BEŞİKTAŞ “KÖYİÇİ KENSEL SİT ALANI” ÖRNEKLERİ BAĞLAMINDA GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARİSİNDE ÇİNİ BEZEME
İstanbul’un Beşiktaş İlçesi’nin tarihi merkezi olan “Köyiçi Kentsel Sit Alanı” sınırları, kagir sivil mimarlık örneklerinin ağırlıklı olduğu yapı stokunu ve anıt eserleri kapsamaktadır. Taşınmaz kültür varlığı olarak da tescil kayıtları bulunan bu yapılardan 7 kagir sivil mimarlık örneği, iskele binası ile ilk Milli Emlak Dükkanları olarak inşa edilen ticaret yapısının cephe bezemesinde çiniye yer verilmiştir. Yapım tarihleri bilinenler çerçevesinde 1894 - 1914- 1916 yılları aralığında inşa edildiği saptanan bu yapılarda tipolojik ve mimari tasarım özellikleri doğrultusunda ithal ve yerli üretim çini tercih edilmiştir. Bunlardan ağırlıklı grubu oluşturan ithal çiniler üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde, 6 sivil mimarlık örneğinin dış cephesinde kullanılan çinilerin Fransa’nın Desvres bölgesinin üretimi olduğu tespit edilmiştir. Mimari üslup bakımından da diğerlerinden ayrılan 1914 tarihli sivil mimarlık örneğinde kullanılan Art Nouveau üslubundaki çinilerin ise fabrikasına işaret eden bulgularla birlikte Belçika imalatı oldukları saptanmıştır. 20. yüzyılın başlarındaki Osmanlı mimarlık söyleminin yapı örneklerini teşkil eden diğer iki yapıda kullanılan Kütahya çinilerinde geleneksel desenler dışında yenilikçi tasarımlara da gidildiği görülmüştür. Sonuç olarak Beşiktaş “Köyiçi Kentsel Sit Alanı”nda bu çalışma kapsamında incelenen çinilerin 19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar olan dönemde Osmanlı mimarisinde çini bezemede izlenen tutumu yansıttığı anlaşılmıştır.
TILE DECORATION IN LATE OTTOMAN ARCHITECTURE IN THE CONTEXS OF BEŞİKTAŞ “KÖYİÇİ URBAN SITE” EXAMPLES
The boundaries of the “Köyiçi Urban Site”, the historical center of Beşiktaş District of Istanbul, include the building density which are predominantly examples of masonry civil architecture and monuments. Among these structures, which have registration records as immovable cultural property, 7 masonry civil architecture examples, Beşiktaş pier building and the commercial structure built as the National Real Estate Shops, includes tiles decoration on their façade. Imported and local produced tiles were preferred in these structures, which were determined to have been built between 1894 - 1914-1916 within the framework of those whose construction dates are known. This usage is in parallel with the typological and architectural design features of the buildings. As a result of the research carried out on imported tiles, which constitute the predominant group, it has been determined that the tiles used on the exterior of 6 examples of civil architecture are the production of the Desvres region of France. It has been determined that the tiles in the Art Nouveau style used in the civil architecture example of 1914, which differ from the others in terms of architectural style, are of Belgian manufacture, together with the findings pointing to its factory. In the Kütahya tiles used in the other two buildings, which constitute the building examples of the Ottoman architectural discourse at the beginning of the 20th century, it was seen that innovative designs were also used in addition to traditional patterns. In conclusion, it has been understood that the tiles examined within the scope of this study in Beşiktaş “Köyiçi Urban Site” reflect the attitude observed in tile decoration in the Ottoman Empire from the end of the 19th century to the beginning of the 20th century.
___
- Adıgüzel, H. (2006). 19-20. yüzyıl İstanbul
mimarlığında Art Nouveau üsluplu çiniler
[Yayımlanmamış yüksek lisans tezi].
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
- Adıgüzel, H. (2014). Topkapı Sarayı’ndaki
Avrupa çinilerinin üretim merkezleri ışığında
değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi].
İstanbul Üniversitesi.
