TARİHÎ TIP METİNLERİNDE DİL VE ÜSLUP

Her eserin kendine özgü bir dil malzemesi vardır. Bu dil malzemesini yazarlar ve şâirler kendi üsluplarıyla zenginleştirirler. Bu sebepten dolayı her çalışmanın dil ve üslup özelliği farklı bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu durum tarihî tıp metinleri için de söz konusudur. Hekimler ele aldıkları konuları edindikleri bilgi ve tecrübeyle ortaya koymuşlardır. Bu eserlerde çok farklı unsurlar ortaya konduğu gibi aynı zamanda benzer özellikler de görülmektedir. Osmanlı dönemi tıp eserleri telif ve tercüme eserler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu eserler çoğunlukla farmakoloji alanında yazılmıştır. Konu aynı olduğu için ortak noktaların da çok olması doğal bir durumdur. 14. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar yazılmış tıp metinleri içinde sözlük bilimi, anlam bilimi, cümle bilgisi, şekil bilgisi vd. hususlar bakımından zengin bir dil yadigârı bulunmaktadır. Bu zenginlik; araştırmacıların tarihi tıp metinleriyle yoğun bir şekilde ilgilenmesine zemin hazırlamıştır. Bu çalışmada Osmanlı dönemi tıp metinleri nasıl ele alınmıştır; bu sorunun cevabı aranmıştır. Her yüzyıla ait tıp metinlerinden bazıları incelenmiştir, ortaya çıkan netice farklı başlıklar altında değerlendirilmiştir. Her başlık için örnekler sıralanmıştır. Tüm bu çalışmaların Türkçenin söz varlığına katkısı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, tıp, söz varlığı, dil, üslup

PDF

___

Akkuş, Mücahit, Siyâhî Karamanî Larendevî’nin Mecmâ-i Tıb Adlı Eseri (Gramer-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2008Akkuş, Mücahit, Ali Münşi’nin Tercüme-i Ebubekir er-Râzi Adlı Eseri (Söz Dizimi ve Anlambilim İncelemesi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili e Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Kırıkkale, 2018Altınbaş, Ayten; Saki, Orhan, Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği, Yerküre Yayınları, İstanbul, 2003Altınbaş, Ayten; Okutan, Yahya vd., Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği, Yerküre Yayınları, İstanbul, 2004Canpolat, Mustafa; Önler, Zafer, İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007Dinar, Talat, Muderris Hasan Efendi’nin “Gayetü’l-Munteha fi-Tedbirü’l-Merza”sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Denizli, 2013Doğan, Şaban, Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstirüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Mayıs, 2009Doğan, Şaban, Ebulfeyz Mustafa Efendi Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye, Değişim Yayınları, İstanbul, 2012Küçüker, Paki, Mücerreb-nâme Şerefeddin Sabuncuoğlu, Kültür Ajans Yayınları, Ankara, 2010Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992Murad, Sibel, Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2009Özçelik, Saadettin, Kitabü’l-Mühimmât, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001Sarı, Nil, Tıp (Osmanlı Dönemi) , İslam Ansiklopedisi, cilt 41, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul, 2012 (s.101-111)Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2005Uzel, İlter, Osmanlı-Türk Tıbbı, Osmanlı, cilt 8, Yeni Türkiye Yayınları, 1999 (s. 485-489)Ünver, A.Süheyl, Selçuk Tababeti, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014