Amorium Kazılarında Bulunan Orta Bizans Dönemi Sırlı Isıtma Kapları

Bu çalışmanın konusunu Amorium kazı çalışmalarında ele geçmiş bir grup Orta Bizans Dönemi sırlı ısıtma kap buluntusu oluşturmaktadır. Bizans mutfak kültüründe çeşitli gıdaların hazırlanması, saklanması ya da servis edilmesinde farklı işlevlere sahip çok sayıda seramik kap kullanılmıştır. Bu kap türlerinin bir grubunu da ısıtma kapları oluşturur. Isıtma kapları, garum, garos ve liquamen olarak da bilinen balık sosunun ya da farklı türden gıdaların ısıtılarak sıcak bir şekilde servis edilmesinde kullanılmıştır. Amorium kazılarında olduğu gibi Anadolu ve Anadolu dışındaki diğer kazı alanlarında da seramik buluntu türleri arasında bu tür ısıtma kapları ile daha az karşılaşılması, söz konusu kapların daha çok seçkin zümrelerce kullanılmış olabileceğini gösterir. Bu çalışmada yer alan ve 23 parçadan oluşan ısıtma kapları, kentin Aşağı Şehir bölümünde yer alan BBD ve Büyük Mekân alanları ile Yukarı Şehir bölümünde yer alan Bazilika B alanında tespit edilmiştir. Hamur, sır ve form özellikleri dikkate alınarak tanıtılan buluntular hem ele geçtikleri alanlardaki veriler hem de benzer örnekler ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ortaçağ Arkeolojisi, Bizans, Seramik, Isıtma Kabı, Amorium

Middle Byzantine Chafng Dishes Found in Amorium Excavations

The subject of this study is a group of Middle Byzantine Period glazed chafing dishes finds recovered during the Amorium excavations. Many pottery vessels with different functions were used in the preparation, storage or serving of various foods in the Byzantine culinary culture. Chafing dishes constitute a group of these vessel types. Chafing plates are used to serve fish sauce, also known as garum, garos and liquamen, or different kinds of foods by heating them hot. As in the Amorium excavations, the fact that such chafing plates are less frequently encountered among the ceramic finds in Anatolia and other excavations outside Anatolia indicates that these vessels may have been used by elite groups. The chafing plates in this study, consisting of 23 pieces, were found in the BBD and Enclosure located in the Lower City part of the city and in the Basilica B area located in the Upper City section. The findings, which were introduced by considering the clay, glaze and form characteristics, were tried to be evaluated in the light of both the data in the areas they were unearthed and similar examples.

Keywords:

