Vilayat-ı Sitte'de Ermeni okulları ve faaliyetleri

Osmanlı Devleti yönetiminde bulunan gayr-i müslim cemaatlere, kendi okulunu açma, yönetme ve öğretmen tayin etme hakkı tanımıştır. Devletin tanıdığı bu hak zamanla çöküşünü hazırlayan önemli etkenlerden biri olmuştur. Vilâyât-ı Sitte dahilinde çok sayıda Ermeni cemaat okulu ve yabancı devletlerin açtığı misyoner okulu mevcuttu. Denetim ve kontrolden uzak bir şekilde sayıları gittikçe artan bu okullar, Ermeni milliyetçiliğinin filizlenip kök saldığı ve devlete zarar vermeye başlayan birer fesat yuvası haline geldi.

The Armanian schools and actions in the six provinces

In the management of the Ottoman State non Muslim religious communities were given the rights of their own school opening, management and teachers appointing. The state recognized this right collapse in time which drafted the important one of the factors has been. Six provinces a very large number of Armenian community at divine service school and foreign states of the missionary school was there. Far from the audit of the number of schools have increased gradually. Armenian nationalism root attacked in this schools came to each one mischief home damage to the state.

PDF

___

ARŞİV VESİKALARI
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Y.PRK.MF., 3 / 31. Y.PRK.UM., 29 / 46. Y. MTV., 282 / 25. DH.EUM.EMN., 70 / 25. DH. İD., 180 / 24.
TETKİK ESERLER AKGÜN, Seçil, “Ermeni Sorunu”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç Sempozyumu’na Sunulan Bildiriler, Ankara 1999, s. 203-213.
AYTEKİN, Halil-Yavuz, Nuri, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Elazığ İli Eğitim Sistemi”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu’na Sunulan Bildiriler, Elazığ 1999, s. 193-216.
BABACAN, Hasan, “1895 Maraş Ermeni Olaylarında Yabancı Misyonun Etkileri”, Ermeni Sorunu Üzerine Makaleler, Afyonkarahisar 2007, s. 1-15.
ÇARK, Y. , Osmanlı Hizmetinde Ermeniler, İstanbul 1953.
DERVİŞOĞLU, Fatih Mehmet, “ABCFM Misyonerleri Albert ve Emma Hubbard’ın 1873-1899 Sivas İzlenimleri”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C. II, Kayseri 2009, s. 127-142.
DİNGEÇ, Emine, “Amerikan Misyoner Okullarının Ermeni Ayrılıkçı Hareketindeki Yeri”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, C. II, Kayseri 2009, s. 29-50.
ERDOĞAN, Dilşen İnce, “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni İsyanlarının Çıkmasındaki Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 9 (Isparta 2003), s. 147-166.
GAZİGİRAY, A. Alper, Osmanlılardan Günümüze Kadar Vesikalarla Ermeni Terörü’nün Kaynakları, İstanbul 1982.
GEDİK, İlhan, Vilâyât-ı Sitte’de Demografik Durum, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1985.
GÜRÜN, Kamuran, Ermeni Dosyası, Ankara 1988.
HAYDAROĞLU, İlknur Polat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Ankara 1990. Hüseyin Nâzım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, C. I-II, Ankara 1998.
KILIÇ, Orhan, “XIX. Yüzyılda Harput’ta Misyoner Faaliyetleri”, Fırat Üniversitesi (Sosyal Bilimler) Dergisi, C. III, S. 1 (Elazığ 1989), s. 119-137.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, İstanbul 1989.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara 1991.
MAYEWSKİ, Wiladimir, Yabancı Gözüyle Ermeni Meselesi, çev. Mehmed Sadık, Ankara 2001.
MUTLU, Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, İstanbul 2005.
SELVİ, Haluk, “Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeni Faaliyetleri (1892-1896)”, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, C. III, Ankara 2003, s. 27-37.
ŞİMŞİR, Bilal N., “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu’na Sunulan Bildiriler, Ankara 1985, s. 79-124.
TEKELİ, İlhan-İlkin, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara 1993.
TOZLU, Necmettin, Kültür ve Eğitim Tarihimizde Yabancı Okullar, Ankara 1991.
URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul 1987.
VAHAPOĞLU, M. Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları (Yönetimleri Açısından), Ankara 1990.