Toplumsal Hafıza Açısından “Asyayê” Kilamı ve Ferzende Bey Olayı

Yazılı kültürü diri tutmayan veya içselleştirmeyen toplumların sözlü ürünlerinde toplumsal hafızaya dair önemli veriler bulunmaktadır. Kürtler hafızalarını diri tutabilecek resmi bir tarih yazım imkanına sahip olamadıklarından hafızalarını diri tutmak amacıyla sözlü kültür ürünlerinden faydalanmışlardır. Bu sözlü ürünlerin en önemli taşıyıcısı konumunda dengbejler yer almaktadırlar. Özellikle 20. yüzyılda yaşanan tarihi olayların halkın gözünden nasıl görüldüğünü anlamak amacıyla sözlü ürünlerin hafıza açısından incelenmesi önem arz etmektedir. Resmi bakış açısının etkisi olmadan tarihi olayları konu edinen en önemli malzemeler dengbêj kilamlarıdır. Bu kapsamda Dengbêj Şakiro’nun kilamlarından biri olan “Asyayê” isimli eserde toplumsal hafızanın izleri incelendi. Bu kilam Ferzende Bey ve İranlılar arasında geçen bir çatışmadan bahsetmektedir. Çalışmanın amacı kilamdaki tarihi olaylar ışığında toplumsal hafızanın izlerini tespit etmektir. Hafızanın boyutunun anlaşılabilmesi için kilamın söylenmesine sebep olan o dönemin koşullarından da söz edilmeye çalışılmıştır. Kilama konu olan Ferzende Bey yazılı ve sözlü kaynaklar ışığında tanıtılmıştır. Kilam toplumsal hafızayı oluşturan ilkeler çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ferzende Bey, Besra, Asyayê, Dengbêj Şakiro, Toplumsal Hafıza, Kilam

The Role of Oral Storytelling in Preserving Collective Memory: The Song of "Asyayê" and the Experiences of Ferzende Beg

Oral performances have important information regarding collective memory in the societies that do not have a written culture. As the Kurds did not keep a written record of their history, they benefited immensely from the products of oral culture in order to keep alive their collective memory. Dengbêjs are the primary carriers of Kurdish oral performances. Especially to understand the way in which the historical events in the 20th century have been viewed by the members of Kurdish society, it is important to examine Kurdish oral culture from the point of view of memory. The songs of dengbêjs are primary sources for the study of history far from the effects of official narrative. This article examines the traces of collective memory in Dengbêj Şakiro's song known as “Asyayê”. This song is about about the armed conflict between Ferzende and Iranian forces. The article aims to shed light on the role of collective memory through the historical events related in this performance. The conditions that paved the way to the chanting of the song are also explored in a bid to understand its effect on collective memory. Then, based on written and oral sources, the article sheds light on Ferzende, i.e. the main character of the song. Finally, the article analyzes the role of this particular piece in shaping collective memory.

Keywords:

Ferzende Beg, Besra, Asyaye, Dengbêj Şakiro, Collective Memory, Kilam,

PDF

___

Alakom, R. (1998). Xoybûn Örgütü ve Ağrı Ayaklanması. Stenbol: Avesta.
Aras, A. (2009). Serhildana Seyîdan û Berazan (Seyîdxan û Elîcan). Stenbol: Perî.
Assman, J. (2015). Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı Hatırlama ve Politik Kimlik. Stenbol: Ayrıntı.
Atik, A.＆Erdoğan, Ş.B. (2014). “Toplumsal Bellek Ve Medya”. Kovara Atatürk İletişim, j. 6, r. 1-16.
Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı.
Bilgin, N. (2013). Tarıh ve Kolekif Bellek. Stenbol: Bağlam Yayıncılık.
Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar. Stenbol: Ayrıntı.
Erkal, A. (2017). “Toplumsal Hafızanın Muhafızları: Aşıklık Geleneği”. Kovara Sosyoloji. j. 10, r. 151-165.
Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk, Çev. Büşra Eraslanlı Behar ve Günay Göksu Özdoğan. Stenbol: İnsan Yayınları.
Gorgas, J. T. (2020). Kürt Milli Cemiyeti Xoybûn İlk Milliyetçi Kürt Örgütüne Dair Efsaneler ve Gerçekler. Stenbol: Avesta.
Güneş, Ö. ＆Şahin, İ. (2018). Dengbêj Şakiro Antolojiya Dengbêjan-1. Stenbol: Nûbihar.
Halbwachs, M. (2016). Hafızanın Topsulsal Çerçeveleri. Ankara: Heretik Yayınları.
Halbwachs, M. (2018). Kollektif Hafıza. Ankara: Heretik Yayınları.
İlhan, M. E. (2018). Kültürel Bellek-Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama. Enqere: Doğu Batı.
İnce, G. B. (2016). “Ulusal Kimlik, Kolektif Bellek ve Edebiyat: Dersimli Kız Romanında Resmi Bellek Temaları”. Kovara Monograf Edebiyat Eleştiri. j. 5, r. 36-68.
Kara, P. (2010). Türkiye İran İlişkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
Karaman, A. (2004). Kürt İsyanları Tedip ve Tenkil. Stenbol: Evrensel Basım ve Yayın.
Kardaş, C. (2017). Aşığın Sazı Dengbêjin Sesi (Dengbêjlik ve Aşıklık Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme). Ankara: Eğiten Kitap.
Kevirbirî, S. (2009). Filitê Quto 20 Kilam＆ 20 Qewimîn. Enqere: Do.
Komisyon. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil kurumu Yayınları.
Kutlay, N. (2011). 21. Yüzyıla Girerken Kürtler. Stenbol: Perî.
Misztal, B. A. (2003). Theories of Social Remembering. Philadelphia: Open University Press Maidenhead.
Moltke, H.V. (1999). Moltken’in Türkiye Mektupları. Stenbol: Remzi Kitabevi.
Nora, P. (2006). Hafıza Mekanları. Enqere: Dost.
Nurî Paşa, Î. (1984). Bîranînên Îhsan Nurî Paşa. Kovara Hêvî. j. 2. r.17-28.
Özbilge, N. (2020). Çekirgeler, Kürtler ve Devlet Erken Cumhuriyet Dönemine Yeniden Bakmak. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Sancar, M. (2016). Geçmişle Hesaplaşma Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sebrî, O. (2016). Çar Leheng. Diyarbekir: Lîs.
Schafers, M. (2016). “Utançtan Kamusal Sese Kadın Dengbêjler, Acının İşlenişi ve Kürt Tarihi”. (Wer.). Öpengin. E. Kürt Tarihi j. 26. r. 24-29.
Taş, F. (2015). Dengbêjlik Geleneği ve Dönüşümler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim Anabilim Dalı.
Ulugana, S. (2010). Ağrı Dağı Direnişi ve Zilan Katliamı (1926-1931). Stenbol: Perî.
Yüksel, M. (2016). On The Borders of Turkish and İranian Nation States: The Story of Ferzende and Besra. Kovara Middle Eastern Studies. j. 52. r. 656-676.