Türk mutasavvıf şâirlerinde varlık anlayışı: Eşrefoğlu Rûmî, Niyâzî-i Mısrî ve Ahmed Kuddûsî

Bu çalışmada tasavvufun varlık konusunu işledik. Varlık, tasavvufî düşünce ve hâlın Allah, varlık ve insan gibi üç sacayağından birisidir. Yaşadıkları dönemde öne çıkan Türk Mutasavvıf şâirlerinden; Eşrefoğlu Rûmî, Niyâzî-i Mısrî ve Ahmed Kuddûsî şiirlerinde işledikleri varlık meselesiyle sûfîlerin bu konudaki anlayışlarını açık bir şekilde ortaya koymuşlardır. Onlar şiirlerinde dillendirdikleri tasavvufun varlık ve varoluş anlayışını önceki sûfîlerin düşüncelerinden etkilenerek ortaya koymuşlardır. Bilhassa İbnü'l- Arabî gibi mutasavvıfların varlık düşüncelerini harmanlayarak kendi manevî hâlleri ışığında varlık anlayışlarını oluşturmuşlardır. Zira şiir sûfî için, Allah'ın ontolojik kanıtlanmasını mümkün kılan dilsel bir kiptir. Sûfî şiirin dizeleriyle hem ontik hem de epistemik hakikati ortaya koyarak varlık düşüncesini ve varoluş gerçeğini ortaya koyar.

The notion of existence in Turkish sufi poets: the cases of Esrefoglu Rumi, Niyazi al-Mısri and Ahmed al-Quddusi

In this study, we examine the notion of existence in mysticism. Existence is one of the three corner stones of mysticism such as God, existence and human being. Three Turkish sufi poets, Esrefoglu Rumi, Niyazi al-Mısri and Ahmed al-Quddusi, who put forward clearly the sufi thinking on this subject, were the leading figures of their time. Certainly, in their thinking about being and existing in time, they were influenced by their predecessors in Sufism. They formed their Notion of existence within the light of their own spiritual dispositions, remixing the thoughts of previous sufis, particularly Ibn al-Arabi. For a Sufi, proving the existence of God is a linguistic preposition. In his lines about ontological and epistemic realities, a sufi discloses his thoughts about being and existence.

___

Afîfî, Ebu’l- Alâ, The Mystical Philosophy of Muhyid Din-Ibnul ‘Arabi, Cambridge at The Universty Press, Cambridge 1939.

Afîfî, Ebu’l- Alâ, İbn Arabî Hakkında Yaptığım Çalışma (İbn Arabî Anısına Makaleler içinde), çev.: Tahir Uluç, İnsan Yayınları, İstanbul 2002.

Afîfî, Ebu’l- Alâ, İslam’da Manevî Hayat, çev.: Ekrem Demirli, İz Yayınları, İstanbul 2000.

Alkan, Erdoğan, Şiir Sanatı, Inkilâp Kitapevi, İstanbul 2005.

Aristoteles, Poietika (Şiir Sanatı Üzerine), Çev.: Nazile Kalaycı, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 2005.

Aşkar, Mustafa, Niyâzî-i Mısrî Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul 2004.

Atâr, Ferîdüddîn, Mantıku’t-Tayr, çev.: Mustafa Çiçekler, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2006.

Atâr, Ferîdüddîn, Tezkiretü’l-Evliyâ, çev.: Süleyman Uludağ, Erdem Yayınları, İstanbul 1991.

Atâullah İskenderî, Ebu’l-Abbas Tacûddin Ahmed b. Muhammed b. Abdülkerim b.Alâullah, el-Hikemü’l-Atâiyye, Kahire (Bulak) 1860.

Bachelard, Gaston, Şiirsel Ân ve Fizikötesi Ân. ( çev.: Fahrettin Arslan), Düşünce ve Dil’in içinde, haz.: Hüseyin Su, Hece Yayınları, Ankara 2004.

Burckhardt, Titus, Alcemy, Science of The Cosmos, Science of The Soul, London 1967.

Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, 2. Baskı, Anka Yayınları, İstanbul 2004.

Chittick, W., Hayal Alemleri, çev.: Mehmet Demirkaya, Kaknüs Yayınları, İstanbul 1999.

Cibrân, Halil, Ermiş, (çev.: Aytunç Altındal), Anahtar Yay., İstanbul 2000.

Cürcâni, Târifat, tahk. İbrahim el-Ebyârî, Dâru’l-Kitabi’l-‘Arabî, Beyrut 1985.

Çelebi, Asaf Hâlet, Mevlânâ ve Mevlevîlik, İstanbul 1957.

Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İz Yayınları, İstanbul 2005.

Eflâkî, Ahmed, Ariflerin Menkibeleri, çev.: Tahsin Yazıcı, Remzi Kitabevi, Dördüncü basım, İs-tanbul 1986.

Eşrefoğlu Rûmî, Tarîkatnâme, nşr. Esra Keskinkılıç, İstanbul 2002

Eşrefoğlu Rûmî, Müzekki’n- Nüfûs, nşr. Abdullah Uçman, İnsan Yayınları, İstanbul 1996

Eşrefoğlu Rûmî, Dîvân, haz.: Mustafa Güneş, Ankara 2000.

Garaudy Roger, İsâmın Va’dettikleri, (çev.: Nezihe Uzel), Pınar Yayınları, Ankara 1983.

Gazâlî, Mişkatü’l-Envâr, Mecmu’atü Resâili’l-İmâm el-Gazâlî, Beyrut 1986.

el-Hakim, Suad, el-Mucemu’s-Sûfî el-Hikmetû’l-Kelime, Resâil, Beyrut 1981.

el-Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb, Hakikat Bilgisi, Haz.: Süleyman Uludağ, Dergâh Yay., İstanbul 1996.

Izutsu, Toshihiko, Tao-culukt’daki Anahtar-Kavramlar, çev.: Ahmet Yüksel Özemre, Kaknüs Ya-yınları, İstanbu 2001.

Izutsu, Toshihiko, Izutsu, ‚Ibn Al-Arabî‛ Mad., The Encyolopedia of Philosophy, VI.

İbnü’l-Arabî, el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye fî Ma’rifeti’l-Esrâr el-Mâlikiyye ve’l-Mulkiyye, Dâru İhyâ’ et-Turâs el-‘Arabî, Beyrut 1998.

İbnü’l-Arabî, Hilyetü’l-Ebdâl, (Resail’in içinde), nşr. Muhammed Şıhabeddin el-Arabî, el-Tab’atu’l-Ûlâ, Beyrut 1981.

İbnü’l-Arabî, Fusûs’l-Hikem,, tahk.: Ebu’l-Alâ Afîfî, Dâru’l-Kütübü’l-Arabî, Beyrut 1980.

İbnü’l-Arabî, Kitabu’l-Ahadiyye , Resâil, nşr. Muhammed Şıhabeddin el-‘Arabî, Dâr-ı Sadr, Beyrut 1997.

İbnü’l-Arabî, Kitâbu’l-Elif, Resâil, Muhammed Şıhabeddin el-‘Arabî, Dâr-ı Sadr, Beyrut 1997.

İbn Teymiyye, Resâil, Tab’u’l-Menâr, Kahire ts.

İkbal, Muhammed, The Reconstruction of Religious Thought in İslâm, Kitab Bhovan, New Delhi 2000.

Kâşânî, Abdürrezzak, Istılâhatı’s-Sufiyye, tahk.: Abdül’âl Şahin, Kahire 1992.

Kayıran, Yücel, Felsefi Şiir-Tinsel Poetika-, YKY, İstanbul 2007.

Kılıç, Mahmut Erol, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’de Varlık ve Mertebeleri (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1995.

Kılıç, Mahmut Erol, Sufî ve Şiir, İz Yayınları, İstanbul 2004.

Kısakürek, Necip Fazıl, Çile, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul 1999.

Kuçuardı, Joinna, Sanata Felsefeye Bakmak, Şiir Tiyatro Yayınları, Ankara 1979.

