Kürt Kültüründe Kutsal Doğa- Ezidilik Örneği

Doğa, Kürt kültürünün kompozisyonu için dini ideoloji, gelenekler, iletişim ve sosyal yaşam açısından da kaynak ve öz olarak görülmektedir. Kürt birey, doğadan edindiği düşünceye dayanarak geçirdiği toplumsal ve dini değişimlere dayanarak iletişim kurar ve davranır. Bu öncül sayesinde, Kürtler arasında, Ezidilik de dahil olmak üzere eski dinleri temsil eden bazı eski Kürt inançları bulunmaktadır. Ezidiliğin özü ve felsefesi, doğaya doğru çekildi ve bu, tüm Ezidi dini ritüelleri, törenleri, bayramları, gelenekleri ve ilkelerinde açıkça göülmektedir. Bu özellikle zamanla ilgili fenomenlerde, yıllık değişimlerde ve tarımda, özellikle güneşi değiştiren doğal unsurlara ek olarak belirgindir. Tüm doğal fenomenlerin ve öğelerin annesi olarak Güneş, Ezidiler tarafından kutsanmıştır. Çünkü Güneş, hem Kürtlerin tektanrıcılığının ardında yatan neden hem de Ezidilerin dua ederken karşılaştığı yön olarak görülüyor.

Anahtar Kelimeler:

Kürt Kültürü, Doğa, Ezidilik

Holy Nature in Kurdsîh Culture –The Case of Ezdiyatî

Nature is regarded as the source and essence for the composition of Kurdish culture in terms of religious ideology, traditions, communication and social life as well. The Kurdish individual, based on the thinking he gained from nature along with the social and religious changes he underwent, communicates and behaves. By virtue of this premises, there exist amongst Kurds some ancient Kurdish beliefs representing ancient religions, including Ezidism. The essence and philosophy of Ezidism has been drawn upon nature and this is crystal clear in all the Ezidy religious rituals, ceremonies, feasts, traditions, and principles. This is particularly evident in the time-related phenomena, yearly changes, and agriculture in addition to the natural elements that bring about those changes especially the sun. Sun as the mother of all natural phenomena and elements is canonized an sanctified by Ezidies because sun is viewed as both the reason behind Kurd‌s monotheism and the direction Ezidies face while praying.

Keywords:

