İbn Cülcül’ün Kayıtlarındaki Mâserceveyh ile Nedîm’in Kayıtlarındaki Mâsercîs Aynı Kişi mi?

Batı İslâm dünyasında yazan Endülüslü İbn Cülcül (ö. 384/994 [?]) ile Doğu İslâm dünyasında yazan Bağdatlı Nedîm (ö. 385/995 [?]), bilim tarihine büyük katkılar sunan kitaplarında pek çok hekim ve mütercim hakkında bilgi verir. Her iki müellif de kitaplarını aynı tarihlerde veya birbirine oldukça yakın zamanlarda yazar. Onlar bazen benzer bilgiler sunarken bazen de birbirinden tamamen farklı bilgiler zikreder. İbn Cülcül’ün, kitabında zikrettiği hekimlerden birisi Emevîler döneminde yaşamış olduğunu belirttiği Mâserceveyh’tir. Nedîm’in de hakkında bilgi sunduğu hekimlerden birisi Abbâsîler döneminde yaşamış olduğunu belirttiği Mâsercîs’tir. Ancak asırlar içinde bazı müellifler, İbn Cülcül’ün ve Nedîm’in eserlerini kaynak göstererek her iki şahsa ait bilgileri birleştirir ve aynı kişi olarak sunar. Buna bağlı olarak modern araştırmacıların büyük bir kısmı da her iki müellifi çoğu zaman birbirinin yerine koyarak anlatır. Çalışmamız bu karışıklığın izini sürmeyi hedeflemekte ve İbn Cülcül’ün zikrettiği Mâserceveyh ile Nedîm’in bahsettiği Mâsercîs’in aynı kişi olup olmadığına açıklık getirmeyi istemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Mâserceveyh, Mâsercîs, İbn Cülcül, Nedîm, Tıp Tarihi.

Could Māsarjawayh In The Records Of Ibn Djuljul Be The Same Person Māsarjīs In The Records Of Nadīm?

Ibn Djuljul from Andalusia who wrote in the Western Islamic World and Nadīm from Baghdād who wrote in the Eastern Islamic World, give information about lots of physicians and translators in their books that contributed significantly to history of science. Both authors write their books at same time or very close time. Sometimes they offer similar information, but sometimes they provide different information.One of the physicians whom Ibn Djuljul mentioned in his book, Māsarjawayh lived at the times of Umayyads. Nadīm gives information about Māsarjīs who lived at the times of Abbāsids. However, in the course of centuries, some authors combined the knowledge about these two people by giving reference to Ibn Djuljul’s and Nadīm’s work and represented as the same person. Accordingly, most of the modern scholars mentioned the two authors as a substitute. This paper wants to keep track of this confusion and wants to clarify whether Māsarjawayh who was mentioned by Ibn Djuljul and Māsarjīs who was told by Nadīm are the same person or not.

Keywords:

