Mihnet Dönemi Sûfîliğinde Savunma Amaçlı Ak?id Yazıcılığı: XVII. Yüzyıl Osmanlı'sında İki Sûfî İki Eser

Osmanlı'nın XVII. yüzyılı sûfîler açısından sıkıntılı dönemlerden biridir. Kadızâdeliler-Sivâsîler mücadelesi şeklinde adlandırılan olayların yaşandığı bu dönemde, sûfîlerin çeşitli ithamlarla karşılaştığı görülmektedir. Dönem sûfîleri tarafından kendilerini savunmak amacıyla çeşitli risâleler kaleme alınmıştır. Bunlar içerisinde iki farklı akaid metninin telif edildiği görülmektedir. Bu metinler, Abdülmecîd Sivâsî'nin Dürer-i Akaid'i ile Karabaş Velî'nin Nesefî Akaidi'ne yaptığı şerhtir. Makalede, inanç esasları üzerine yazılmış olan bu iki eserin, yazılış gâyeleri, kaynakları, muhtevâları ve özellikle dönem şartlarının bu eserlerin telifleri üzerindeki etkilerine değinilmeye çalışılmıştır

Defensive Authorship of the Books on Islamic Creed by the Sufis in the Peri-od of Mihna: Two Sufi Works of the Seventeenth Century Ottomans

The seventeenth century of the Ottoman State is one of the troublesome periods for the Sufis. It is seen that many accusations were directed to the Sufis in this period when the incidents called fights between Qadizadeli and Sivasi families took place. Various treatises were written by the Sufis of the time in order to defend themselves against such accusations. Among them are seen two distinguishing texts on Islamic creed. These texts are Abdülmecid Sivasi's Durar al-Aqaid and Karabaş Veli's commentary on Nasafi's Aqaid. In this article, we will deal with the reasons for writing these two books, their sources, their contents, and especially the effects of the conditions of the period on writing the books

