İslâm Bilimlerinin Oluşum ve Gelişiminde Kur’ân’ın Rolü Üzerine

Kur’ân, bir medeniyet projesi olan İslâm’ın temel kaynağı olarak insanlığın önüne yepyeni ufuklar açmış-tır. Onun öncelikli hedefi, ictimâiyât ve ahlak olmakla birlikte, bünyesinde, ilim/bilim gibi medeniyetin temel unsurların¬dan bazı kodlar barındırmaktadır. İşte bu makalede, Müslümanların bilim¬leri sahiplen-mesini ve geliştirmesini sağlayan faktörlerin başında yer alan söz konusu Kur’ânî kod ve referanslar ele alınacaktır. İslâm bilimleri ile kastımız, Müslümanların alıp geliştirdikleri bilimlerdir. Zira kanaatimizce bilimlerin herhangi bir dine yahut etnik guruba aidiyeti söz konusu değildir. İslâm bilimlerinin milâdî 8. yüzyıl ile 13. yüzyıl ara¬sında zirve yaptığı ve bunun bilimler tarihinin beş yüz yıllık altın çağına tekabül ettiği inkâr edilemez bir gerçektir. İslâm medeniyeti adına sağlanan bu gelişmede Kur’ân, akla, tefekküre ve irade hürriyetine yaptığı atıf ile ba¬şat faktördür. Bu bağlamda Kur’ân’ın insana sağladığı diğer bir kaza-nım, onun, doğru bir dünya-âhiret dengesi kurabilmesidir. Çünkü Kur’ân’dan mülhem sahih din tanım-laması bunu gerektirir. Bu makalede, Kur’ân’ın bilim üretmede Müslümanlara sağladığı katkıların açık-lanması hedeflenmiştir ve bu, diğer dinlerle mukayeseli bir şekilde yapı¬lacaktır. Diğer bir hedefimiz de, Müslümanların bilimler tarihindeki yerine ve modern bilimlere olan katkılarına temas etmektir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, İslâm Bilimleri, İlim/Bilim, Kur’ân, Bilimler Tarihi

The Role of the Qur’an in the Creation and Development of Islamic Sciences

The Qur’an has opened new horizons for to front of humanity as the main source of Islam, a civiliza-tion project. Although its primary goal is sociology and morality, it contains some codes from the basic elements of civilization such as science. In this article, the mentioned Qur'anic codes and referen¬ces, which are among the factors that enable Muslims to own and advance sciences, will be dealt. What we mean by Islamic sciences is the sciences that Muslims have and develop. Because in our opinion, scien-ce does not belong to any religion or ethnic group. It is an undeniable fact that Islamic sciences peaked between the 8th century and the 13th century, and this corresponds to the golden age of five hundred years in the history of sciences. In this development provi¬ded in the name of Islamic civilization, the Qur’an is been the dominant fac¬tor with its reference to reason, contemplation and freedom of will. In this context, another addition of the Qur'an to human is that he can established a correct balance between the world and the hereafter. Because, the defini¬tion of authentic (right) religion from the Qur’an requires this. In this article, it is aimed to explained the contribution of the Qur’an to Mus¬lims in science production. This will be done comparatively with other religi¬ons. Another goal is to examine the place of Muslims in the history of science and their contribution to modern sciences.

Keywords:

Tafseer (Exegesis), Islamic Sciences, The Qur’an, Science, The History of Sciences,

