Muhammed Emîn eş-Şirvânî ve Şerhuʼl-BeyteyniʼlMeşhûreyn Risâlesinin Tahkîk ve Çevirisi

Muhammed Emîn eş-Şirvânî XVI-XVII. asırlarda yaşamış bilim adamlarının en önemlilerinden biridir. Eğitiminin tamamını Kuzey Azerbaycanʼda alan müellif, hayatının geri kalan kısmını Osmanlı Devletiʼnde geçirmiş ve İstanbulʼda vefat etmiştir. Tefsîr, mantık, akâid, Arap Dili ve diğer alanlarda yaklaşık otuz eser telîf etmiş müellifin bazı eserleri henüz yeni bulunmuştur. Şirvânî hakkında makale, tez ve kitap olarak çok sayıda çalışma yapılmış olsa da müellifin Azerbaycanʼda hangi bölgede eğitim aldığı, nisbesi ve ailesi gibi bazı konular hakkında bilgi verilmemiştir. Çalışmada Şirvânîʼnin nisbesi çeşitli yazma eserleri kaynak gösterilerek açıklığa kavuşturulmuştur. Aynı zamanda müellifin kaynaklarda belirtilmeyen bazı eserleri kısaca tanıtılmıştır. Müellifin Şerhuʼl-Beyteyniʼl-Meşhûreyn risâlesi Kütüphane-yi Meclis-i Şûrâ-yı Millî ve Süleymaniye Kütüphanesi nüshaları esas alınarak tahkik ve tercüme edilmiş, risâle hakkında kısaca değerlendirme yapılmıştır. Makalenin amacı Muhammed Emîn eş-Şirvânîʼnin bazı müelliflerce hatalı tanıtılan nisbesini açıklığa kavuşturmak, bilimsel çalışmalara konu edinilmemiş eserlerini tanıtmak ve Şerhuʼl-Beyteyn risâlesini farklı bir nüshasından tahkik ve tercüme etmektir.

Mohammad Amīn al-Shirwānī and His Letter Sharhuʼl-Beyteyniʼl-Meshhūreyn: Translate, Edit and Review

Mohammad Amīn al-Shirwānī is one of the most important scientists of the 16th century. The author, who completed his education in North Azerbaijan, spent the rest of his life in the Ottoman Empire and passed away in Istanbul. Some of the works of the author, who wrote nearly thirty works in the fields of tafsir, logic, aqā‘id, Arabic language and other fields, have just been found. Although there have been many studies as articles, thesis and books about al-Shirwānī, no information about his family, his place of origin and where the author was educated in Azerbaijan. In this study, al-Shirwānī’s place of origin was clarified by referring to various manuscripts. At the same time, some of the works of the author which were not mentioned in the resources are briefly introduced. The Sharhuʼl-Beyteyniʼl-Meshhūreyn treatise of the author has been analyzed and translated based on the copies of Kutuphāne-yi Meclis-i Shūrā-yı Millī and Suleymāniye and a short evaluation has been made about the treatise. The purpose of the article is to clarify Mohammad Amīn al-Shirwānī’s place of origin which was misrepresented by some authors, to introduce his works which are not subject to studies, to examine and translate the Sharhuʼl-Beyteyn treatise in a different copy.

