İslam Filozoflarının Eğitime İlişkin Düşüncelerinin İçerik ve Yöntem Açısından Karşılaştırmalı Bir Değerlendirmesi

Eğitimin temel hedefi, insanı doğasına uygun biçimde geliştirmektir. İslâm filozoflarının eğitim felsefeleri bu açıdan ilgiye değerdir. Fârâbî’ye göre insanın düalist yapısı ve birbirinden farklı iki özden oluşması, eğitimi de ikili bir yapı üzerine temellendirme zorunluluğunu doğurur. Dolayısıyla insanın hem bedenen hem ruhen ve birbirlerinden farklı yöntemlerle eğitilmesi gerekir. İbn Sînâ eğitimde yöntem tartışmalarına ilgi göstermez, onu temel olarak ruh eğitimi ve yalnızca metafizik eğitim kısmı ilgilendirir. Gazâlî değişken bir eğitimci tipi tasarlar ve bu değişkenliği öğretmenin eğitim anlayışına göre değil öğrencinin hazırbulunuşluğuna göre şekillendirir. Huy ve davranışlarından dolayı artık eğitilemeyecek ve kendisinden vazgeçilebilir kimseler olabileceği düşüncesi Gazâlî’ye özgü kabul edilebilir. İbn Bâcce için erdemli toplumda erdemsiz kimse bulunamaz ancak erdemsiz toplumda erdemli kimse bulunabilir fakat sahip olduğu yetkinliklerin hiçbiri erdemsiz toplumda bir yankı uyandırmaz. Erdemli kimse toplum karşısında yalnız ve gariptir. İbn Tûfeyl, düşüncesini din ile felsefeden yalnızca biri üzerine bina etmek yerine, iki disiplini bir araya getirerek en uygun düşünceye ulaşmaya çalışır. İbn Rüşd’e göre yalnızca fizik âlem hakkında bilgi sahibi olmak, bilginin künhüne sahip olmak anlamı taşımaz. Dolayısıyla bilginin tam ve eksiksiz olabilmesi için metafizik âlemi de kapsayacak bir genişliğe ulaşması gerekir. İbn Haldun içinse eğitim sanatlardan biridir, geliştirilip güçlendirilmesi bir meleke olarak işlenmesine bağlıdır ve çokça tekrar etmekle mükemmelleşir. Toplumun fert üzerindeki etkileri konusunda Gazâlî, Kindî ve İbn Haldûn’un düşünceleri ortaktır. Eğitimde bireysel farklılıkları en fazla önemseyen İslâm düşünürü ise İbn Haldûn’dur.

Anahtar Kelimeler:

toplum, fert, erdem, hazır bulunuşluk

A Comparative Assessment of Islamic Philosophers' Ideas on Education in Terms of Content and Method

The main goal of education is to develop people in accordance with their nature. The educational philosophies of Islamic philosophers are of interest in this respect. According to Al-Farabi, the dualist structure of man and his being composed of two different essences necessitate to base education on a dual structure. Therefore, people need to be trained both physically and spiritually and in different ways. Avicenna is not interested in the discussion of method in education, he is mainly concerned with spiritual education and only the metaphysical education part. The thought that there may be people who can no longer be educated and who can be dispensed with due to their habits and behaviors is unique to Al-Ghazali. According to Ibn Bâcce, there can be no ignorant people in a virtuous society, there can be a virtuous person in an ignorant society, but none of the competencies he possesses resonate with an ignorant society. Ibn Tufayl tries to reach the most appropriate idea by bringing the two disciplines together, instead of building his thought on only one of religion and philosophy. According to Averroes, only having knowledge about the physical world does not mean having all of it. For Ibn Khaldun, education is one of the arts, its development and strengthening depends on its cultivation as a faculty and it becomes perfect with a lot of repetition. The thoughts of Ghazali, Al-Kindi and Ibn Khaldun are common on the effects of society on the individual. The only Islamic thinker who cares most about individual differences in education is Ibn Khaldun.

Keywords:

