H. Saim PARLADIR

19.YÜZYILA AİT EL YAZMA BİR DUA KİTABI BAĞLAMINDA BÜYÜ-DİN İLİŞKİSİ*

Dini davranışın pratik ve transandantal boyutları çeşitli biçimlerde sosyal bilimsel araştırmaların konusunu oluşturmuştur. Bu boyutlar sosyal bilimlerde kutsal-dindışı bağlamında bu karşıtlığa denk düşen farklı kavramsallaştırmalar ile anlaşılmaya ve açıklanmaya çalışılmıştır. Bu kavramsallaştırmaların en yaygını, pratik olan boyutu büyüsel olanla bir tutmak ve bu minvalde din ile büyüyü birbirinden tamamen ayırmak biçiminde tezahür eder. Söz konusu ayrım özellikle geleneksel yaşam biçiminin ağır bastığı toplumlar için daha sık dile getirilir. Her ne kadar derin bir dönüşüm sürecinde olsa da, içinde bulunduğumuz coğrafya ve kültür için de benzer ayrımlar ve karşıtlaştırmalar yapmak mümkündür. Dinin pratik boyutu Türk kültüründe, tüm değişimlere rağmen, halen zengin bir nitelik arz etmektedir. Basım yayımın geliştiği çağdaş dönemde halk katında yaygın çeşitli dua kitaplarının varlığı da bu zengin niteliğin bir göstergesi olarak ele alınabilir. Bu tür eserlerin temel niteliği, halk dinselliğinin temel karakteristiği olan büyüsel mantığı ihtiva ediyor olmasıdır. Söz konusu edilen bu tür kaynakların eski örneklerini bulmak mümkündür. Ancak bu örnekler genellikle seçkin, kentli, okur-yazar kitleler için üretilmiştir. Halka hitap eden ve fakat modern öncesi döneme ait eserler bulmak ise daha zordur. Bu kapsamda bu çalışma, 19. yüzyılın başlarına tarihlenen, dualar ve tılsımlar içeren bir el yazması temelinde büyü-din ilişkilerini ve geleneksel dinselliğin büyüsel mantıkla ilişkisini tartışmaktadır. Çalışmanın temel argümanı ise büyü-din ilişkilerinin basit dikotomilerle ifade edilemeyecek kadar girift ve karmaşık olduğu yönündedir.

MAGIC-RELIGION RELATIONSHIP IN THE CONTEXT OF A 19TH CENTURY RELIGIOUS MANUSCRIPT

The practical and transcendental aspects of religion have caught much attention in the works of social sciences. These aspects tried to be understood and explained in the context of the dichotomies such as sacred-profane. The most widespread of these comprehensions is the equation of practical to the magical hence differentiating it from the religious completely. This differentiation is likely to be seen much more applicable to the traditional societies. This comprehension is also applied to the culture of Turkey in spite of the transformation process which Turkey has been in. The practical aspect of religion in the Turkish culture poses a rich and plentiful characteristic despite the changes. The ever growing number of several religious books in the market regarding magical aspects displays this richness in the modern era. It is easy to find the renowned older examples of this genre of books in the libraries (as manuscripts) and in the market (as printed exact copies). However these examples are in line with the urban, literate, elite culture and it is much harder to find examples monitoring the situation in the ordinary people lived in the past. In this regard this paper aims to scrutinize the relationship between magic and religion and the relationship between traditional religiosity and magical logic in special reference to a manuscript consisting of some religious invocations and magical talismans. The main argument of the paper is that the relationship between religion and magic is not a simple one to be described as a dichotomy despite this its very complicated and sophisticated.