PDF

___

Abdülkâhir el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Usûlü’d-Dîn, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
Ahmed Emîn, Duha’l-İslâm. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Üsra, 1997.
Âmidî, Ebu’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Sâlim. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn. 5 Cilt. Thk. Ahmed Muhammed Mehdî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
Âmirî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-İ’lâm bi-Menâkıbi’l-İslâm. thk. Ahmed Abdülhamîd Gurâb. Riyad: Dâru’l-Asâle li’s-Sekâfe ve’n-Neşr ve’l-İ’lâm, 1408/1988.
Apaydın, H. Yunus. “İrade”. TDV. İslâm Ansiklopedisi. 380-387. 44 Cilt. İstanbul: TDV. Yayınları, 2000.
Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. Ki¬tabu’l-İrşâd ila Kavâtı’ıl-Edille fî Usûli’l-Îtikâd. Thk. Ahmed Ab¬durrahman es-Sayih. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2009.
Ebû Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Âdâbu’ş-Şâfiî ve Menâkıbuhu. Thk. Abdülğanî Abdülhâlık. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Ersöz, Resul. Selefîlik ve Selefî Tefsir Anlayışı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Risâle fi’stihsâni’l-Havd fî İlmi’l-Kelâm, (Müellife ait Kitabu’l-Luma ile birlikte) Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi Dâirati’l-Meârifi’n-Nizamiyye, 1344h.
Fahreddin Râzî, Muhammed b. Hasan b. Hüseyin b. Ali. Mefâtihu’l-Gayb. 23 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Munkizu Mine’d-Dalâl. 2. Baskı. thk. Mahmud Bîcu. Şam: Dâru’t-Takvâ - Dâru’l-Feth, 1992.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Tehâfütü’l-Felâsife. Eleştirmeli Metin – Çeviri. Çev. Mahmut Kaya – Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Hasan Hanefî. İslâmî Araştırmalar. Çev. İbrahim Aydın - Ali Durusoy. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
Hoodbhoy, Pervez. İslâm ve Bilim. Çev. Eser Birey. İstanbul: Düşün Yayınları, 1992.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. Şam: Dâru’l-Belhî - Mektebetü’l-Hidâye, 2004.
Kindî, Ebû Yusuf Yakup b. İshak b. es- Sabbâh. Felsefî Risâleler (Metin-Çeviri). Çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 44 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. : 109-114.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Kitâbu’t-Tevhîd. Thk. Fethullah Huleyf. Kahire: Dâru’l-Câmiâti’l-Mısriyye, ts.
Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tevhîdin Esasları: Kitâbu’t-Temhîdli- Kavâidi’t-Tevhîd 4. Baskı. Çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Neşşâr, Ali Sâmî. Neş’etü’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslâm. 3 Cilt. 9. Baskı. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1990.
Nûreddin es-Sâbûnî, Ebû Muhammed Nureddin Ahmed b. Mahmud. Mâtürîdiyye Akâidi: el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn. Çev. Bekir Topa¬loğlu, 13. Baskı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2014.
Râgıb el-İsfahânî. “Alm” el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’ân. 343-345. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Râgıb el-İsfahânî, “Rvd”. el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’ân. 206-207. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Renan, Ernest. Nutuklar ve Konferanslar. Çev. Ziya Ishan. Ankara: MEB Yayınları, 1946.
Rosenthal, Franz. “Ebu’l-Hasan el-Âmirî’ye Göre Devlet ve Dîn”. İslâm’da Siyâset Düşüncesi. Çev. Kâzım Güleçyüz. 167-180. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
Rosenthal, Franz. İslâm’da Özgürlük Kavramı. Çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
Sadeddin Taftâzânî, Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Makasıd. Thk. Abdurrahman Umeyra. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
Seyfeddin Âmidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Sâlim. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn thk. Ahmed Muhammed Mehdî, 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
Sezgin, Fuat. İslâm’da Bilim ve Teknik. Çev. Abdurrahman Aliy. 2. Baskı. 5 Cilt. İstanbul: İstanbul BŞB. Kültür AŞ. Yayınları, 2008.
Sezgin, Fuat. İslâm Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
Schacht, Joseph. İslâm Hukukuna Giriş. Çev. Mehmet Dağ – A. Kadir Şener. Ankara: Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
Sönmez, Kutlu. İmam Mâturîdî ve Mâturidilik. 7. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-Muvâfakât. 4. Cilt. Çev. Mehmed Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmine Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 1981.
Turner, Bryan S. Oryantalizm, Kapitalizm ve İslâm. Çev. Ahmet De¬mir¬han. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
Uludağ, Süleyman. İslâm Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
Yüksel, Ahmet Turan. İslâm’da Bilim Tarihi. Konya: Kitap Dünyası, 2015.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi. “İslâmiyet’le Medeniyet-i Cedîde Birleşebilir mi?”. Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler. Haz. A. Cüneyd Köksal-Murat Kaya. 83-96. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi. “Müslümanlık Mani-i Terakki Değil, Zâmin-i Terakkîdir”. Meşrutiyet-ten Cumhuriyete Makaleler. Haz. A. Cüneyd Köksal-Murat Kaya. 261-282. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.