Чăвашсен Тупмалли Юмахĕсенче Авалхи Мифсем Палăрса Юлни

Авалхи чăвашсем космогони, антропологи, зоологи енĕпе мĕнле шухăшланин палăрăмĕсем фольклорăн тĕрлĕ жанрĕсенче упранса юлнă. Статьяра тупмалли юмахсенчи мифологи палăрăмĕсене тĕпченĕ. Авалхи мифсен рудименчĕсем ытларах космогонипе çыхăннă тупмалли юмахсенче палăраççĕ. Мифологирен тупмалли юмахсен жанрне, тĕпрен илсен, илемлĕ, паха сăнарсем тата уйрăм сюжетсем куçнă. Каярах чăвашсен авалхи мифла тĕнчекурăмĕ сайра хутра христианство витĕмĕпе хутăшнă тĕслĕхсем те тĕл пулаççĕ. Хăйсен тĕп тĕллевне пула тупмалли юмахсем авалхи саманасенчех пулса кайнă реликтсене, мифологи пайрăмĕсене паянхи куна илсе çитернĕ. Тупмалли юмахсенче халăхăн ĕмĕрсем хушши пуçтарăнса пынă ăс-хакăлĕ палăрать.

Anahtar Kelimeler:

чăваш халăх сăмахлăхĕ, тупмалли юмахсем, мифсен палăрăмĕсем

Çuvaşların Bilmecelerinde Eski Mitlerin İzleri

Eski Çuvaşların kozmogoni, antropoloji, zooloji hakkında nasıl düşündükleri gösteren izler, folklorun çeşitli türlerinde korunmuştur. Bu makalede bilmecelerdeki mitolojik bulgular araştırılmıştır. Eski mitlerin özellikleri daha çok kozmogoni ile bağlantılı olan bilmecelerde görülür. Mitolojiden bilmece türüne, esasen, güzel ve önemli tipler ile özel konular geçmiştir. Geçmişte Çuvaşların eski mitlere özgü dünya algısı, bazen Hristiyanlık etkisi ile karışmış örneklerde tanıklanmaktadır. Kendi temel amacı doğrultusunda bilmeceler, eski zamanlara ait arkaik unsurları, mitoloji ögelerini bugüne taşımıştır. Bilmecelerde halkın yüzyıllar içinde vücuda gelen bilinci yankılanmaktadır.

Keywords:

Çuvaş halk edebiyatı, bilmeceler, mitlerin belirtileri,

PDF

___

Арутюнян, С.Б. (1969). Отражение древневосточной жатвенной мифологии в загадке о пшенице. http://lraber.asj-oa.am/1556/1/67.pdf Дата обращения: 18.09.2015.
Матвеев, Г.Б. (2001). Вĕре çĕлен // Краткая чувашская энциклопедия. – Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2001. – С. 104.
Месарош, Дюла (1912). Собрание чувашского устно-поэтического творчества: пословицы, загадки, песни, сказки. Т. 2. Будапешт, 1912. 540 с.
Садовников, Д.Н. (1876). Загадки русского народа. СПб.: Типография Н.А. Лебедева, 1876. 333 с.
Трофимов, А.А. (2001). Ашапатман // Краткая чувашская энциклопедия. Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2001. С. 77.
Федотова, Е.В. (2016). Рудименты мифологических представлений в чувашских загадках // Мифология чувашей: истоки, эволюция и культурные взаимосвязи: Материалы Межрегиональной научно-практической конференции (Чебоксары, 8 октября 2015 г.) / сост. и отв. ред. А.П. Леонтьев; ЧГИГН. – Чебоксары, 2016. – С. 256–262.
Фрезер, Дж. (1928). Золотая ветвь. Вып. III. Умирающие и воскресающие боги растительности. М., 1928.
Чăваш халăх пултарулăхĕ. Мифсем… (2005). – Чăваш халăх пултарулăхĕ. Мифсем, легендăсем, халапсем / Йĕркелекенĕ тата ăслăлăх редакторĕ В.П. Станьял.
Ум сăмахне çыраканĕсем А.А. Трофимов, В.П. Станьял. Пухса хатĕрлекенĕ Е.С. Сидорова. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 2004. – 567 с.
Чăваш халăх пултарулăхĕ. Тупмалли юмахсем (2015). – Чăваш халăх пултарулăхĕ. Тупмалли юмахсем. Пĕрремĕш кĕнеке / ăслăлăх редакторĕ, пухса хатĕрлекенĕ, ум сăмахпа ăнлантарусене çыраканĕ Е.В. Федотова. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 2015. – (Кĕнекере пурĕ 446 с.) С. 39. 455 №. Малалла çак
кĕнекери текстсен номерне кăтартатпăр. Пĕрремĕш кĕнекене 1 ̶3838 №№ кĕнĕ. 3839 ̶7381 №№ иккĕмĕш кĕнекере тухнă: Чăваш халăх пултарулăхĕ. Тупмалли юмахсем. Иккĕмĕш кĕнеке / пухса хатĕрлекенĕ, ум сăмахпа ăнлантарусене çыраканĕ Е.В. Федотова. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 2016. – 398 с.
Чăваш халăх пултарулăхĕ. Чĕлхе сăмахĕсем… (2014). – Чăваш халăх пултарулăхĕ. Чĕлхе сăмахĕсем. Вĕрў-суру чĕлхи. Пĕрремĕш кĕнеке/ Ăслăлăх редакторĕ В.Г. Родионов. Пухса хатĕрлекенĕ, ум сăмахĕпе ăнлантарусене çыраканĕ В.А. Ендеров. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 2014. – 383 с.
Чăваш халăх сăмахлăхĕ... (1987). – Чăваш халăх сăмахлăхĕ. VI т. II пайĕ. Мифсемпе халапсем. Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви, 1987. ̶ 448 с.