Kurdish Culture, Nature, Ezdiyati,

PDF

___

Andru Adcar & Bîtir Sîdcuyk, 2014, Mewsu'et Elnezerye û Liphqafye, Elmefahîm û Elmistelhat Elesasye, Mirace'e Teqdîm û Te'lîq: Muhemed Elcwahrî, (Tercume) Hena Elcewaherî, Elteb'e Elsanye, el-Merkez el-Qewmî li‘l-Tercume, Qahire.
B. Şi Dilkovan, “Bîlinde Beyne Elems û Elyewm”, Mecele Laliş, 'Eded 11, Suhok, 1999.
B. Şi Dilkovan, 1994, “Elşemis Fî Elm'tqedat Munzu Eqdem El'sur û Heta Elan”, Mecelet Laliş, 'Edet 1 – 2, Min Îzdarat Merkiz Laliş Elseqafî û Elîctima'î , Duhok .
Bana Sehrawî: Te'rîf Eltebî'e, Ji Malperê : Hittp://Mawdoo3.Com (22.05.2018)
Bedirxan Elsindî, 2007, El-kurd Fî Menzur Elîstişraqî, Dar Sbîrîz Liltyba'e û Elneşir, Elteb'e Elsanye, Metbe'e Hecî Haşim, Erbîl.
Biwar Nûreldîn, 2007, Redûkewtin le Keltûrî Kurdî da, Enstîtuya Kelepûrî Kurdî – Silêmanî, Çapî 2., Çapxane Aras: Hewlêr.
Dawd Mirad Xetarî, 2011, Me'bed Laliş Û Elmerasîm Eldînye Elîzidye, Elteb'e Elula, Min Menşurat Dîwan Ewqaf Elmesîhîn û Lidyanat Uxra, Bexdad.
Ednan Zyan, 1997, “Eltuhîd û Elmu'teqedat Elarye”, Mecelet Laliş, 'Eded 8 , Min Îsdarat Merkiz Laliş Elseqafî û Elîctima'î, Duhok.
Elî Teter Nêrwey, 2008, Elmîtraye Tarîx Û M'teqdat, (Tercume) Pîr Xidir Silêman, Elteb'e Elula, Min Menşurat Merkiz Laliş Elseqafî û Elîctima'î, Metbe'et Xanî, Duhok.
Fîras Elsiwah, 2004, Mewsu'et Tarîx Eledyan, Elteb'e Elula, Elkîtab Elsanî, Min Menşurat Dar 'Elaedîn.Hazim Mehmud Hacanî, 2013, Sefehat Min Tarîx Elkurd û Kurdistan, Min Menşurat Elmidîrye El'ame Lilî'lam û Îltîba'e û Eltîba'e û Neşir- Duhok, Elteb'e Sanye, Metbe'e Mihafezet Duhok, 2013.
Hecî Ce'fer, 2009, Çend Vekulînek li dor Mem û Zîna Xanî, Çapa 1., Weşanên Enstîtuya Kelepurê Kurdî, Çapxana Aras: Hewlêr.
Hisên 'Ebud Hemîd, 1984, “Eltebî'e Fî Elş'ri El'raqî Elhedîs”, Rîsale Macistêr , Miqedîme Îla Kulyet Adab Bîcam'et Elbesre, .Hîvî Se'îd Duskî, 2012, “Dewr Elalîhe Anlîl Fî Înzal Kewars 'La Elbeşr Elmec'e Nimuzecen”, Mecelet Cam'e Duhok, (El'lum Elînsanye û Elîctma'ye), Elmiceld 15, 'Eded 1, Duhok.
Kamil Xodêda, 2001, “Sefera Masta”, Govara Laliş, Jimare 16, Weşanên Bingehê Laliş yê Rewşenbîrî.
Kamil Xudîde, 1997, “Xidir – Liyas Miqarne”, Mecele Laliş, 'Eded 11, Min Îsdarat Merkiz Laliş Elseqafî û Elîctima'î, Duhok.
Kewîstan Cemal Selam, 1996, Siroşt le Şi'rî Nuwêy Kurdî da (1930–1960), Nameyeka Masterê, Kulîja Adabê, Zankoya Selaheddîn.
Kouvan Rêsan Hesen, 2013, Hizr û Felsefe di Qewlên Êzdîyan da û Kartêkirina Wan li ser Hozana Kevin û Nû ya Kurdî bi Nimuneyên Cizîrî, Xanî, Cegerxwîn û Tîrêj, Nameya Masterê Bo Fakultiya Zanistên Mirovayetî, Zankoya Zaxo.
Kovan Xankî, 2016, Hizr û Felsefe di Edîbê Dînê Êzdiyan da, Weşanên Desteya Blind ya Bingehê Laliş, Çapa 1., Çapxaneya Hawar: Duhok.
Macid 'Ebd Elşemis, 2012, Elalîhe û Lînsan û Esrar Cenan Babil, Elteb'e Sals, Min Menşurat Dar 'Elaedîn.
Mala Êzdiyan Uldinburg, 2013, Çejnên Êzdiyan, Çapa 1., Çapxana Rewşinbîrî: Hewlêr. Mela Mehmûdê Bayezîdî, 2006, 'Adat û Rusûmatnameyê Ekradan, (Berhevkirin) Reşîd Findî, Çapa 1., Weşanên Dezgehê Spîrêz: Hewlêr.
Mem Osman, 2014, “Serê Sala Êzidîan”, Kürt Tarihi, Weşanên Peywend, Jimare 1, İstanbul. Memu Ferhan Usman, 2013, Dîrasat û Mebahis Fî Elfelsefet û Mahyet Eldyane Elîzdye, Teqdîm û Mirac'e: 'Ebdelfetah 'Lî Elbutanî, Elteb'e Elula, Min Îsdarat Merkiz Ebhas El'limye Û Eldrasat Elkurdye – Camî'e, Duhok.