Medieval Archeology, Amorium, Byzantine, Pottery, Chafing Dishes,

PDF

___

Al-Mas’udi (1935). The Meadows of Gold. In H. Grégoire ve M. Canard (Ed.), Aleksandr Aleksandrovich Vasiliev, Byzance et les Arabes I: la dynastie d’Amorium (820-867), Bruxelles.
Al-Tabari (1991). The History of al-Tabari, V. XXXIII, Storm and Stress along the Northern Borders of the Abbasid Caliphate, C. E. Bosworth (Çev.), Albany.
Armstrong, G. (2008). Ceramics. E. Jeffreys, J. Haldon ve R. Cormack (Ed.), The Oxford Handbook of Byzantine Studies (s.429-443) içinde. Oxford University Press.
Arthur, P. (2006). Bizans ve Türk Dönemi’nde Hierapolis (Pamukkale). N. Fırat (Çev.), Ege Yayınları.
Belke, K. ve Restle, M. (1984). Tabula Imperii Byzantini IV, Galatien und Lykaonien. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Böhlendorf-Arslan, B. (2004). Glasierte Byzantinische Keramik aus der Tukei. Ege Yayınları.
Böhlendorf-Arslan, B. (2010). Die Mittelbyzantinische keramik aus Amorium. Byzans-das Römerreich im Mittelalter, 2(1), 345-371.
Böhlendorf-Arslan, B. (2012). Pottery from the Destruction Contexts in the Enclosure. C. S. Lightfoot ve E. A. Ivison (Ed.), Amorium Report 3: The Lower City Enclosure, Finds Reports and Technical Studies (s. 153-179) içinde, Ege Yayınları.
Bursa, P. (2007). Antik Çağ’da Anadolu’da Balık ve Balıkçılık [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Çaylak-Türker, A. (2005). Gelibolu’da Bizans Seramikleri ve Ökaristik Ekmek Damgası. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 87-104.
Demirel-Gökalp, Z. (2021). Amorium Kazılarında Bulunan Styluslar, TÜBA-KED, 23, 99-117.
Demirel-Gökalp, Z. (2015). 2013 Yılı Amorium Kazıları. 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.2, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 651-668.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., Tsivikis, N. ve Yılmazyaşar, H. (2016). 2014 Yılı Amorium Kazısı. 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.3, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 199-214.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., Tsivikis, N., Yılmazyaşar, H. ve Uygun-Yazıcı, S. (2017). 2015 Yılı Amorium Kazısı, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.3, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 451-460.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., ve Yılmazyaşar, H. (2018). 2016 Yılı Amorium Kazısı. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.2, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 557-570.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., Tsivikis, N. ve Yılmazyaşar, H. (2019). Amorium Kazıları 2017. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.3, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 713-725.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., Tsivikis, N., Yılmazyaşar, H., ve Kurt, M. (2020). 2018 Yılı Amorium Kazıları. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.4, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 567-578.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., Tsivikis, N., Yılmazyaşar, H., ve Kurt, M. (2022). 2019 ve 2020 Yılları Amorium Kazıları. A. Özme (Ed.), 2019- 2020 Yılı Kazı Çalışmaları, C.4, 505-518.
Demirel-Gökalp, Z. ve Tsivikis, N. (2022). Understanding Urban Transformation in Amorium from Late Antiquity to the Middle Ages. 24thInternational Congress of Byzantine Studies Byzantium -Bridge Between Worlds, Venice and Padua, 22-27 August 2022 (baskıda).
Demirel-Gökalp, Z. (2022). Amorium Kazılarında Bulunan Kutsal Ekmek Mühürleri. B. Y. Olcay- Uçkan (Ed.), Anadolu’da Bir Çınar Prof. Dr. Erol Altınsapan’a 60.Yaş Armağanı (s. 207-216) içinde, Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Fındık, E. F. (2013). Demre-Myra Aiz Nikolaos Kilisesi Kazılarında Bulunan Ortaçağ Sırlı Seramikleri. [Yayınlanmamış doktora tezi], Hacettepe Üniversitesi.
Fındık, E. F. (2018). Ortaçağ Sırlı Seramikleri 1989- 2009. S. Doğan ve E. F. Fındık (Ed.), Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009 (s. 489-512) içinde, Homer Kitabevi.
François, V. (2010). Cuisine et pots de terre a Byzance. Bulletin de Correspondance Hellenique, 134, 317- 382.
Frantz, A. (1938). Middle Byzantine Pottery in Athens. Hesperia, 7(2), 429-467.
Harrison, R. M. (1988). Amorium 1987, A Prelimary Survey. Anatolian Studies, 38, 175-184.
Harrison R. M. (1991). Amorium 1989. XII. Kazı Sonuçları Toplantısı, II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 251-267.
Hayes, J. W. (1992). Excavation at Saraçhane in Istanbul, 2, The Pottery, Princeton, N.J.
İnanan, F. ve İnanan B. E. (2018). Bizans Döneminde Balıkçılık Aktiviteleri ve Mozaiklerde Görülen Balık Türleri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(35), 527-554.
Ivison, E. A. (2007). Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries). J. Henning (Ed.), Post-Roman towns, trade and settlement in Europe and Byzantium (s. 25-29) içinde, Vol. 2, Byzantium, Pliska, and the Balkans, Walter de Gruyter.