PDF

___

AKTAY, Yasin, 2000. Türk Dininin Sosyolojik İmkânı, İletişim Yayınları,
ALKAN, Mustafa, 2012. Milli Kütüphane 2727 Numaralı Mecmûada Kayıtlı Manzum Bir Melheme, Turkish Studies, Volume 7/4, Fall, s. 689-709.
AL-KHAMIS, Ulrike, 1990. The Iconography of Early Islamic Lusterware from Mesopotamia: New Considerations Muqarnas, Vol. 7, BRILL, pp. 109-118. http://www.jstor.org/ stable/1523124 18/04/2011
AMES, Michael M., 2009. Buddha and the Dancing Goblins: A Theory of Magic and Religion, American Anthropologist, Volume 66, Issue 1, 1990.
ARBERRY, A. J., (1966) 2000. Introduction, Muslim Saints and Mystics, Farid al-Din Attar, Omphaloskepsis, Ames.
ARSLAN, Mustafa, 2004. Türk Popüler Dindarlığı, Dem Yayınları, İstanbul.
BEATTIE, John, 1996. Ritual and Social Change, Man, New Series, Vol. 1, No. 1, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, pp. 60-74. http://www.jstor.org/stable/2795901 15/04/2015.
BLAIR, Sheila S., 2001. An Amulet from Afsharid Iran The Journal of the Walters Art Museum, Vol. 59, Focus on the Collections, The Walters Art Museum, pp.85-102. http://www.jstor. org/stable/20168605 20/04/2011
CAMMANN, Schuyler, 1969. Islamic and Indian Magic Squares I, History of Religions, Vol. 8, No. 3, The University of Chicago Press, Chicago, pp. 181-209. http://www.jstor.org/ stable/1061759, 11/04/2011.
CASSIRER, Ernst, 2005. Sembolik Formlar Felsefesi II. Mitik Düşünme, Çev. Milay Köktürk, Hece Yayınları, Ankara.
CEYHAN, Semih, 2010. Şemsül-Maârif, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16. Cilt, TDV, Ankara, 2010, s. 531- 533.
DAVIS, K., 1948 Human Society, Macmillan, New York.
DIETRICH, A., 2004. Al Bûni, The Encyclopaedia of Islam, Bosworth, C. E., Van Donzel, E., Heinrichs, W. P., Lecomte, G. (Eds.), Volume XII, Brill, Leiden, pp. 156-157.
EL-BÛNİ, Ahmed bn. Ali, 1979. Şemsül-Maarif, Çev. Selahattin Alpay, Sedef Yayınevi, İstanbul.
EL-HÜSEYNİ, Süleyman, 1990. Havas-ul Kuran Kenz-ül Havas, Sadeleştiren Mustafa Varlı, Esma Yayınları, İstanbul.
ÉLIADE, Mircea, 1994. Ebedi Dönüş Mitosu, Çev. Ümit Altuğ, İmge Kitabevi, Ankara.
FAHD, Toufic, Sihr, 1997. The Encyclopaedia of Islam, Bosworth, C. E., Van Donzel, E., Heinrichs, W. P., Lecomte, G. (eds.), Volume IX, Brill, Leiden, pp. 567-571.
GAFFNEY, Patrick D., 1992. Popular Islam, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 524, pp. 38-51.
GARDET, L., 1991. Dua, The Encyclopedia of Islam, B. Lewis, Ch. Pellat, J. Schacht (Eds.), E.J. Brill, Volume II, Leiden, 4th impression, pp. 617-618.
GIRARD, René, 2005. Günah Keçisi, Çev. Işık Ergüden, Kanat Yayın, İstanbul.
GOODY, Jack, 1961. Religion and Ritual: The Definitional Problem. British Journal of Sociology, 12, pp. 142-164.
GÜR, Nagihan, 2012. Osmanlı Fal Geleneği Bağlamında Yıldıznâme, Falnâme ve Tâlinâme Metinleri, Millî Folklor, Yıl 24, Sayı 96, s. 202-215.
HSU, L., K., 1952. Religion, Science and Human Crise, Routledge and Kegan Paul, London.
KRUK, Remke, 2005. Harry Potter in the Gulf: Contemporary Islam and the Occult, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol. 32, No. 1, Taylor & Francis, pp. 47- 73.
LÉVI-STRAUSS, Claude, 1993. Din ve Büyü, Çev. ve Der. Ahmet Güngören, Yol Yayınları, İstanbul.
LONG, Charles H., 1987. Popular Religion, The Encyclopedia of Religion, Volume 11, Editor: Mircea Eliade, Macmillan Publishing Company, N.Y.
MALINOWSKI, Bronislaw, 1948. Magic, Science and Religion and Other Essays, Beacon Press, Boston, Massachusetts.
MANDELBAUM, David G., 1966. Transcendental and Pragmatic Aspects of Religion, American Anthropologist, New Series, Vol. 68, No. 5, pp. 1174-1191. URL: http://www.jstor.org/ stable/671039 11/04/2015
OBEYESEKERE, Gananath, 1963. The Great Tradition and the Little in the Perspective of Sinhalese Buddhism, The Journal of Asian Studies, Vol. 22, No. 2, pp. 139-153.
REDFIELD, Robert, 1956. Peasant Society and Culture an Anthropological Approach to Civilization, The University of Chicago Press, Chicago.
ROXBURGH, David J.(Ed.), 2005. Turks: A Journey of a Thousand Years 600-1600, Royal Academy of Arts, London.
RUSKA, J., Vefk, 1986. Vefk, İslam Ansiklopedisi, Cilt XIII, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 256-258. SESIANO, J., 2002. Wafk, The Encyclopedia of Islam, Volume XI, Brill, Leiden, s. 28-31.
STARK, Rodney, 2001. Reconceptualizing Religion, Magic, and Science, Review of Religious Research, Vol. 43, No. 2, Religious Research Association, pp. 101-120. http://www.jstor.org/ stable/3512057 07/04/2015.
ŞANLI, İsmet, 2003. XXV. Yüzyıl Divan Şâiri Fedâyî ve Fâl-Nâme-i Kurân-ı Azîmi, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 4, Sayı 5, s. 161-178.
TITIEV, Mischa, 1960. A Fresh Approach to the Problem of Magic and Religion, Southwestern Journal of Anthropology, Vol. 16, No. 3, University of New Mexico, pp. 292-298. http://www.jstor.org/stable/3629032 17/04/2015