Mes'ud Hayifî, 2010, Medxel Îla Dîraset Tarîx Eledyan, Elteb'e Elula, Dar Ewal, Surya.Mes'ud Xalid Golî, 2010, Parçeyek ji Keltorê Me: Çapa 2., Weşanên Zankoya Duhok- Senterê Vekolînên Kurdî û Parastina Belgenaman: Duhok .
Minuçihr Muhsinî, 2002, Derwazekanî Komelnasî Rêbiwar Sîweylî û Muslih Îrwanî..., Çapî 1., Dezgayî Çap û Belawkirdinewey Mukiryanî, Çapxaney Wezaretî Perwerde: Hewlêr.
Mişextî, Ehmid Mela Xelîl, 2009, Min Azerbêcan Îla Laliş, (Tehqîq û Te'lîq) Dr. Xelîl Cindî, Elteb'e Elola, Dar Sbîrêz, Metbe'e Hecî Haşim, Erbîl.
Muhemed Mehmud Elxelîl, 2013, el-Şexisyat el-Kurdiye (Diraset Susîwlucye), Elteb'e Elula, Min Menşurat Dar Mukiryanî Lilbihus û Elneşr, Erbîl.
Pîr Xelat Elyas Ce'fu & Zihêr 'Ereb Silo, 2013, Ji Pîruziyên Êzdiyan, Çapa 1., Ji Weşanên Desteya Bilind ya Bingehê Laliş yê Rewşinbîrî û Kumelayetî, Çapxaneya Hawar: Duhok .Qadir Hesen 'Îdo, 2004, “Şûnpencên Êzdiyatyê di Hozanên Melayê Cizîrî da”, Govara Laliş, Jimare 21, Weşanên Bingehê Laliş yê Rewşenbîrî û Kumelayetî, Duhok.
Rêsan Hesen, 2004, Êzdiyatî di Mem û Zîna Xanî da, Çapa 1., Weşanên Bingehê Laliş yê Ruşnibîrî û Komelayetî: Duhok.
Selam Nawxoş, 2010, “Êzdiyatî û Zimanî Ayn û Neteweyî”, Govara Laliş, Jimare 31, Weşanên Bingehê Laliş yê Rewşenbîrî û Komelayetî, Duhok.
Şemo Qasim Dinanî, 2013, Çend Têkstên Pîroz yên Ola Êzdiyan, Bergê 1., Weşanên Desteya Blind ya Bingehê Laliş yê Rewşinbîrî û Komelayetî, Çapxaneya Hawar: Duhok.
Şemo Qasim Dinanî, 2013, Çend Têkstên Pîroz yên Ola Êzdiyan, Bergê 2., Ji Weşanên Desteya Blind ya Bingehê Laliş Yê Rewşinbîrî Û Kumelayetî, Çapxaneya Hawar: Duhok.
Şukrî Reşîd Xêravay, 2010, “Elsewr Fî Mu'teqedat Elqedîme”, Mecelet Laliş, 'Eded 31, Min Îsdarat Merkiz Laliş Elseqafî û Elîctima'î, Duhok.
Tariq Şikrî Xemo, 2000, “Sersal Pîroztirîn û Kevintirîn Cejna Êzdiyan û Milletên Mesopotamyayê”, Guvara Laliş, Jimare 12, Weşanên Bingehê Laliş yê Rewşenbîrî û Kumelayetî, Duhok.
Tariq Şikrî Xemo, 2001, “Roj Perêsên û Êzdî û Roj”, Govara Laliş, Jimare 16, Weşanên Bingehê Laliş yê Rewşenbîrî û Komelayetî, Duhok.
Teha Baqir, 2011, Muqedîme Fî Tarîx Elhezarat Elqedîme, Min Menşurat Elbeyt Eluraq, Elteb'e Elula, Elciz Sanî, Bexdad.
Tehsîn Dûskî, 2005, Dîwana Melayê Cizîrî, Weşanên Dezgehê Spîrêz: Hewlêr.
Xana Omer Xalî, 2001, Êzdiyatî Civak û Sembul û Rîtol û Mît, (Wergêran ji Îngilîzî) Ergîn Opengîn, (Guhurîna ji Pîtên Latînî) Kovan Xankî.
Xelîl Cindî Reşo, 2013, Perin ji Edebê Dînê Êzdiyan, Çapa 2., Dezgehê Spîrêz: Duhok.
Xelîl Cindî, 1998, Nehwe Me'rîfet Heqîqet Eldyane Elîzdiye, Elteb'e Ola Menşurat Rabûn, Obsala, Siuyd.Xidir Pîr Silêman û yên din, 2014, Perwerda Êzdiyatiyê, Rêza Çarê Bineretî, Çapa 4.
Xidir Xelat Behranî, 2000, “Elzîra'e E'yaduha. Felsefeha. Esatîreha, û Eşya Oxra”, Mecelet Laliş, 'Eded 20, Min Îsdarat Merkiz Laliş Elseqafî û Elîctima'î, Duhok.
Xidirê Silêman & Xelîlê Cindî, 1979, Êzdiyatî li ber Roşnaya Hindek Têkstêd Aynê Êzdiyan, Çapxaney Kûrî Zanyarî Kurd: Bexda.
Zedîn Selîm Baqesrî, 2013, Mergeh, Elîzidye Elesl, Eltesmye, Elmefahîm, Eltiqus Elmerasîm û Elnisus Eldînye, Elteb'e Elula, Metibe'e Xebat, Duhok.