society man, virtue, readiness, loneliness,

PDF

___

Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş. 3. Baskı. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
Aruç, Numan. “İbn Rüşd Eğitim Felsefesinin Temel Özellikleri,” Doğu-Batı İlişkisinin Entelektüel Boyutu-İbn Rüşd’ü Yeniden Düşünmek 1, (2009): 243-258.
Aydınlı, Yaşar. “İbn Bâcce,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 19, (1999): 348-353.
Bayrakdar, Mehmet. İslâm Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999.
Bayraklı, Bayraktar. “Fârâbî’nin Eğitim Felsefesinde Adâlet Kavramı,” Erdem Dergisi sayı: 17/6, (1990): 557- 567.
Bircan, Hasan Hüseyin. “Fârâbî’ye Göre İnsanlığı Gerçekleştirmenin ve Medeniliğin Zorunlu Bir Şartı Olarak Eğitim ve Öğretim,” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2016): 107-126.
Canatan, Kadir. “İbn Haldûn’un Eğitim Sosyolojisi,” Eskiyeni Dergisi sayı: 3 (2006): 57-65.
Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2003.
Corbin, Henri. İslâm Felsefesi Tarihi. Çeviren: Hüseyin Hatemi, İstanbul: İletişim Yayınları, 1986.
Dodurgalı, Abdurrahman. “İbn Sina’ya Göre Metafizik Dünya Eğitimi,” Türk Kültür İncelemeleri Dergisi sayı: 7 (2002): 299-314.
Durusoy, Ali. İbn Sinâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993.
Erdem, Haluk. Felsefeye Giriş. Konya: Seba Ofset Matbaacılık, 2017.
Erten, Murat. “İbn Haldûn’un Eğitim Felsefesinde Üç Mesele-Hadâret, Tekrar Kuramı ve Üç Özet Metodu,” Al-Farabi International Journal of Social Sciences sayı: 3 (2019c): 106-118.
Erten, Murat. “İdealizm ve Eğitim, Sokrates ve Platon” Eğitim Felsefesi içinde, Hazırlayanlar: Baykal Biçer ve Beyhan Zabun, 40-55. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2019a.
Erten, Murat. “Realizm ve Eğitim, Aristoteles ve St. Thomas Aquinas” Eğitim Felsefesi içinde, Hazırlayanlar: Baykal Biçer ve Beyhan Zabun, 58-70. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2019b.
Erten, Murat. Hayatı, Eserleri ve Meseleleriyle İbn Haldûn, Tanımlar, Tartışmalar. İstanbul: Say Yayınları, 2020. Ev, Hacer. “İbn Haldûn’un Eğitim Felsefesi,” Felsefe Dünyası sayı: 46 (2007): 247-275.
Fahri, Macit. İslâm Felsefesi Tarihi. Çeviren: Kasım Turhan, İstanbul: İklim Yayınları, 1992.
Fahri, Macit. İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Kısa Bir Giriş. Çeviren: Şahin Filiz, İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
Fârâbî. “Felsefe Öğrenmeden Önce Bilinmesi Gerekenler,” İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde, Çeviren: Mahmut Kaya, 109-115. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Fârâbî. Fârâbî’nin İki Eseri, Siyaset Felsefesine Dair Görüşler ve Mutluluk Yoluna Yöneltme. Çeviren: Hanifi Özcan, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
Fârâbî. Fârâbî’nin Üç Eseri, Mutluluğu Kazanma (Tahsîlu’s-Sa‘ade), Eflatun Felsefesi ve Aristo Felsefesi. Çeviren: Hüseyin Atay, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
Fârâbî. İdeal Devlet-El-Medînetu’l-Fâzılâ. Çeviren: Ahmet Arslan, Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
Fârâbî. Kitâbu’l-Burhân. Çevirenler: Ömer Türker ve Ömer Mahir Alper, İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
Gazâlî, İhyâ-i Ulûmi’d-Dîn. Çeviren: Ahmed Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, tarihsiz.
Goodman, Lenn Evan. Ibn Tufayls Hayy Ibn Yaqzan, A Philosophical Tale. New York: University of Chicago Press, 1972.
İbn Bâcce. Tedbîru’l-Mütevahhîd-Bireysel Yönetim Okumaları. Çevirenler: Mevlüt Uyanık ve Aygün Akyol, Ankara: Elis Yayınları, 2017.
İbn Haldûn. Mukaddime. Çeviren: Süleyman Uludağ, 1-2. Cilt, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.
İbn Haldûn. Mukaddime. Hazırlayanlar: Halil Şehâde ve Sehil Zekâr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431/2001.
İbn Rüşd, “Felsefe-Din İlişkisi Hakkında Son Söz,” İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde, Çeviren: Mahmut Kaya, 467-474. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
İbn Rüşd, Faslu’l-Mekaal. Çeviren: Nevzat Ayasbeyoğlu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1955.
İbn Tûfeyl. Ruhun Uyanışı Ya Da Hayy B. Yakzân’ın Olağanüstü Serüveni. Çeviren: N. Ahmet Özalp, İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.
İnce, Abdullah. “İbn Tûfeyl ve Jean Jacques Rousseau’da Eğitim Düşüncesi,” Usûl İslâm Araştırmaları sayı: 21 (2014): 67-102.
Karakuş, Mehmet. “Kindî’nin Eğitim Felsefesi,” Felsefe Dünyası sayı: 71 (2020): 208-231.
Kasım, Mahmud. “İmam Gazalî ve J.J. Rousseau Arasında Eğitim Bakımından Bir Karşılaştırma,” Çeviren: Selahattin Parladır, İslâmî Araştırmalar Dergisi sayı: 6 (1988): 47-53.
Kaya, Mahmut. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Kindî. Felsefî Risâleler. Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
Kogan, Barry S. “The Philosophers Al-Ghazali And Averroes on Necessary Connection And The Problem of The Miraculous,” Islamic Philosophy And Mysticism sayı: 2 (1981): 122-129.
Kutluer, İlhan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
Oruç, C. “İmam Gazâlî’nin Yaşadığı Döneme Kadar İslam Eğitiminin Yapısı ve Gazâlî’de Eğitimin İmkânı,” EKEV Akademi Dergisi (2010/45): 95-115.
Oruç, Cemil. “Gazâlî’de Ahlakî Değerler Eğitimi,” Türkiye Yazarlar Birliği Akademi Dergisi sayı: 1 (2011): 155- 171.
Platon. Devlet. Çevirenler: Sabahattin Eyüboğlu ve Mehmet Ali Cimcoz, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975. Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd ve Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınevi, 2012.
Tozlu, Necmettin. “İbn Tufeyl’in Hayy İbn Yakzân’da İşlediği Eğitim Felsefesi” İslâm’da Aile ve Çocuk Terbiyesi I içinde, 111-126. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), 2005.
Zengin, Betül. “Din Eğitiminde “Çocuklar İçin Felsefe” Yoluyla Bireysel Yetkinleşme-İbn Bâcce’nin Mütevahhid İnsan Örneği,” Journal of Islamic Research sayı: 30/3 (2019): 422-440.