Ivison E. A. (2012). Excavations at the lower city Enclosure, 1996-2008. C. S. Lightfoot ve E. A. Ivison (Ed.), Amorium Report 3: The Lower City Enclosure, Finds Reports and Technical Studies (s. 5-151) içinde, Ege Yayınları.
Koçyiğit, O., Gölcük, R. ve Çibuk, K. (2021). Troya Müzesi’nden Bir Grup Orta Bizans Sırlı Seramik. TÜBA-KED, 23, 63-76.
Lightfoot, C. S. (1994). Orta Anadolu’da Bulunan Bir Geç Roma ve Bizans Kenti Amorium, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Lightfoot, C. (2009). The Siege of Amorium: History’s Tragedy; Archaeology’s Triumph. Minerva XX/5, 27-29.
Lightfoot, C. S., Koçyiğit, O. ve Yaman, H. (2008). Amorium Kazısı 2006. 29 Kazı Sonuçları Toplantısı, C.I, 443-466.
Lightfoot, C. S. ve Lightfoot, M. (2007). Anadolu’da bir Bizans kenti Amorium. Homer Kitabevi.
Lightfoot, C. S., E. Ivison, O. Koçyiğit ve Şen, M. (2010). Amorium Kazısı 2008. 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.I, 133-158.
Lıghtfoot, C. S. ve Ivıson, E. (2012). Amorium Reports 3: The Lower City Enclosure Final Reports and Technical Studies, Ege Yayınları.
Morgan, C. H. (1942). The Byzantine Pottery (Corinth XI), Cambridge, Mass.
Öztaşkın, M. (2017). Byzantine and Turkish glazed pottery finds from Aphrodisias. S. Bocharov, V. François ve A. Sitdikov (Ed.) içinde, Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th–18th centuries (s.165-188), Vol. 2., Stratum Publishing.
Öztaşkın, M. (2018). Proposal for Terminology of Byzantine Pottery Forms. F. Yenişehirlioğlu (Ed.), XI AIECM3 Uluslararası Ortaçağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri (s. 329-338) içinde, C.1. Koç Üniversitesi Vekam Yayınları.
Öztaşkın, M. (2020). Stratonikeia Antik Kenti Çevresindeki Beybağ Kazısında Bulunan Yerel Üretim Orta Bizans Dönemi Seramikleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 38, 177-196.
Öztuncay, B. (2007). Gün Işığında: İstanbul’un 8000 Yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. Vehbi Koç Vakfı.
Polat, Y. ve Polat, G. (2020). Antandros’ta Bizans Bulguları. Ş. Çakmak, E. Daş, B. Ersoy, S. Gökİpekçioğlu, İ. Kuyulu-Ersoy ve H. Uçar (Ed.), Yekta Demiralp Anısına Sanat Tarihi Yazıları (s. 383-395) içinde, Ege Yayınları.
Reese, D. S. (2012). Inventory of Marine and Freshwater Shells. C. S. Lightfoot ve E. A. Ivison (Ed.) içinde, Amorium Report 3: The Lower City Enclosure, Finds Reports and Technical Studies (s. 443-450) içinde, Ege Yayınları.
Sanders, G. D. R. (2003). An Owerwiew of the New Chronology for 9th- to 13th Century Poterry at Corinth. VIIe Congres International sur la Ceramique Medievale en Mediterranee in Salonika (Oct/1999) Athens: 35-44.
Stevenson, R. B. K. (1947). The Pottery, 1936-7. G. Brett, W. J. Macaulay ve R. B. K. Stevenson (Ed.) The Great Palace of the Byzantine Emperors, Being a First Report on the Excavations Carried Out in Istanbul on Behalf of the Walker Trust (s. 31-63) içinde, Oxford University Press.
Striker, C. L ve Kuban, Y. D. (1975). Work at Kalenderhane Camii in Istanbul: Fifth Preliminary Report (1970- 74). Dumbarton Oaks Papers, 29, 306-318.
Şahinoğlu, E. (2021). Aphrodisias Kenti Tetrapylon Caddesi Kazısında Bulunan Orta Bizans Dönemi Seramikleri [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi], Pamukkale Üniversitesi.
Theophanes Continuatus (1938). Theophanes Continuatus. I. Bekker (Ed.), Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 31.
Tsivikis, N. (2021). Amorium and the Ever-Changing Urban Space: From Early Byzantine Provincial City to Middle Byzantine Provincial Capital. In N. D. Kontogiannis ve T. B. Uyar (Ed.), Space and Communities (s. 191-215) içinde, Koç Üniversitesi.
Tsivikis, N. (2022). A Lord’s Prayer Inscription from Amorium and the Materiality of Early Byzantine Christian Prayer. Anatolian Studies, 72, 1-13.
Vaccaro, E.,(2013). Sicily in the Eighth and Ninth Centuries AD: A Case of Persisting Economic Complexity? Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, 25(1), 34-69.
Vassiliou, A. (2016). Middle Byzantine Chafing Dishes from Argolis. Deltion of the Christian Archaeological Society, 37, 251-276.
Vroom, J. (2003). After Antiquity. Ceramics and Socety in the Aegean from the 7th to the 20th century A.C.A.Case Study from Boeotia Central Greece, Leiden.
Vroom, J. (2008). Dishing up History Early Medieval Ceramic Finds from the Triconch Palace in Butrint. MEFRM, 120(2), 291-305.
Vroom, J. (2009). From One Coast to Another: Early Medieval Ceramics in the Southern Adriatic Region. S. Gelichi ve R. Hodges (Ed.), From One Sea to Another Trading Places in the European and Mediterranean Early Middle Ages (s. 353-391) içinde, Brepols.
Vroom, J. (2019). Bizans’tan Modern Döneme Ege’de Seramik, 7-20. Yüzyıllar. Y. Bağcı (Çev.), ANAMED.
Yılmazyaşar, H. ve DemireL-Gökalp, Z., (2021). Amorium’da Yukarı Şehir İç Sur Kazıları (2014- 2018). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 1017-1050.
Zavagno, L. (2018). Islands in the Stream: Toward a New History of the Large Islands of the Byzantine Mediterranean in the Early Middle Ages ca. 600- 800. Mediterranean Historical Review, 33(2), 149- 177.