İran Tiyatrosu’nda Modern Bir Matem Töreni: Şehr-i Kıssa

Bu çalışmada İran halk edebiyatını ve kültürünü tiyatro eserlerinde kendine has bir üslupla yorumlayan Bijen Müfid’in hayatına ve eserlerine değinilecek olup, Şehr-i Kıssa adlı eseri üslup ve muhteva yönünden incelenecektir. Şehr-i Kıssa yazarın başyapıtı niteliğinde olup, İran tiyatrosunda birçok defa sahnelenmiş ve daha sonraki yıllarda gerek radyo oyununa gerekse beyaz perdeye uyarlanmıştır. Müfid, bu eserinde kukla oyunundan siyah-bâzi’ye, tâziye’den novhe-hâni’ye varıncaya kadar geleneksel İran tiyatrosunun farklı türlerinden istifade etmiştir. Geleneksel formları modern bir dille oyunlarında harmanlayan yazar, bu anlamda Modern İran tiyatrosunda ilk denilebilecek bir yoruma yer vermiştir. Şehr-i Kıssa, her ne kadar çocuk oyunları arasında gösterilse de, o hicivlerle dolu bir dramdır. Zira oyunda, kendine yabancılaşan ve kimliğini kaybeden modern insana yakılan bir ağıt söz konusudur. Alegorik bir oyun olan Şehr-i Kıssa’da bireyin yaratılıştan gelen özelliklerini yitirmesi pahasına toplumda kendine bir yer edinebilme sürecine, kimliğini/kişiliğini ispat edebilmesi uğruna verdiği mücadeleye ve bu mücadelenin sonunda giderek kendinden uzaklaşmasına vurgu yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bijen Müfid, Şehr-i Kıssa, İran Tiyatrosu, Tâziye, Kimlik

A Modern Mourning Ritual in Iranian Theater: The City of Tales

This study addresses the life and works of Bijan Mofid, who interpreted Iranian folk literature and culture in theater works with a unique style, and examine his work The City of Tales in terms of style and content. The City of Tales is the author’s masterpiece and was put on stage many times in Iranian theaters, in addition to being adapted for both radio play and the cinema in later years. In The City of Tales, Mofid benefited as much as possible from different types of traditional Iranian siyah-bazi theater and such forms as puppet plays and elegy recitation from the condolence culture. The author blended traditional forms with a modern language in his plays, which included an interpretation that could be called a first in modern Iranian theater in this sense. Although The City of Tales is shown among children’s plays, it is a drama full of satire, for the play is a lament for modern humans who have become alienated from themself and lost their identity. The City of Tales is an allegorical play that emphasizes the process of gaining status in society to be at the cost of losing one’s inherent characteristics, people’s struggle to prove their identity/personality, and estrangement from the self at the end of this struggle.

Keywords:

Bijan Mofid, The City of Tales, Iranian theater, Condolence, Identity This work,

PDF

___

Âlizadeh, Yass. “Tales that Tell All: Apolitical Analysis of Folktales of Iran.” Doktora tezi, University of Connecticut, 2014. google scholar
Âjend, Yakub. Edebiyat-i Modern-i İran. - der Fasile-yi Do İnkılab. Tahran: İntişarat-i Movla, 1397. google scholar
And, Metin. Ritüelden Drama, Kerbelâ, Muharrem, Ta’ziye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002. google scholar
Aydınlû, Seccâd. “Mukâddeme-yi ber Nakkâli der İran.” Pejûheşnâme-yi Zeban ve Edeb-i Farsi (Guher-i Gûya) 4,(1388): 35-64. google scholar
Bozorgmehr, Şirin. “Goftiman der Arsa-yi Te’atr-i İran ez Ahd-i Nâsırî tâ Pâyân-i Asr-i Pehlevî.” Mecelle-yi Simya 1 (1386): 133-167. google scholar
Dakikiyan, Şirinduht. “Âferiniş-i Nemâyiş-i Şehr-i Kıssa, Goftûgû bâ Erdevan Müfid.” Neşriyye-yi Bonyâd-i Ferhengî-yi Ârman 16 (1399): 81-100. google scholar
Gerevî, Rehend. “Nakkâli der İran.” Âşinâ 5 (1371): 54-60 google scholar
Ghanoonparvar, M. R. “Drama.” Encyclopedia Iranica içinde, Volume VII, editör Ehsan Yarshater, 529-535. California: Mazda Publishers, 1996. google scholar
Halec, Mansur. Nemâyişnâme Nivîsân-i İran/Ez Mirza Fethali Ahundzâde Tâ Behram Beyzâyî. c. 1. Tahran: Ahteran, 1381. google scholar
Hasanzâde, Alirıza. “Âsitânegî-yi İranî ve Bâznemâyî-yi Nemâdin-i Mefhum-i Âlûdegî: Mutala’a-yi İnsanşinâhti-yi Nizâm ve Ruykerd-i Goftimânî-yi Nemâyiş-i Şehr-i Kıssa Eser-i Bijen Müfid.” Câmi’a Pejûhî-yi Ferhengî 3 (1398), 101-132. google scholar
Kanar, Mehmet. Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi. İstanbul: Say Yayınları, 2013. google scholar
Kanar, Mehmet. Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi. İstanbul: Say Yayınları, 2013. google scholar
Müfid, Bijen. Mâh û Peleng. Şiraz: Sâzmân-i Ceşn-i Hüner, 1346. google scholar
Müfid, Bijen. Şehr-i Kıssa. Şiraz: Sâzmân-i Ceşn-i Hüner, 1347. google scholar
Nigehbân, İzzetullah. “Muhtasar-ı Derbâre-yi Hafriyyât-ı Marlik.” Danişkede-yi Edebiyat ve Ûlûm-i İnsani-yi Dânişgâh-i Tahran 2 (1342): 145-235. google scholar
Samini, Nağme. “Te’atr.” Dâ’iretü’l-Ma’ârif-i Bozorg-i İslâmî: c. 16, 605-612. Zîr-i Nazar-i Kasım Musevî Bucnurdî, Tahran: Merkez-i Dâ’iretü’l-Ma’ârif-i Bozorg-i İslâmî, 1387. google scholar
Tahirî, Hûşeng. “der Cihan-i Hüner ve Edebiyat.” Sohen 5 (1347): 547-576. google scholar