Чăваш Наци Ăнĕн Аталанăвĕ (Xx. Ĕмĕр Пуçламăшĕ)
XX ĩmĩr puślamĭşĩnçe Ivan Yokovlevĭn śutlĭh programmi çĭvaş intelligentsiyĩn tĩp payne śırlahtarmast ĩntĩ. Natsin śĩnĩ ideyine çĭmĭrtakansen puśne un çuhne śamrĭk tĩpçevśĩ tata publitsist -Nikolay Nşkolskiy- tuhsa tirat. Vĭl puśarnipe yal huśalĭhĩ, śĩr ĩśĩ, geografi, meditsina, ıytĭvĩsempe çĭvaşla vĭtĭr ıtla kĩneke kun śuti kurati halĭh sĭmahlĩpe ilemlĩ literatura haylavĩsem piçetleneśśĩ. Çıvaş tĩpçevśi hĭyĩn ĩsĩsençe çĭvaş huşşinçi ĩśśene tĭvan halĭh śınniseneh tuşa pımalline ĩnenterse śirĩpletet, atĭlśi halĭhĩsen uşkĭnne çĭmĭrtama hal śiteret. Vĭl natsi ĩśne politika ıytĭvĩsemsĩreh ĭnĭślĭn tatsa pama may purrine kĭtartsa ĩnenteret. Guriu Komissarov ta çĭvaşlĭh ĩśĩnçe tĩp turtarah pırat. Gumanitari ĭslĭlĭhne külinse vĭl çĭvaş halĭhĩ puyan çun-çĩrellĩ te avallĭhlĭ pulnine, unĭn irtnipe halhi kĭna mar, pul aslĭhĩ te pürine ĩnenmelle kĭtartsa parat. Śah ıytusene huskatsa vĭl 1917 śulta “çĭvaş halĭhĩ malalalla kayĩ-şi kaymĩ-şi?” yatlĭ publitsistikĭlla haylav-tĩpçev şĭrśalat, İrĩklĩh śulĩpe utakan çĭvaşsen çĩrisençe şanĭś vuçĩ-çĩrtme pultarat. Nikolay Nikolskiy puśarnĭ ĩśe istori ĭslĭlĭhĩnçe Turhan Entriyĩ, literatura pĩlĩvĩnçe İlle Tĭhti malalla atalantaraśśĩ. 1917 śulta “Hırpar” haśat śĩnĩren kün śuti kurat, vĭl pĩtĩm çĭvaşa çĭmĭrtas ĩse puśĭnat, halĭha vĩrenü ideyipe pĩrleşterme tıtĭnat. Natsi yuhĭmĭn pĩrlĩhĩ Rasseyri Aslĭ Puhĭva suylanĭ çuhne pitĩ layĭh palĭrat: Çĭvaş halĭhĩn spisokĩpe harĭsah tĭvatĭ śın suylanma pultarat. Yupa uyĭhĩnçi pĭlhavĭr ıśśĭn śav irĩklĩhpe pĩr tanlĭh yuhĭmĩ boşşeviksen hirĩśle ĩśĩsene pula eripen havşama puślat. Politikĭri pĭtraşusem śıravśĭsene te uşkĭnlasa yaraśśĩ, Yakolev şkulĩnçe śirĩplense śitnĩ literatura çĩlhine tĩn tata çirkü çĩlhi vırĭnne antarsa lartma puślaśśĩ.
Çuvaş Ulus Bilincinin Gelişimi (XX. Yüzyıl Başı)
XX. yüzyıl başında İvan Yakovlev’in aydınlanma programı Çuvaş entellektüelizminin ana kesimini memnun etmez. Ulusun yeni ideolojisini tesis edenlerin başına o dönem, genç araştırmacı ve gazeteci Nikolay Nikolskiy gelir. Onun harekete geçirmesi ile ziraat, tarım, coğrafya ve tıp konularında Çuvaşça otuzdan fazla kitap basılır, halk edebiyatı ile estetik edebiyat eserleri yayımlanır. Çuvaş araştırmacı, çalışmalarında, Çuvaşlar arasındaki faaliyetleri kendi halkından insanların gerçekleştirmesi gerektiğine insanları ikna edip bu düşünceyi pekiştirir. İdil’deki halkların birliğini tesis etmek için çaba harcar. O, ulus meselesini politik sorunlardan sıyırarak başarıyla çözmenin mümkün olduğunu gösterip insanları buna inandırır. Guriy Komissorov da “Çuvaşlık” meselesinde temel bir rol oynar. Beşeri bilimlerle uğraşıp Çuvaş halkının yüce gönüllü ve kadim bir halk olduğunu, yalnızca geçmişinin ve bugünün değil bir geleceğinin de olacağına inanması gerektiğini ifade eder. 1917 yılında bu sorunlara değindiği «Чăваш халăхĕ малалла кайĕ-ши, каймĕ-ши?» [“Çuvaş halkı ilerleyecek mi, ilerlemeyecek mi?] adlı toplumsal çalışma-araştırmayı kaleme alır. Özgürlük yolundan giden Çuvaşların gönüllerinde inanç ateşi yakmayı başarırır. Nikolay Nikolskiy’in başlattığı faaliyeti tarih alanında Turhan Entriyi, edebiyat alanında İlle Tıhti ileriye taşırlar. 1917 yılında “Hıpar” gazetesi yeniden yayınlanmaya başlar. Gazete tamamen, Çuvaşları organize etme işine girişir ve halkı eğitim ile bir araya getirmeye başlar. Ulus akımının birlikteliği, Rusya’daki Büyük Kongereye seçildikleri zaman çok iyi bir şekilde ortaya çıkar: Katılımcı listesine Çuvaş halkından dört kişinin birden seçilmesi mümkün olur. Ekim ayındaki karışıklığın ardından söz konusu özgürlük ve eşitlik akımı Bolşevikler’in olumsuz faaliyetleri nedeniyle yavaş yavaş silinmeye başlar. Politikadaki karışıklıklar yazarları da kamplara böler. Yakovlev okulunda sağlam bir temele oturtulan edebiyat dilini, bir din ve kilise dili seviyesinde görüp tenzile başlarlar.
___
- Комиссаров, (Вантер) Г.И. (2014). Суйласа илнĕ хайлавсем. Пĕрремĕш кĕнеке. Шупашкар; Çĕнĕ
вăхăт. 246 с.
- Родионов, В.Г. (2008). Чăваш литератури. 1917-1930-мĕш çулсем. Шупашкар: Чăваш кĕнеке
издательстви. 430 с.
- Родионов, В.Г. (2017). Чувашский этнос: исследования по этнологии и мифопоэтике.
- Чебоксары: Чувашский государственный институт гуманитарных наук. 324 с.
- Юман, Мĕтри (1997). Суйласа илнисем. Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви. 543 с.