PDF

___

Aksarâyî, Cemâleddîn Muhammed b. Muhammed. Hâlluʼl-mûcez fî şerhiʼl-kânûn fiʼt-tıb. Râgıp Paşa, 954: 1a-193b. Süleymaniye Kütüphanesi.
Allahverdi, Reyhan Şahin. Kafkasya fâtihi Özdemiroğlu Osman Paşa. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
Altıntaş, Ramazan. “Şirvânî Sadreddinzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39: 208-209. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
Aşurbeyli, Sara. “Şirvanşahlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 211-213. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
Azizbeyova, P. E. Azərbaycan milli geyimləri. Moskova: İsskusstvo neşriyyatı, 1972.
Bakıhanov, Abbaskulu Ağa. ʻAynuʼl-mîzân. nr. 3933; 1a. Petersburg Doğu Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi.
Çelebi, Kâtib. Süllemuʼl-vusûl ilâ tabakâtiʼl-fuhûl. thk. Mahmûd Abdulkâdir Arnavut. İstanbul: İrcica, 2010.
Çelik, Ömer. “Muhammed Emîn b. Sadruddîn Eş-Şirvânîʼnin Hayâtı, İlmî Kişiliği Ve Eserleri”. Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (1997), 211-224.
Eyyûb, b. Molla Çelebi. el-İcâze. Mektebetü Muhammed b. Abdulazîz, 4346: 1a-18b.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbn Sadruʼd-Dîn eş-Şirvânî ve itikâdi mezhepler hakkındaki Türkçe risâlesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (1981): 249-276.
İbn Mâlûka, Ebû Nasr. el-İkmâl fî rafʻiʼl-irtiyâb ʻaniʼl-mütelef veʼl-muhtelef fiʼl-esmâ veʼl-künâ veʼl-ensâb. Beyrut: Dâruʼl-kutubiʼl-ʻilmiyye, 1411/1990.
İlisuvî Mustafa, Efendi. Târihuʼl-harb. nr. Arz-576; 1a. Gürcistan Yazma Eserler Kütüphanesi.
Karahan, Abdülkâdir. “İtikat Mezhepleri Üzerine Türkçe Bir Yazma: Tercümânüʼl-Ümem”. İstanbul Yüksek İslam Ensitüsü Dergisi 1/1 (1963): 5-46.
Kehhâle, Ömer Rıza. Muʽcemuʼl-müellifîn. Beyrut: Mektebetüʼl-müsennâ, 1414/1993.
Maʻalkarâvî, Muhammed b. Osmân b. Mustafa. el-İcâze. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, 952: 1a-7b.
Mahmûd b. Ömer ez-Zemahşerî, el-Mufassal fî ʻilmiʼl-Arabiyye. thk. Fahr Sâlih Kadâra (Ürdün, Dâru ʻAmmâr, 1425/2004).
Muhibbî, Muhammed Emîn. Hulâsatuʼl-eser fî aʻyâniʼl-karniʼl-hâdî ʻaşer. Kahire: el-Matbaatuʼl-Mısriyye, 1284.
Müskürî, Yûsuf. Beyânuʼl-esrâr liʼt-tullâb, Ankara Tarih, Dil, Coğrafya Kütüphanesi, 450/3, 1a-41b.
Nahçıvânî, Kâsım. Risâle fî ahvâliʼt-tâifetiʼl-müştehira bi-Kızılbaş. nr. 2278; 4b-5a. Kütahya Vahidpaşa Kitaplığı Müdürlüğü.
Nuveyhid, Adil. Muʽcemuʼl-müfessirîn. Beyrut: Müessesetu Nuveyhid es-sekâfiyye, 1409/1988.
Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Şerifli, Kamandar. Abdulgani Efendi Nuhavi Halisekarızade Kitabhanasının Katalogu, Bakı: Nurlan, 2009.
Şıhsaidov, Amri. Katalog Arabskih Rukopisey. Mahaçkale: Narodı Dagestana, 2004.
Şirvânî, Hüseyin b. Abdullah. el-Ahkâmuʼd-dîniyye, Arabe. nr. 1458; 3a. Fransa Milli Kütüphanesi.
Şirvânî, Muhammed b. Mahmûd. Ravzatuʼl-ʻıtr. Ms. or. fol. 3137; 2a. Staatsbibliothek zu Berlin.
Şirvânî, Muhammed Emîn. el-Fevâiduʼl-hâkâniyye, Mehmet Âsım Bey, 34 MA 469/1: 1a-148a. Köprülü Yazma Eserler Kütüphanesi.
Şirvânî, Muhammed Emîn. Mecmûʻa-i kasâid. Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 9125/21.
Şirvânî, Muhammed Emîn. Şerhu cihetiʼl-vahde. Mektebetuʼl-Melik Abdulazîz el-ʻâmme, 2886: 1a-48a.
Şirvânî, Muhammed Emîn. Şerhuʼl-beyteyniʼl-meşhûreyni ʻaynâni ʻaynâni. Kütüphâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî, 1385: 1a-169a.
Şirvânî, Muhammed Emîn. Şerhuʼl-istiʻârât. Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi, BL 63 r: 1a-87b.
Şirvânî, Muhammed Emîn. Tefsîru sûretiʼl-feth. Gâzi Hüsrev Bey Kütüphânesi, İslam Elyazmaları Koleksiyonu, 1318/2: 1a-48a.
Şirvânî Muhammed Emîn. Hâşiye. Asitân-ı Kuds-i Rızavî Kütüphanesi, 37105: 1a-127b.
Şirvânî. Şerîf. Devhatuʼl-ahbâr. nr. 8266; 3b. Kütüphane-i Meclis-i Şûrây-ı Millî
Tevhîdî. Ebû Hayyân. el-Besâir veʼz-zehâir. Thk. Dâvûd el-Kâdî. Beyrut: Dâru sâdır, 1408/1988.
Uludağ, Süleyman, “Halvetiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 393-395. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Zehebî, Şemseddîn. Târîhuʼl-İslâm. thk. Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf. Beyrut: Dâruʼl-ğarbiʼl-İslâmî, 2003.
Zeynalov, Cahangir. Şirvanşahlar Yurdu. Bakı: Elm və Təhsil, 2019.
Ziriklî, Hayruddîn. el-Aʽlâm. Beyrut: Dâruʼl-ʽilm liʼl-melâyîn, 2002.