Hilafetin Tanınmasında "Hakan"ın Statüsü: Değişim ve Etkiler

Eski Türk inanç sisteminde Türk hakanları, idare hakkını (kut) yani meşruiyetlerini doğrudan Tanrı’dan almakta idiler. Ancak, nümizmatik verilere göre H. 381 / M. 991-992 yılından itibaren Türk hakanları, “Mevlâ Emîrü’l-Mü’minîn (halifenin kölesi) unvanı kullanarak hilafeti tanıdılar. Böylece, meşruiyeti doğrudan tanrıdan değil, tanrı ile hakan arasındaki hilafet makamından almaya başladılar. Bu durum, bir taraftan onların halk üzerindeki mutlak otoritesini zayıflatırken diğer taraftan, halk üzerinde tesirli olan ve kaynağını İslam’dan alan Bürokrat-ulema sınıfı arasında hakanlığın yıkılmasına kadar varan çatışmalara kaynaklık etti. “Kut” ise en azından hukukî zeminde eski anlamını kaybederek, yerini “baht, talih, saadet ve devlet” gibi anlamlara bıraktı.

Statute of the "Hakan" in Recognised the Caliphate: Changing and Effects

In the past Turkish belief system , Turkish khans used to take their right of ruling(kut) or their legality directly from the God. But ,according to the numismatic datum, in Hegira 381 /P.C.991-992 Turkish khans recognised the caliphate with using the title of “Mevlâ Emîrü’l-Mü’minîn (slave of caliph). Thus, they began to take the legality from the possition of caliphate between a caliphate and the god, not directly from the God. This situation weakened khans’ absulate power that was over the people. On the other hand, this occasion was the reason of the conflict between bureaucrat-ulema classes which were arised from Islam. This conflict was about to maket he hakaniate collapse. “Kut” lost its meaning on the legal ground at least and left its place to the meanings of “good luck ,good fortune,happiness”.

PDF

___

AVCI, Casim. “Hilâfet”, DİA, XVII, İstanbul, 1998, s.539.
BARTHOLD, V. V. İslâm’da İktidarın Serüveni Halife ve Sultan, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2006.
DİVİTÇİOĞLU, Sencer. “Karluklardan Karahanlılara” TB, sa. 50, İstanbul, 1990, s.5-48.
FEDEROV, M. “Klad Karahanidskih Dirhemov Naçala XI v. İz Taşkenta”, İMKU, 1964.
FEDEROV, M. “Politiçeskaya İstoriya Karahanidov v Kontse X- Naçale XI v.”, NE, c. X, 1972.
HİLÂL ES-SÂBÎ, Kıt‘atü min Târîhi Ebi’l Hüseyn Hilâl b. el-Muhsin b. İbrâhîm es-Sâbî el-Kâtîb (İbn Miskeveyh, Kitâbü Tecâribi’l-Ümem, H. F. Amedroz, I-II, Zahîrü’d-Dîn Ruzrâverî, Zeylü Kitâbi Tecâribi’l-Ümem, III), IV Kahire, Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî.
HUNKAN, Ö. Soner. ““Türk Hakanlığı (Karahanlılar)’nda Hanedan ve Bürokrat-Ulema Çatışması: İlk Bürokrat-Ulema İhtilali”, XV. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Eylül 2006, Ankara.
İBNÜ’L-ESÎR, El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, (Ed. M. Tulum), I-XII, İstanbul, Bahar Yayınları, (ofset), 1991.
İBN FADLAN, Ahmed b. Fadlân. İbn Fadlan Seyahatnâmesi, (Trc. R. Şeşen), İstanbul, Bedir Yayınevi, 1975.
İŞANHANOV, C. ve B. KOÇNEV. “Drevneyşie Karahanidskie Monety”, İMKU, Vıpusk 15, Taşkent, 1979: 142-152.
KAFESOĞLU, İbrahim. Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1991.
KÂŞGARLI, Mahmûd. Divânü Lügâti’t-Türk, (Trc. B. Atalay), I-IV, Ankara, TDK Yayınları, 1992.
KARŞÎ, Cemal. Mülhakâtü’s-Surâh, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898.
KEYKÂVÛS, Unsuru’l-Meâlî. Kâbûsnâme, (Nşr. G. Yûsufî), Tahran, İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1378.
KOÇNEV, B. D. Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova, 1993.
KÖYMEN, M. A. Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1989.
NİZÂMÜ’L-MÜLK, Siyâset-Nâme, (Hzr. M. A. Köymen), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
SE‘ÂLEBÎ, Ebû Mansûr. Yetîmetü’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-Asr, I-IV, (Nşr. M. Muhyü’d-Dîn Abdü’l-Hamîd), Kâhire, Mektebetü’t-Ticâriyye el-Kübrâ, 1375 / 1956.
TURAN, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 1993.
YAKÛBÎ, Ahmed b. Ebî Yakûb el-Kâtîb. Târîhü’l-Yakûbî, I-II, Beyrut, Dârü Sâdır, 1995.