büdel, J. (1969). Das system der klima-genetischen geomorphologie (The system of climatic-genetic gemorphology). Bonn.
Büdel, J. (1977). Klima-geomorphologie. Borntraeger.
Büdel, J. (1980). Climatic and climatomorphic geomorphology. Zeitschrift fur Geomorphologie Supplemenband 36, 1-8.
Büdel, J. (1982). Climatic Geomorphology. Princeton University Press.
Chorley, R.J., Beckinsale, R.P. ve Dunn, A.J. (1973). The History of the Study of Landforms or the Development of Geomorphology: The Life and Work of William Morris Davis. Psychology Press. Chorley, R.J., Schumm, S.A. ve Sugden, D.E. (1984). Geomorphology, Methuen.
Cotton, A.C. (1942). Geomorphology: an Introduction to the Study of Landforms. Whitcombe and Tombs Limited.
Davey, L. (1991). The Application of Case Study Evaluations. ERIC/ TM Digest.
Davis, W.M. (1899). The geographical cycle. The Geographical Journal 14(5), 481-504.
Davis, W.M. (1905). The geographical cycle in arid climate. The Journal of Geology 13(5), 381-407. https://doi.org/10.1086/621241
Davis, W.M. (1909). Complications of the geographical cycle. The Geographical Journal (Proc. 8th Int. Geog. Cong.) 8, 150-163. Dayan, E. (2005). Klimajeomorfolojik Bakış Açısından Subtropikler. Ege Üniversitesi Basımevi.
de Martonne, E. (1913). Traité de Géographie Physique. Armand Colin.
de Martonne, E. (1926). L’indice d’ariditê. Bull. Assoc. Geogr. France 9, 3-5.
Derbyshire, E.D. (1973). Climatic Geomorphology. Macmillan International Higher Education.
Derbyshire, E.D. (1997). Geomorphic processes and landforms. In: R.D.Thompson and A.Perry (Eds.) Applied Climatology: Principles and Practice. Routledge, 89-106.
Doğan, U. (2001). Kesikköprü-Avcıköy (Kırşehir) arasındaki granitoid kökenli kayaçlar üzerinde klimajeomorfolojik gözlemler. Coğrafi Bilimler Dergisi 8, 67-87.
Doğanay, H., 2002, Coğrafyaya Giriş, Genel ve Fiziki Coğrafya (7. Baskı). Aktif Yayınevi.
Erinç, S. (2015a). Jeomorfoloji I. Der Yayınları.
Erinç, S. (2015b). Jeomorfoloji II. Der Yayınları.
Erkal, T. (2020). Yapısal Jeomorfoloji. Pegem Akademi.
Erkal, T. ve Taş, B. (2013). Jeomorfoloji ve İnsan: Uygulamalı Jeomorfoloji. Yeditepe Yayınevi.
Erol, O. (1992). Klimajeomorfoloji I: Genel Koşullar. İÜ Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yay.
Ertan, M. (2020). İklim ve Yer şekilleri İlişkisi: Bir Klimatik Jeomorfoloji Yaklaşımı [Yayımlanmamıştır]. Çankırı Karatekin Üniv. Sos. Bil. Enst. Yük. Lis. Tezi.
García-Ruiz, J.M. (2015). Why geomorphology is a Global Science? Cuadernos de Investigacion Geografica 41(1), 87-105. https:// doi.org/10.18172/cig.2652
Garipağaoğlu, N. (1993). Ulaş havzasında jips karstı şekilleri ve klimajeomorfolojik açıdan bir yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi 28, 271-283.
Goudie, A.G. (2004). Encyclopedia of Geomorphology. Routledge Ltd. Gönençgil, B. ve Karataş, A. (2012). Kuseyr Platosu’nda (Hatay) Miyosen sonrası morfojenetik süreç-jeomorfolojik yapı ilişkisi. Türk Coğrafya Dergisi 59, 11-26. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/198418
Gönençgil, B. ve Sarıgül, O. (2018). Peltier’e göre Türkiye’nin morfojenetik bölgelerinin belirlenmesi. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 3-6 Ekim 2018, Ankara, 121-137.
