Yedinci ve Sekizinci Asırda Mantık İlmi El-Hüneci ve Cümel Metni

Yedinci ve sekizinci asırda mantık ilminde büyük bir kalkınma meydana gelmiştir. Bu kalkınmanın sebeplerinin başında Gazalî’nin ö.505/1111 mantık ilmine atfettiği önem gelmektedir. Nitekim Gazali, mantık bilmeyenin ilmine güven olmayacağını ifade ederek bu ilmi, doğru bilginin kistası konumana getirmiş ve Mantık daha yoğun araştırmaların yapıldığı telif eserlerin ortaya konulduğu bir hüviyet kazanmıştır. Yedinci yüzyıla gelindiğinde Mantık alnında karşımıza çıkan en önemli şahsiyet Fahreddin er-Razidir. Razi ö.606/1210 aklî ilimlerde önemli bir ekol kurup birçok büyük âlim yetiştirerek İslam dünyasında bu ilimlerin yayılmasına önderlik etmiştir. Bu makalede onun önde gelen öğrencilerinden Efdalü’d-Din el-Hüneci’ye ö.646/1248 ait olan el-Cümel adlı eserin, telifinden itibaren iki yüzyıl içerisinde Müslüman âlimler arasında nasıl telakki edildiği ele alınıp incelemiştir.

Anahtar Kelimeler:

mantık, iran, gazzali, ibni vasıl, cümel metni, razi

Khunaji's al-Jumal in the Context of Logic Studies in the Seventh and Eighth Century (AH) and the Commentaries Written on His Work

The science of logic has occupied an important role in Islamic history. Especially when al-Gazali 505-1111 has come and claimed that who learned Islamic sciences, without learning the Logic we cannot trust in his knowledge. From this time The science of logic has been flourished and quietly began to include in many sciences even Tefsir and Fiqh. After that, Al-razzi 606/1210 has established a big school in Islamic philosophy in general and in logic in particular. al-Khonaji 646/1248 one of his important students. Who moved from Iran to Egypt and became Qadi al-Qudat (Chief Islamic justice). He has improved The science of logic by his books; like Keshf al-Asrar. In the sixth/twelfth one of his books has been spread in Muslim world and became the first step for who wanted to learn Logic. Beside that we have a lot of scholars has made commentaries on this book. In this article we focused on (Metn al-Jumal) by al-Konaji with his spreading in the Sixth. Seventh h.centuries.

Keywords:

Logic-Islam- Gazali- al-Razi- Khonaji- Ibn Wasil- Metn al-Gumal,

PDF

___

Bennâ, Râmî İbrâhîm. Beyne’z-Zehebî ve’bni Teymiyye. İskenderiyye.
Ebü’l Fidâ, İsmail b. Ali. el-Muhtasar fi ahbâri’l-beşer. El-Matbaatü’l Hüseyniyye el-Mısriyye.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfa fi usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Abdüsselâm, Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1993.
Habeşî, Abdullah b. Muhammed. Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî. Abu Dâbi: 2004.
Hacı Halîfe, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zünûn an esmâi’l kütübi ve’l fünûn. Bağdat: Mektebetü’l Müsenna, 1941.
Hûnecî, Efdalüddîn Muhammed. Risâletân fi’l-mantık. thk. Sâd Ğurâb, Tunus: 1990.
İbnü’l Aberî, Ebü’l Ferec. Tarihu İbni’l Aberî. thk. Anton Sâlihî, Beyrut: Dâru’ş-Şark, 1992.
İbn Ebî Useybia, Ebü’l Abbâs Ahmed. Uyûnü’l enbâ fî tabakâti’l etıbbâ. thk. Nizâr Rızâ, Beyrut: Dâru Mektebeti’l Hayat.
İbnü’l İmâd el-Hanbelî, Ebü’l Felâh. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. mahmûd el-Arnavût ve Abdülkadir el-Arnavût, Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
İbn Kunfuz, Ebü’l Abbâs Ahmed. el-Vefayât. Beyrût: Dâru’l Afâk el-Cedîde, 1983.
İbn Meryem, Ebû Abdillah Muhammed. el-Bustân fî zikri’l-evliyâi ve’l ulemâi Tilimsân. Cezâir: el-Matbaatü’s Sa’lebiyye, 1908.
İbn Vâsıl, Ebû Abdillah Muhammed b. Sâlim. Müfricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâlüddîn eş-Şeyyâl, Kahire: Daru’l Kütüb ve’l Vesaiki’l Kavmiyye, 1957.
Kâfiyecî, Ebû Abdillah Muhammed b. Süleymân. et-Teysîr fî kavâidi’t-tefsîr. Thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, Kahire: Mektebetü’l Kudsî, 1998.
Safedî, Salâhuddîn. Ayânu’l asr ve a’vânü’n-nasr. Dımeşk: Dâru’l Fikr, 1998.
-------Nektü’l-Himyân fî nüketi’l umyân. Thk. Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrût: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 2007.
Sehâvî, Şemsüddîn. ed-Dav’u’l-Lâmi fî mehâsini’l karni’t-tâsi. Menşûrâtü Dâri Mektebeti’l Hayât.
Suyûtî, Celâlüddîn. Hüsnü’l-muhâdara fî ahbârı Mısr ve’l-Kâhira. thk. Muhammed Ebü’l Fadl İbrâhîm, Mısır: Dâru İhyâi’l Kütübi’l İlmiyye, 1967.
-------el-Kavlü’l Maşrik fî tahrîmi’l mantık. thk. Seyyîd Muhammed, Dâru’l-Hadîs, 2007.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah. Mu’cemü’l büldân. Beyrut: Dâru Sâder, 1995.
Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-İber fi haber men ğaber. thk. Ebû Hâcer Zağlûl, Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye.
-------Tarihü’l İslâm ve vefayâtü’l-meşâhîri ve’l-a’lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dârû’l Garbi’l İslâmî, 2003.
Zirikli, Hayreddin. el-Alâm. Dârû’l İlm li’lmelâyîn, 2002.
İbn Merzûk. Nihâyetü’l emel fî şerhi’l-cümel. Mektebetü’l İskenderiyye, no: 614, 654.
İbn Vâsıl. Şerhu me’stağlega min Metni’l Cümel. Beincke Rare Book and Manuscript Library Yale University, no: 104.
------- Şerhu Metni’l Cümel li’l Hûnecî. Mektebetü’l İskenderiyye, no: 647.
Nedrûmî, Şihâbüddîn Ahmed. Şerhu İbni Merzûk li-Metni’l Cümel. Mektebetü’l İskenderiyye, no: 617.
et-Tilimsânî, Ebû Abdillah Muhammed. Şerhu Metni’l Cümel. el-Mektebetü’l Vataniyye bi’l Cezâir, no: 1388.