- Adıgüzel, H. (2023). İstanbul yapılarında Art Nouveau
üsluplu çiniler. M. D. Gümüş (Ed.), İstanbul Art
Nouveau’su (s. 225-251) içinde. Albaraka Kültür Sanat
ve Yayıncılık A.Ş.
- Akbayar, N. (1998). Tarih içinde Beşiktaş-Osmanlı
dönemi. N. Akbayar (Ed.), Dünden bugüne Beşiktaş
(s. 17-28) içinde. Beşiktaş Belediyesi Yayınları.
- Álvarez-Dopico, C. I. (2010). Qallaline: Les
revêtements céramiques des fondations beylicales
tunisoises du XVIIIe siècle [Unpublished doctoral
thesis]. Université d‟Oviedo.
- Arlı, H. (1989). Kütahyalı Mehmed Emin Usta ve eserlerini
üslubu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul
Üniversitesi.
- Arslan, H. (2014). Boğaziçi’nde 18. yüzyıldan kalma
bir İstanbul evinin durumu hakkında sanat tarihi
bağlamında yeni değerlendirmeler. METU JFA, (1),
111-112. https://doi.org/10.4305/metu.jfa.2014.1.5
- Ayverdi, E. H. (1958). Fatih devri sonlarında İstanbul
mahalleleri, şehrin iskânı ve nüfusu. Vakıflar Umum
Müdürlüğü Yayınları.
- Baeck, M. (2004). The industrial tile in France / Die
industrielle fliese in Frankreich / De industriële
tegel in Frankrijk / Le carreau industriel en
France. In Mario Baeck, Ulrich Hamburg, Johan
Kamermans v.d.(eds.), Industrial tiles = Industrielle
fliesen = Industriele tegels = Carreaux industriels
1840 – 1940. Nederlands Tegelmuseum.
- Baeck, M. (2009). Les carrelages céramiques belges en
style Art Nouveau. In Ceramiques de l’Art
Nouveau en Belgique: Catalogue de L’exposition (s.
67-80). Musee de la Ceramique.
- Baykara, C. (1995). Şişli İlçesi’nde Art Deco üslubuna
ilişkin cephe düzenlemeleri [Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
- Barillari, D. & Godali, E. (1997). İstanbul 1900. YEM
Yayınları.
- Batur, A. (1998). Sıra evler. N. Akbayar (ed.), Dünden
bugüne Beşiktaş (s. 19-121) içinde. Beşiktaş
Belediyesi Yayınları.
- Batur, A. (Ed.) (2003). M. Vedat Tek kimliğinin izinde
bir mimar. Yapı Kredi Yayınları.
- Berger, A. (1998). Tarih içinde Beşiktaş- Antik dönem,
Bizans dönemi. N. Akbayar (Ed.), Dünden
bugüne Beşiktaş (s. 13-16) içinde. Beşiktaş
Belediyesi Yayınları.
- Bonifas, J. (eds.). (1994). Faïences du nord de la
France. Réunion des Musées Nationaux.
- Cephanecigil, G. (2003). Tüm çalışmaları. A. Batur
(Ed.), M. Vedat Tek kimliğinin izinde bir mimar (s.
323-382) içinde. Yapı Kredi Yayınları.
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı
Arşivi (BOA). İ.ŞE-14/14; DH. MKT. 2471/88.
- Çağlayan, M. (2020). Beşiktaş’ın 19. yüzyıldaki kentsel
dönüşümüne bir bakış. Artuklu İnsan ve Toplum
Bilim Dergisi, 5 (1), 33-52. https://doi.org/10.46628/
itbhssj.707051
- Çelik, Z. (1998). 19. yüzyılda Osmanlı Başkenti, Değişen
İstanbul (2. baskı). (S. Deringil, Çev.), Tarih Vakfı
Yurt Yayınları (Orijinal eserin basım tarihi 1986).
- Çini, R. (2002). Ateşin yarattığı sanat Kütahya çiniciliği.
Celsus Yayıncılık.