Kuddûsî, Ahmed, Dîvân, Taş Baskı, İstanbul 1291.

Kuddûsî, Ahmed, Hazinetü’l-Esrâr Ganîmetü’l-Ebrâr, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, nr: 2444.

Kuddûsî, Ahmed, Pednâme-i Kuddûsî, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, nr: 2444.

Kuşeyrî, Abdülkerim, er-Risâle, tahk.: M. Zerrik-A. A. Baltacı, Beyrut 1993.

Latîfî, Tezkire, haz.: Mustafa İsen, Ankara 1999.

Lings, Martin, The Book of Certainly-Yakîn Risalesi, Çev.: Veysel Sezgin, Vural yayıncılık, İstanbul, 2006.

Massignon, Louis, İslâm Tasavvufu, çev.: Mehmed Ali Aynî, Ataç yayınları, İstanbul 2006.

Medkûr, İbrahim, İbn Arabî ve Spinoza’da Vahdet-i Vücûd, İbn Arabî Anısına (Makaleler) İçinde, çev.: Tahir Uluç, İnsan Yayınları, İstanbul 2002.

Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr, haz.: Abdülbâki Gölpınarlı, KBY, Ankara 2000, I-VII.

Mevlânâ, Mesnevî ve Şerhi, trc. Abdülbâki Gölpınarlı, KBY, İstanbul 1989.

Mevlânâ, Rubâiler, çev.: M. Nuri Gencosman, I-II, İstanbul 1997.

Mısrî, Niyâzî-i, Dîvân, haz.: Kenan Erdoğan, Akçağ Yayınları, Ankara 1998.

Nasr, Seyyid Hüseyin, İslâm Sanatı ve Mâneviyatı, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.

Nechü’l-Belağa, çev.: Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul 1986

Nesefî, Azîz, İnsanu’l-Kâmil, çev.: Mehmet Kanar, Dergâh Yayınları, İstanbul 1990.

Nicholson, Reynold A, The Mysticsm of İslâm, (Schocken Boks), I. Edetion, New York 1975

Oktay, Ahmet, ‚Hümanizm Tartışmaları‛, Cogito, İstanbul 2002..

Platon, Ion, çev.: İhsan Bozkurt, MEB Yayınları, İstanbul 1987.

Pürcevâdî, Nasrullah Can Esintisi (İslâm’da Şiir Metafiziği), İnsan Yayınları, İstanbul 1997.

Scwarz, Fernand, Kadîm Bilgeliğin Yeniden Keşfi, çev.: Ayşe Meral Aslan, İnsan Yayınları, İstan-bul 1997.

Şeriatî, Ali, İslâm Sosyolojisi Üzerine, çev.: Kâmil Can, İstanbul, 1980.

Tahânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu İstılâhâti’l-Funûn, I-III, Dâru Sadır, Beyrut, ts.

Tahralı, Mustafa, Fusûsu’l-Hikem Şerhi ve Vahdet-i vücûd ile Alakalı Bazı Meseleler. A. Avni Konuk, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, MÜİF Yayınları, İstanbul 1992

Tanpınar, Ahmet Hamdi, XIX Asır Türk Edebiyatı Tarihi, YKY, 2006.

Tarlan, Ali Nihad, Fuzûlî Dîvânı Şerhi, Ankara 1985.

Tarlan, Ali Nihad, Şeyhi Dîvân’ının Tetkiki, İstanbul 1934.

Tenik, Ali, Ahmed Kuddûsî ve Tasavvuf Düşüncesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2007.

Walter G. Andrews, Poetry’s Woice Society’s Song Otoman Lyric Poetry, Universty of Washington Press, Washington 1985.

Yavuz, Hilmi, Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar, YKY, İstanbul 2005.

Yunus Emre, Dîvan, haz.: Abdülbâki Gölpınarlı, İnkilâp Yayınevi, İstanbul 1943.

Zerrûk, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Kavâidü’t-Tasavvuf, tash.: Muhammed

Zehra en- Neccâr, Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, Kahire 1968.