Māsarjawayh, Māsarjīs, Ibn Djuljul, Nadīm, History of Medicine,

PDF

___

Ağırakça, Ahmet. İslam Tıp Tarihi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri Yayınları, 2004.
Arıcı, Mustakim. “Evrensel Bir Tıp ve Felsefe Tarihi: Uyûnu’l-Enbâ fî Ta-bakâti’l-Etıbbâ”. Felsefe, Tıp ve Tarih: Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnce-leme içinde, ed. Mustakim Arıcı, 273-306. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Arslantaş, Nuh. Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2005.
Assaf, Simha, and David Deroven. “Gaon”. Encyclopaedia Judaica. 7: 380-386. Detroit: Keter Publishing House Yayınları, 2007.
Avcı, Casim. İslam Bizans İlişkileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
Aycan, İrfan. “Emevîler Döneminde İlmî Hayat”. Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı içinde, haz. İrfan Aycan ve dğr., 35-72. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
Bulut, Emrullah. “Kadîm Dünyadan Endülüs’e Bir Bilim ve Kültür Tarihi Klasiği: Tabakâtü’l-Ümem”, Felsefe, Tıp ve Tarih: Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnceleme içinde, ed. Mustakim Arıcı, 119-147. İstanbul: Klasik Yayın-ları, 2014.
Dietrich, A. “Māsardjawayh”. Encyclopaedia of Islam. 6: 640-641. Leiden: E.J. Brill Yayınları, 1991.
Gil, Moshe. Jews in Islamic Countries in the Middle Ages. Leiden: E.J. Brill Yayınları, 2004.
Goitein, S. D. Yahudiler ve Araplar Çağlar Boyu İlişkileri. trc. Nuh Arslantaş-Emine Buket Sağlam. İstanbul: İz Yayınları, 2004.
Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür. trc. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
Günaltay, Şemsettin. Antik Felsefenin İslam Dünyasına Girişi. haz. İrfan Bayın. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
Gürkan, Salime Leyla. “Yahudîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 187-197. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Hassan, Ahmad Y. “Maturity of Arabic Science at the Time of Jabir ibn Hayyan”, History of Science and Technology in Islam, http://www.history-science-technology.com/articles/articles%2013.html [29.05.2018].
Hassan, Ahmad Y. “Factors Behind the Rise of Islamic Science”. The Different Aspects of Islamic Culture içinde, ed. Zafar Ishaq Ansari ve dğr. 6: 55-86. Paris: Unesco Publishing Yayınları, 2016.
Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi. trc. Salih Tuğ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1995.
İbn Cülcül, Ebû Dâvûd Süleyman b. Hassân el-Endelüsî. Tabakâtü’l-Etibbâ ve’l-Hükemâ. nşr. Fuâd Seyyid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Yayınları, 1985.
İbn Ebû Üsaybia, Ebü’l-Abbas Ahmed b. el-Kāsım. Uyûnu’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etibbâ. nşr. Nizâr Rıdâ. Beyrut, t.y.
İbrahim, Fazıl Halil, “Emeviler Döneminde Tercüme Faaliyetleri ve İlmi Gelişmelerin Öncü Hareketleri”. trc. Aslan Ahmet. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, sy. 1 (2001): 169-195.
Kāsım Muhammed, Mahmûd el-Hâc. “Dirâse Mukârene fî Târîhi’l-Etibbâ in-de’bni’l-Nedîm ve İbn Cülcül”. Âfâku’s-Sekâfe ve’t-Türâs 4, sy. 6 (1997): 23-32.
Katipoğlu, Hasan ve Mustafa Çağrıcı. “İshak b. Huneyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 534. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Kaya, M. Cüneyt. “İshâk b. Huneyn ve Târîhu’l-Etibbâ’sı”. Felsefe, Tıp ve Tarih: Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnceleme içinde, ed. Mustakim Arıcı, 11-35. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Kaya, M. Cüneyt. “Tabakât Literatürünün Endülüs’teki İlk Örneği: İbn Cülcül ve Tabakâtü’l-Etibbâ ve’l-Hükemâ’sı”. Felsefe, Tıp ve Tarih: Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnceleme içinde, ed. Mustakim Arıcı, 37-56. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Kaya, Mahmut. “Mâserceveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23: 74-75. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Ali b. Yusuf. İhbârü’l-Ulemâ bi-Ahbâri’l-Hukemâ. nşr. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 2005.
Mackensen, Ruth Stellhorn. “Arabic Books and Libraries in the Umaiyad Period”. The American Journal of Semitic Languages and Literatures 54, sy.1/4 (Ekim 1937): 41-61.
Meyerhof, Max. “Mediaeval Jewish Physicians in the near East from Arabic Sources”. Isis 28, sy. 2 (Chicago 1938): 432-460.
Nasr, Seyyid Hüseyin, İslâm ve Bilim. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk. Kitâbü’l-Fihrist. nşr. Eymen Fuâd Seyyid. 2 cilt. London: al-Furqan Islamic Heritage Foundation Yayınları, 2009.
O’Leary, De Lacy. How Greek Science Passed to the Arabs. London: Routled-ge&Kegan Paul Ltd. Yayınları, 1951.
Rosenthal, Franz. “İshâk b. Huneyn’in Târîhü’l-Etibbâ’sı”. trc. Levent Öztürk. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları (ed. Nil Sarı). 7 (İstanbul 2001): 327-340.
Sâid el-Endelüsî, Ebü’l-Kāsım Sâid b. Ahmed b. Abdurrahman. Kitâbü Ta-bakâti’l-Ümem. nşr. Luvîs Şeyho (Louis Cheikho). Beyrut: Matbaatü’l-Kâtûlikiyye Yayınları, 1912.
Sâid el-Endelüsî, Ebü’l-Kâsım Sâid b. Ahmed b. Abdurrahman. Milletlerin Bilim Tarihi, Tabakâtü’l-Ümem. haz. Ramazan Şeşen, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Sezgin, Fuat. Târîhu’t-Turâsi’l-Arabî. trc. Abdullah bin Abdullah Hicâzî. 3. Cilt Riyâd: Câmiatu’l-Melik Su’ûd Yayınları, 2009. Sicistânî, Ebû Süleyman el-Mantıkî. Sıvânü’l-Hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî. Paris: Byblion Yayınları, 2004.
Şenel, Kübra. “Felsefe-Bilim Tarihi Açısından İbnü’l-Kıftî’nin İhbâru’l-Ulemâ bi-Ahbâri’l-Hükemâ’sı”, Felsefe, Tıp ve Tarih: Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnceleme içinde, ed. Mustakim Arıcı, 211-245. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Şeşen, Ramazan, İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İsar Yayınları, 2012.
The Fihrist of al-Nadīm. ed. Bayard Dodge. 2 cilt. New York: Colombia Univer-sity Press Yayınları, 1970.
Ullman, Manfred. Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press Yayınları, 1978.
Üçer, İbrahim Halil. “el-Fihrist’te Felsefe Tarihi: Kadîm’in Muhdes’e Yolculuğu”, Felsefe, Tıp ve Tarih: Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnceleme içinde, ed. Mustakim Arıcı, 57-83. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemü’l-Büldân. Beyrut: Dâr Sâdır Yayınları, 1977.
Yiğit, İsmail. Emeviler. İstanbul: İsam Yayınları, 2016.