Gregory, K.J. ve Goudie, A.S. (2011). The SAGE Handbook of Geomorphology. SAGE Publications.
Gutiérrez, M. (2005). Climatic Geomorphology. Elsevier.
Gutiérrez, M. (2013). Geomorphology (Çev. P.Bobeck). CRC Press.
Gutiérrez, M. ve Gutiérrez, F. (2013). Climatic Geomorphology. Elsevier.
Hansen, C.D. (2018). On high-altitude and high-latitude frost environments. Rhodes University, Department of Geography (Yayımlanmamıştır).
Harvey, A. (2012). Introducing Geomorphology: a Guide to Landforms and Processes. Dunedin Academic Press Ltd.
Holzner, L. ve Weaver, G.D. (1965). Geographic evaluation of climatic and climato-genetic geomorphology. Annals of the Association of American Geographers 55(4), 592-602. https://doi.org/ 10.1111/j.1467-8306.1965.tb00537.x
Hoşgören, M.Y. (2015a). Jeomorfolojinin Ana Çizgileri I. Çantay Kitabevi.
Hoşgören, M.Y. (2015b). Jeomorfolojinin Ana Çizgileri II. Çantay Kitabevi
Huggett, R.J. (1991). Climate, Earth Processes and Earth History. Springer Science & Business Media.
Huggett, R.J. (2015). Jeomorfolojinin Temelleri (Çev. U.Doğan). Nobel Yayınevi.
Kerey, İ.E. ve Erkal, T. (2014). Sedimantoloji. Nobel Akademik Yayıncılık.
Kurter, A. (1979). Türkiye’nin Morfoklimatik Bölgeleri. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Morgan, R.P.C. (1973). The influence of scale in climatic geomorphology: a case study of drainage density in West Malaysia. Geografiska Annaler 55(2), 107-115. https://doi. org/10.2307/520878
Nedelea, A., Comanescu, L. ve Ielenicz, M. (2009). Some considerations on climatic geomorphology of the Romanian Territory.
CJES 7(2), 99-106. https://cjes.guilan.ac.ir/article_1022_f95ae- 050158a28638bc4b4ab7657be14.pdf
Nummedal, D. (1972). A Theoretical Framework for Discussion of Climatological Geomorphology. OPTDG.
Orme, A.R. (2013). Geomorphology and Late Cenozoic Climate Change. Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374739- 6.00015-4
Ruhe, R.V. (1975). Climatic geomorphology and fully developed slopes. Catena 2, 309-320.
Slaymaker, O., Spencer, T. ve Embleton-Hamann, C. (2009). Geomorphology and Global Environmental Change. Cambridge University Press.
Stoddart, D.R. (1969). Climatic geomorphology: review and reassessment. In: C.Board (Ed.) Progress in Geography 1, 152-222. Routledge.
Thorn, C. (1988). An Introduction to Theoretical Geomorphology. Unwin Hyman.
Tricart, J. ve Cailleux, A. (1965). Introduction à la géomorphologie climatique. Armand Colin.
Türkeş, M. (2014). Jeomorfojenetik Bölgelerin İlkeleri. Yayımlanmamış Ders Notları. 37s. https://www.researchgate.net/publication/ 293334899_Jeomorfojenetik_Bolgelerin_Ilkeleri_Yayimlanmamis_ Ders_Notu_Mayis_2014
Twidale, C.R. ve Lageat, Y. (1994). Climatic geomorphology: a critique. Progress in Physical Geography 18(3), 319-334. https:// doi.org/10.1177%2F030913339401800302
Viles, H.A. ve Goudie, A.S. (2003). Interannual, decadal and multidecadal scale climatic variability and geomorphology. Earth-Science Reviews 61(2), 105-131. https://doi.org/10.1016/ S0012-8252(02)00113-7
Voelker, M., Hauber, E., Cardesin-Moinelo, A. ve Martin, P. (2020). Quantifying the latitudinal distribution of climate-related landforms on Mars’ southern hemisphere. Icarus 346, 1-18. https://doi.org/10.1016/j.icarus.2020.113806
Wilson, L. (1968). Morphogenetic Classification. Fairbridge. R.W. (Ed.), Encyclopedia of Geomorphology. Reinhold, 717–729.