MURAT HÖYÜK’TEN BİR ÇEÇ DAMGA MÜHÜR

Bu çalışma, Bingöl’de Murat Nehri üzerine yapılan Aşağı Kaleköy Barajı’nın su tutma havzası içerisinde kalan Murat Höyük’te, 2019 yılında Mayıs-Ekim ayları arasında yapılan kurtarma kazısı sonucunda ele geçen pişmiş toprak çeç damga mührü tanıtmaktadır. Bingöl’ün ilk sistemli arkeolojik kazısı olan Murat Höyük’te yapılan çalışmalar sonucunda dört kültür tabakası tespit edilmiştir. Bu kültür tabakaları arasında en erken yerleşim İlk Tunç Çağı’na tarihlendirilmektedir. Çalışmamızın konusu olan çeç damga mühür de Doğu Anadolu Arkeolojisi’ne göre İlk Tunç Çağı III’e (MÖ 2500-2200) tarihlendirilmektedir. Damga yüzeyinde iç içe geçmiş konsantrik daire motifli pişmiş toprak mühür, tarımla ilişkilendirilen çeç mühür grubu içerisindedir. Çeç damga mühür, yerleşimde Mekân 4 içerisinde, depolama amaçlı kullanılan ve in situ olarak ele geçen bir çömlek ile aynı mekân içerisinde, yangın tabakasından ele geçmiştir. Çömlek içinde in situ halde karbonize olmuş tohum taneleri bulunmuştur. Bunlara ek olarak yerleşimde ele geçen, çok sayıda büyük boyutlu depolama kapları, çömlekler, alt ve üst öğütme taşları, el taşları ve karbonize tohum tanelerinin arkeobotanik analiz çalışmaları, yerleşimdeki tarımsal faaliyetlerin varlığının kanıtlaması açısından önemlidir. Höyükte İlk Tunç Çağı’nda tarımın varlığının arkeolojik buluntularla desteklenmesi, çeç damga mührün de işlevselliğinin ortaya çıkması açısından önemlidir. Yapılan arkeolojik ve etnografik çalışmalarda Doğu Anadolu Bölgesi’nde yoğun olarak karşılaşılan bu mühür örneklerine, kazı buluntusu olarak Murat Höyük’te de karşılaşılması ile de arkeoloji literatüründeki çeç mühürlere bir yenisi eklenmiştir. Mührün bulunduğu mekân ve birlikte ele geçen buluntular bağlamında değerlendirildiğinde, mührün tarımsal faaliyetlerde kullanılan bir obje olduğu ileri sürülmekte ve bölge arkeolojisine yeni bir katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İlk Tunç Çağı, Mühür, Çeç Damga Mühür

PDF

___

BAHAR, Hasan. 1988. “Elazığ-Bingöl ve Tunceli İllerinde Prehistorik Araştırmalar, 1987”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 501-527.
DARGA, Muhibbe. 1992. Hitit Sanatı, İstanbul.
DEDE, M. Gökçe, 2014. “Anadolu’da Bulunmuş Eski Tunç Çağı’na Ait Silindir ve Damga Mühürler”, (yayınlanmamış yüksek lisans tezi: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)
DİNÇER, Nimet, 1943. “Anadolu Damga Mühürleri”, DTCF Dergisi, Cilt II, Sayı 1, 71-81.
DURU, Refik, 2000. “Bademağacı Kazıları 1997 ve 1998 Yılları Çalışma Raporu”, Belleten, C. LXIV, S. 239, 187-232.
ESİN, Ufuk, 1970. “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Önraporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri I, Yayın I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 147-158.
ESİN, Ufuk, 1972. “Tepecik Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri 1, No. 3, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 139-159.
ERTEM, Hayri, 1982. Keban Projesi Han İbrahim Şah Kazısı 1970-1971, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri III, No:3, Ankara.
ERTEM, Hayri, 1988. Korucutepe I, 1973-1975 Kazı Yıllarında Ele Geçen Erken Hitit-İmparatorluk Çağı Arası Buluntuları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları V. Dizi-Sa.42, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
FİANDRA, F. 2003. “Mühürler, Kil Mühür Baskıları”, ArkeoAtlas, S. 2, 32- 34.
FRANGİPANE, Marcella, 2003. “Doğu Anadolu İlk Tunç Çağı II-III Dönemi”, ArkeoAtlas S. 2, 58-70.
GÖZAYDIN, Nevzat, 1968. “Çeç ve Mührü”, A.Ü. DTCF-Türkoloji Dergisi, C.3 S.1, 115-122.
KOŞAY, H. Zübeyr, 1934. “Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâletince Yapılan Ahlatlıbel Hafriyatı, Ahlatlıbel Prehistorik İstasyonunun Bulunuşu”, TAED, S. II, s. 3-102.
KOŞAY, H. Zübeyr, 1976a. Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970, ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri III, No. I, Ankara.
KOŞAY, H. Zübeyr, 1976b. “Yeniköy Höyüğü Kazısı, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Keban Projesi Yayınları Seri 1, No. 5, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 175-194.
KOŞAY, H. Zübeyr, 1977. Pulur, Etnografya ve Folklor Araştırmaları, ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri II, No. 2, TTK Basımevi, Ankara.
KÖKTEN, İ. Kılıç, 1944. “Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”, Belleten C. VIII, S. 32: 659-680.
KÖKTEN, İ. Kılıç, 1945. “Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri”, DTCF Dergisi, C. 3, S. 5, 465-486.
KÖKTEN, İ. Kılıç, 1947. “Yeni Çeç Damga Mühürleri”, DTCF Dergisi V, S. 2, 227-239.
LAMB, Winifred, 1938. Excavations at Kusura near Afyon Karahisar: II, Oxford: Printed by John Johnson for the Society of Antiquaries of London.
ÖZDEMİR, Burcu, 2019. “Haluk Perk Müzesi’nden Bir Grup Damga Mühür”, (yayınlanmamış yüksek lisans tezi: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.)
PITTMAN, H. 2003. “Son Kalkolitik Çağ Mühürleri”, ArkeoAtlas, S. 2, 35.
SAGONA, Antonio, 1994. The Aşvan Sites 3 Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia: The Early Bronze Age, The British Institute of Archaeology at Ankara, Monograph No. 18, Ankara.
SCHMIDT, Klaus, 2002. NORŞUNTEPE Kıleinfunde II, Artefakte aus Felsgestein, Knochen und Geweih, Ton, Metall und Glas, Verlag Philip von Zabern, Mainz am Rhein. TEMİZER, Raci, 1954. “Kayapınar Hüyüğü Buluntuları”, Belleten C. XVIII, S. 71, 317-330.
TEKİN, Halil, 2017. “Hakemi Use’den Bir “Pintadera”, editörler: Özkan Süleyman, Hüryılmaz Halime, Türker Atila, Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan, İzmir: Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi Müdürlüğü, 231-238.
TUNA, N., BULUÇ, S., TEZCAN, B. 2012. OTDÜ Arkeoloji Müzesi, TAÇDAM, Ankara
UMURTAK, Gülsün, 2000. “Neolitik ve İlk Kalkolitik Çağlar‘da Burdur- Antalya Bölgesi Mühürcülüğü Üzerine Bazı Gözlemler” Adalya IV, 1-20.
VON DER OSTEN, H. Henning, 1937. The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32, Part II, The University of Oriental Institue Publications Volume XXIX, Researches in Anatolia-Volume VIII, The University of Chicago Press, Chicago, Illınois.