- Evliya Çelebi, (1996). Evliya Çelebi seyahatnamesi I.
kitap. Y. Dağlı, S. A. Kahraman, R. Dankoff, O. Ş.
Gökyay (Ed.), Yapı Kredi Yayınları.
- Eyice, S. (1976). Bizans devrinde boğaziçi. İ.Ü. Edebiyat
Fakültesi Yayını.
- Ilık-Saltık, Ö. (2022). Tarihi çevrede işlev değişim/
dönüşümleri: Beşiktaş-köyiçi, kartal heykeli ve
çevresi üzerine bir değerlendirme. Mimarlık ve
Yaşam Dergisi / Journal of Architecture and Life, 7
(2), 589-615. https://doi.org/10.26835/my.1006182
- İBB Atatürk Kitaplığı Harita Koleksiyonu. Hrt.
005980/01- 005524 – 003801 - 0038802 – 003813.
- İstanbul Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge
Kurulu, (2004, 15 Eylül). 15 Eylül 2004 tarih ve
59 numaralı kurul kararı.
- KreisMuseum Zons. (b.t.). Env. No. F400. https://nat.
museum-digital.de/object/596132 Nisan 2023
tarihinde adresinden erişildi.
- Koçu, R. E. (1961). İstanbul Ansiklopedisi: Beşiktaş.
C.5 (ss. 2562-2571) içinde. İstanbul Ansiklopedisi
ve Neşriyat.
- Kuban, D. (2000). İstanbul bir kent tarihi-Bizantion,
Kontstantinopolis, İstanbul. İş Bankası Kültür
Yayınları.
- Le Monde Carré de Benoît Faӱ, (b.t/a). http://www.
lemondecarre.com/new_car_17/ adresinden Mart
2023 tarihinde erişildi.
- Le Monde Carré de Benoît Faӱ, (b.t/b). http://www.
lemondecarre.com/new_car_17#desvres adresinden
Mart 2023 tarihinde erişildi.
- Lemmen. H. V. (1993). Tiles in architecture. Laurence
King Publishing.
- Lemmen, H. V. & Verbrugge, B. (1999). Art Nouveau
tiles. Rizzoli International Publications.
- Merey-Enlil, Z. (t.y). 19. yüzyıl İstanbul’unda konut
yapı gelenekleri ve kent kültürü. N. Akın-A.
Batur- S. Batur (Ed.), Osmanlı mimarlığının
7 yüzyılı “Uluslararüstü bir miras” (s. 286-295)
içinde. YEM Yayınları.
- Musée de la Céramique Desvres. (2012). Histoire des
faïenceries locales. https://www.musee-ceramiquedesvres.
com/wp-content/uploads/2016/06/Histoiredes-
faienceries-locales-1.pdf 30 Mart 2023
tarihinde erişildi.
- Musée de la Céramique Desvres. (b.t./a). https://www.
musee-ceramique-desvres.com/collection/lescarreaux-
stanniferes/ adresinden 15 Mart 2023
tarihinde erişildi.
- Musée de la Céramique Desvres. (b.t./b). Fourmaintraux
Courquin adlı imalathanenin bir katalog sayfası.
https://www.musee-ceramique-desvres.com/
collection/les-documents-techniques/ adresinden
Mart 2023 tarihinde erişildi.
- Neftçi, A. (2013). Ali Talad Bey. Vakıflar Restorasyon
Yıllığı, (6), 151-154.
- Öztürk, A. İ. ( 2019). Başlangıcından günümüze
İstanbul’un tüm belediyeleri. İdeal Kültür Yayıncılık.
- Pervititch, J. (2000). Pervititch sigorta haritalarında
İstanbul. Tarih Vakfı / AXA OYAK Holding.
- Riley, N. (1992). Tile art: A history of decorative ceramic
tiles. Chartwell Books.
- Salman, Y. (1998). İskeleler. N. Akbayar (Ed.), Dünden
bugüne Beşiktaş (s. 145-147) içinde. Beşiktaş
Belediyesi Yayınları.
- Seropyan, V. (1998). Ermeni kiliseleri. N. Akbayar (Ed.),
Dünden bugüne Beşiktaş (s. 231-234) içinde. Beşiktaş
Belediyesi Yayınları.
