Bir Tefsir Kaynağı Olarak İbn Hibbân’ın es-Sîretü’n-Nebeviyyesi

Kur’an’ın anlaşılmasında ilk muhatapların Kur’an’la olan irtibatları yegânedir. Bu yönüyle sonraki nesilleri, bu ilk nesle ve nüzûl ortamına ulaştıran her bir eser özünde tefsir ya da türevi bir hüviyete sahip olmasa bile değerlidir. İşte bu noktada siyer ya da ilk dönem Kur’an’ın muhataplarının sîretlerini ihtiva eden kaynaklar tefsir ilmi açısından kıymetli olmaktadır. Bu çerçevede önemli kaynaklardan biri de İbn Hibbân’ın es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ adlı eseridir. İbn Hibbân’ın vefatının hicrî 354 olduğu -ilk dönemlerde tefsir telif eden müfessirlerle aynı dönemde yaşadığı- da dikkate alındığında eserinin Kur’an’ı anlamada kaynak olabileceği gerçeği yadsınamaz. Söz konusu saikle bu araştırmada, İbn Hibbân’ın es-Sîretü’n-Nebeviyye’si tefsir ilmi açısından incelenmiştir. İbn Hibbân, yaşadığı dönemin önde gelen âlimlerinden olup meşhur eserlerinden es-Siretü’n-Nebeviyye erken dönem kaynaklarındandır. es-Sîretü’n-Nebeviyye her ne kadar biyografik bir eser olsa da içerisinde yer alan haberlerin bir kısmının Kur’ân ve tefsirle ilgili olması, onu tefsir açısından da önemli kılmaktadır. Çalışmamızda küçük hacmine rağmen söz konusu eserde Kur’an’ın anlaşılmasına dönük bilgilerin yer aldığı görülmüştür. İbn Hibbân eserinde ana tema olarak Hz. Peygamber’in yaşantısını konu edindiği için kronolojik bir sıra takip etmiş-tir. Dolayısıyla Resulullah’ın ilk vahy tecrübesi ve buna dönük yaşantıları eserde ele alınmıştır. Eserde zaman zaman çeşitli ayetlere atıflar bulunmaktadır. Böylece ayetlerin mekkî ya da medenî oluşları, müp-hemleri, sebeb-i nüzûlleri ya da yorumları konu edinilmiştir. Bu husus eseri tefsir ilmi açısından ele alıp incelemeye müsait hale getirmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, Nüzûl, Sîret, İbn Hibbân.

as-Sîretu’n-Nebeviyye of Ibn Hibbān’s as Source of Exegesis

The first addressees of the Quran are important to us. Because they lived when the Quran was sent down. These people knew the meaning of the verses. Because they were Arabs. They knew Arab cultu-re and customs. Therefore, they understood God's purpose. For this reason, we must know the mea-nings they give to the verses. For this, we must read the works that describe them. Hz. If we know the life of the Prophet's friends, we can understand the Quran more accurately. In this case, the books telling about the Prophet's friends are important. We must reveal the information written in these bo-oks. The names of the books that describe these are Siret and Siyer. One of the Siyer books is the book named as-Sîretü’n-Nebeviyye ve Aḫbāru'l-Hulefā. Its author is Ibn Hibbān. Ibn Hibbān died in 354 according to the Islamic calendar. The date of his death is the period in which important interpreters lived. So he lived with them at the same time. For this reason, his book is important. For this reason, we examined Ibn Hibbān's book. We searched the commentary information in the book. This work is a biography work. But some of the information in it is related to the Qur’ān and tafsir. This is very important. In other words, the book is important for the science of tafsir. This book is small. However, it contains information about tafsir. Because in the book, Hz. The life of the prophet is writ-ten. There are verses of the Qur’ān in the book. The places where some verses were revealed are writ-ten in the book. Some incomprehensible verses are explained in the book. The environment in which the verses were revealed is described in the book. Thus, the reasons of the verses are understood. The-re are interpretations of the verses in the book. For all these reasons, the book is important for the science of tafsir.

Keywords:

Tafsīr, Qur’ān, Nuzūl, Sīret, Ibn Hibbān.,

___

Buhârî, İsmail Ebu Abdillah. Sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Züheyr Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Daru Tavki’n-Necat, 1422.
Cerrahoğlu, İsmail. “İbn Hibbân ve Tefsiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (1973), 49-57.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara, 1995.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
Fayda, Mustafa. “Siyer ve Meğâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/319-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Gökkır, Bilal. “İngiliz Oryanatalist-Misyoner Literatüründe Kur’an ve Peygamber”. ed. İsmail Yakıt. Süleyman Demirel Üiversitesi İlahiyat Fakültesi VII. Kutlu Doğum Sempozyumu, 239-244.
Gökkır, Bilal. “Modern Dönemde Kur’an Tarihinin Ortaya Çıkışı: Kur’an’ın Korunmuşluğu Hususunda Oryantalist İddialar ve Müslümanlardan Cevaplar”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2012), 9-28.
Işık, Emin. “Ahzâb Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/195-196. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Işık, Emin. “En’âm Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/169-170. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
İbn Aşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Daru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Sa‘îd ez-Zâhirî. en-Nâsih ve’l-mensûh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdülgaffâr Süleymân Bündarî. Beyrut, 1986.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. El-Hâfız es-Seyyid Azîz Bek. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1991.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. Şirketü Mektebeti ve Matbaatü Mustafa, 1955.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. 21 Cilt. Cîze: Dâru Hicr, 1997.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Kahire: Dâru'l-Maârif, ts.
İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Adil Ahmet er-Rüfâî. Beyrut, 1996.
Önkal, Ahmet. “Bi’rimaûne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 195-196. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. “Kur’an Tarihine Giriş-Evvelü mâ Nezel (İlk Nazil Olan Kur’an Vahyi) Meselesi-”. Eskiyeni 26 (Bahar 2013), 65-120.
Rağıb el-İsfahânî, Ebi’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed el-Marûf. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Seyyid Geylânî. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temîmî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimi el-Yemani. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 2. Basım, 1980.
Sönmez, Mehmet Ali. “İbn Hibbân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/63-64. TDV Yayınları, 1999.
Sönmez, Mehmet Ali. “İbnu Hibbân ve Ona İsnad Edilen Tefsîr”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1990), 93-104.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
Yaka, Eyüp. “İbn Hibbân ve Ona İzafe Edilen Tefsir”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 145-156.
Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Nisâ Suresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/137-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Yiğit, İsmail. “Kur’ân ve Sîretü’n-Nebî”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları II. ed. Bedreddin Çetiner. 91-100. İstanbul: Step Ajans, 2001.
Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah ez-. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Mektebet’ül-Asriyye, 2012.