ANADOLU AĞIZLARINDA ÇEKİMLİ YAPILARDA ORTAYA ÇIKAN /+(E)n/ EKİ ve BUNA BAĞLI SES DEĞİŞMELERİ

Bazı Anadolu ağızlarında zamirlerin yönelme, isimlerinse iyelik II. teklik şahıs yönelme ve yükleme hâllerinden sonra diğer ağızlarda bulunmayan bazı önemli ses bilgisel değişiklikler görülür: Bu ağızlarda söz konusu çekimlerde kelime sonunda bir “n” sesi/eki ortaya çıkmakta ve bu sesten önceki iyelik eki ile yönelme/yükleme hâli eki birleşerek ya ikiz ya uzun ya da normal bir ünlüye dönüşmektedir: bahan/behen/been „bana‟, evi}en/evên/even „senin evine‟; çayığın/çayı}ın „senin çayını‟. Bu ses olaylarının olma sebebi iyelik ekindeki damak “n”sinin erimesi ve kelime sonuna /+(E)n/ kuvvetlendirme ekinin getirilmesidir. Bu ses bilgisel hadise, bölge ağızlarının Kıpçak lehçeleriyle olan irtibatına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu ağızları, ses bilgisi, damak sesi, kuvvetlendirme eki, Kıpçak lehçesi

PDF

___

ALTAYLI, Seyfettin, Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, 1. C., MEB yay., İstanbul, 1994..
ATALAY, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. III, TDK yay., 3. bs., Ankara, 1992.
BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK yay., 7. bs., Ankara, 2004.
BAYATLI, Hidayet Kemal, Irak Türkmen Türkçesi, TDK yay., Ankara, 1996.
BOZKURT, Fuat, Türklerin Dili, Kültür Bak. yay., 2. bs., Ankara, 2002.
BURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK yay., Ankara, 1996.
CAFEROĞLU, Ahmet, Türk Dili Tarihi, Enderun yay., 3. bs., İstanbul, 1984, s. 3.
ÇAĞATAY, Saadet, "Türkçede ñ ~ Ş Sesine Dair", TDAY (Belleten)-1954, 2. bs., TDK yay., Ankara, 1988..
______________, Türk Lehçeleri Örnekleri II, Ankara Ünv. yay., Ankara, 1972.
ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu, Kırgız Türkçesi Grameri: Ses ve Şekil Bilgisi, Akçağ yay., Ankara, 2005.
ERCİLASUN, Ahmet B., Kars İli Ağızları: Ses Bilgisi, Gazi Ü. yay., Ankara, 1983, s. 45-46.
ERCİLASUN, Ahmet Bican v.d., Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Kültür Bak. yay., Ankara, 1991.
ERTEN, Münir, Diyarbakır Ağzı: İnceleme, Metinler, Sözlük, TDK yay., Ankara, 1994.
GABAİN, A. Von, Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın, TDK yay., Ankara, 1988.
GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler), TDK yay., I. C., Ankara, 1995.
GÜNAY, Turgut, Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Kültür Bak. yay., Ankara, 1978.
http://akademiya.net/edebiyyat/acavad.html> 22.11.2007, 03.03
http://oykuleroykuculer.blogcu.com/175226/>, 22.11.2007, 02.57
http://www.antoloji.com/siir/siir/siir_SQL.asp?sair=15942&siir=666483&order =tarih> 22.11.2007, 02.25
http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=455>, 22.11.2007, 02.
http://xariciedebiyyat.azeriblog.com/2007/09/18/vladimir-nabokov-vahime>, 22.11.2007, 02.35
KARAHAN, Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK yay., Ankara, 1996, s. 26.
KONONOV, A. N., “İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı”, TDAY/Belleten-1968, TDK yay., Ankara, 1989, s. 85.
KORKMAZ, Zeynep, “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu”, TDAY (Belleten)-1971, TDK yay., 2. bs., Ankara -1989, s. 21.
________________, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK yay., 3. bs., Ankara, 1994, s. 22.
________________, “Türçede Ek Yığılması”, TDAY (Belleten)-1960, TDK yay., 2.bs., Ankara, 1988, s. 180.
________________, “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek İle Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, TDAY (Belleten)-1958, TDK yay., 2.bs., Ankara, 1988, s. 47.
__________, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK yay., Ankara, 2003.
ÖZÇELİK, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK yay., Ankara, 1997.
ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
RÄSÄNEN, Martti, Materialien Zur Morphologie Der Türkischen Sprachen, Studia Orientalia yay., Helsinki, 1957.
SAĞIR, Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları: İnceleme-Metinler-Sözlük, TDK yay., Ankara, 1995.
SERTKAYA, Osman Fikri, “-An/-En Ekli Yeni Şekiller ve Örnekler Üzerine”, TDAY (Belleten)-1989, TDK yay., Ankara, 1994, s. 335-352.
ŞANLI, Cevdet, “Anadolu ve Rumeli Ağızları‟ndan Derleme Sözlüğü‟ne Katkılar II”, Türk Dili, S. 572 (Ağustos 1999), s. 671.
TEKİN, Talat, Orhon Yazıtları, TDK yay., Ankara, 1988.
TOPARLI, Recep ve VURAL, Hanifi, Kıpçak Türkçesi, Dilek Matbaası, Sivas.
YILMAZ, Salih, Türkiye’de ve Kafkasya’da Yaşayan Karapapak (Terekeme) Türkleri: Tarihi ve Kültürü, Prizma Press Matbaacılık A.Ş., Ankara, 2007.