- Şarlak, E. (2010). İstanbul’un 100 kilisesi. İstanbul
Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- Şenyurt, O. (2002). 1800-1950 yılları arasında
İstanbul’da faaliyet gösteren Rum mimarlar [Yüksek
lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
- TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2023). İstanbul 3
Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu
Müdürlüğü Taşınmaz Kültür Varlıkları ve Sit
Alanları. https://korumakurullari.ktb.gov.tr/TR-
247136/tasinmaz-kultur-varliklari.html adresinden
Ocak 2023 tarihinde erişildi.
- Theunissen, H. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda
Hollanda çinileri. Kebikeç, (25), 357-384.
- Theunissen, H. (2010). Harem geeft geheimen prijs.
De rol van Nederlandse tegels in het Topkapı paleis.
Keramika, 22 (3), 28- 33.
- Theunissen, H. (2011). Dutch tiles in 18th century
Ottoman Baroque-Rococo interiors: Hünkâr sofası
and hünkâr hamamı. Sanat Tarihi Dergisi, 17 (2),
71-135.
- Theunissen, H. & Adıgüzel, H. (2017). A Paradise
for the studious and literary: The Dutch tiles of the
Ragıb Mehmed Pasha library. Journal of the Tiles &
Architectural Ceramics Society, (23), 11-23.
- Theunissen, H. & Tişkaya, Z. (2005). The Dutch tiles of
Surp Krikor Lusavoriç church in Istanbul. Electronic
Journal of Oriental Studies, 8 (11), 1-41.
- Theunissen, H. & Tişkaya, Z. (2006). Dutch tiles in
18th century Ottoman Baroque-Rococo interiors:
The Sabil-Kuttab of Sultan Mustafa III in Cairo.
Electronic Journal of Oriental Studies, 9(3), 1-38.
- Tişkaya, Z. (2004). Galata Surp Krikor Lusavoriç
kilisesi çinileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi].
Hacettepe Üniversitesi.
- Uçar, A. (2014). İzmir konutlarında karosimanlar. Sanat
Tarihi Dergisi, 23 (1), 67-81.
- Uçar, A. (2021). Buca konutlarının dış cephelerinde
süsleme. Ç. Bayburtlu (Ed.) Kültür tarihi ve
disiplinlerarası sanat tasarım- IV (s. 9-24) içinde.
Artikel Akademi.
- Urioste, A. A. (2004). El azulejo en la arquitectura
Uruguaya: Siglos XVIII, XIX y XX. Librería Linardi
y Russo.
- Uzun, T. (2008). Geç Osmanlı – erken Cumhuriyet dönemi
mimarlık pratiğinde bilgi ve yapım teknolojileri
değişimi erken betonarme İstanbul örnekleri: 1906-
1930 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik
Üniversitesi.
- Yenişehirlioğlu, F. (2013). A digital database for tiles
at the Topkapı palace museum storage rooms. in
Fréderic Hitzel, 14th International Congress of
Turkish Art (19-21 September 2011,Paris/France),
(s. 13-23). College de France.
- Yılmaz. E. (2022). Beşiktaş’ta kentsel mekanın
modernleşme süreci (Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e
kadar) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara
Üniversitesi.
- Yılmaz, G. (2009). Hollanda duvar çinilerinin Topkapı
Sarayı’ndaki kullanımı. in Geza Daivd-Ibolya
Gerelyes (eds.), Thirteenth International Congress
of Turkish Art proceedings (3-8 September 2007
Budapest / Hungary), (s. 729-745). Hungarian
National Museum.
- Yılmaz, G. (2018). China-Holland-Kütahya interactions
on the 18.th century wall tiles. in M. Bernardini-A.
Taddei, M.D. Sheridan (eds.), 15.th ICTA
(International Congress of Turkish Art) proceedings
(15-26 September 2015 Naples / Italy), (s. 729-
736). Ministry of Culture and Tourism, Republic of
Turkey / University of Naples / Istituto per l’Oriente
C.A. Nallino.