___

Abay, Muhammed, "Osmanlı Döneminde Tefsir Haşiyeleri", Başlangıçtan Günümüze Türkle- rin Kur'an Tefsirine Hizmetleri -Tebliğler ve Müzakereler, İstanbul, 2011.
Abay, Muhammed, "Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir İle İlgili Eserler Bibliyografyası Tef- sirler, Haşiyeler, Sûre Tefsirleri, Tercümeler", Dîvân İlmî Araştırmalar, 1999/1.
Abdülmecîd Sivâsî, Dürer-i Akaid, İstanbul Ün. Ktp., Türkçe Yazmalar, 1566.
_____, Dürer-i Akaid, Süleymâniye Ktp., Mihrişah Sultan, 300.
_____, Dürer-i Akaid, Süleymâniye Ktp., Ali Emirî, 281.
_____, Dürer-i Akaid, Süleymâniye Ktp., Esad Efendi, 3627/2.
Akgündüz, Ahmet, "Fetâvâ-yı Ankaravî", DİA, XII, İstanbul, 1995.
Aşkar, Mustafa, "Tarikat-Devlet İlişkisi, Kadızâdeli ve Meşâyıh Tartışmaları Açısından Niyazî-i Mısrî ve Döneme Etkileri", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 1,1999.
Bahâeddinzâde, Şerhu Fıkhi'l-Ekber, Süleymaniye Ktp., Ragıp Paşa, 789.
Bedreddîn Simâvî, Vâridât, trc. Musa Kazım, İBB, Atatürk Kitaplığı, no: 564.
el-Birgivî, Muhammed b. Bîr Ali, et-Tarîkatü'l-Muhammediyye ve's-Sîretü'l-Ahmediyye, tahkik ve tahriç: Muhammed Huseynî Mustafa, Halep: Dâru'l-kalemi'l-Arabî, 2002/1423.
Çavuşoğlu, Semiramis, "Kadızâdeliler", DİA, XXIV, İstanbul, 2001.
Düzdağ, Ertuğrul, Kanunî Devri Şeyhülislâmı Ebussuud Efendi Fetvaları, İstanbul: Kapı Yay., 2012.
Fahreddîn er-Râzî, "İtikâdâtu fırakı'l-müslimîn ve'l-müşrikîn", trc. F. Sancar, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX (2009), sayı: 2.
Göçmen, Muammer, "Üstüvânî Mehmed Efendi", DİA, XLII, İstanbul, 2012.
Homerin, Emil, "Memlûklar Dönemi Mısır'ında Sûfîler ve Tasavvuf Aleyhtarları Taraflar ve Kurumsal Çevre Üzerine Bir İnceleme", trc. Salih Çift, UÜİFD, c. XI, sayı: 1, 2002.
İbn Kemâl, Risâletü'l-Münîre, Cemâl Matbaası, 1308.
İsmâil Sivâsî, Firavun'un İmânına Dair Risâle, Süleymâniye Ktp., Mihrişah Sultan, 294.
Kara, Kerim, Karabaş Velî: Hayatı, Fikirleri, Risaleleri, İstanbul: İnsan Yay., 2003.
Karabaş Velî, Şerhu'l-Akaid, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, 3738.
Kâtip Çelebi, Fezleke, Cerîde-i Havâdis Matbaası, 1287.
_____, Keşfü'z-zunûn an esâmi'l-kütübi ve'l-fünûn, trc. Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 2007-2009. (I, III)
_____, Mîzânu'l-hak fî ihtiyâri'l-ehak -İslâmda Tenkid ve Tartışma Usûlü, haz. S. Uludağ-M. Kara, İstanbul: Marifet Yay., 1990.
Kaya, Mesut, "İslâm İlimler Tarihinde Muhâkemât Geleneği: Tefsir Hâşiyeleri Merkezli Bir Deneme", İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı: XXXIII, 2015.
Kılıç, M. Erol, "İbnü'l-Arabî, Muhyiddin", DİA, XX, İstanbul, 1999.
Koçi Bey, Koçi Bey Risâlesi, Kostantiniyye: Ebuzziyâ Mat., 1303.
La'lîzâde Abdülbâkî, Sergüzeşt, haz. Abdurrezzak Tek, Bayrâmî Melâmîliği'ne Dâir Melâmet Risâleleri, Bursa: Emin yay., 2007.
Mustafa Mânevî, Lübbü'l-Akaid, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmut Efendi, 1303.
Mustafa Naîmâ, Naîmâ Târîhi: Ravzatü'l-Huseyn fî Hulâsati Ahbâri'l-Hafîkeyn, İstanbul: Matbaa-yı Âmire, 1281-1283.
Menteşîzâde Abdürrahim Efendi, Fetâvâ-yı Abdürrahîm, İstanbul: Dâru't-Tıbâati'l-Ma'mûre, 1243.
Müstakimzâde Süleyman Sa'deddîn, Tuhfetü'l-Hattâtîn, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
Ömer Nesefî, Kitâb fî mezâhibi'l-mutasavvıfa, Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta'arruf-EK kısmın- da-, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yay., 1992.
Özen, Şükrü, "Ottoman 'Ulama' Debating Sufism: Settling the Conflict on the Ibn Al- 'Arabi's Legacy by Fatwas", El Sufismo y las normas del Islam, IV. Congreso Internacional de Estudios Jurídicos Islámicos: Derecho y Sufismo (Murcia, 7-10 mayo 2003), ed.: Alfon- so Carmona, 2006, Murcia.
Öztürk, Necati, Islamic Orthodoxy Among the Ottomans in the Seventeenth Century with Spe- cial Reference to the Qadizade Movement, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Edinburgh University, 1981.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB, 1983, II.
Sa'düddîn et-Taftâzânî, Şerhu'l-Akaid, trc. Talha Hakan Alp, İstanbul: Rıhle Kitap, 2011.
Sâkıb Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Kâhire: Matbaatü Vehbiyye, 1283.
Şeker, Fatih M., Osmanlı İslâm Tasavvuru, İstanbul: Dergâh Yay., 2013.
Türer, Osman, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat -Halvetîlik Örneği- Mustafa Nazmî Efendi'nin Hediyyetü'l-İhvân'ı, İstanbul: İnsan yay., 2011.
Yaltkaya, M. Şerefettin, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin Hayatı-Felsefesi-İsyanı, haz. İ. Aka-M. Demir, İstanbul: Temel Yay., 2001.
Yazıcı, İshak, "Semerkandî, Ebü'l-Leys", DİA, XXXVI, İstanbul, 2009.
Yazıcıoğlu, M. Sait, "XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde İlm-i Kelam Öğretimi ve Genel Eğitim İçindeki Yeri", Ankara Ün. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, IV, 1980.
Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcetü'l-Fetâvâ, haz. Süleyman Kaya vd., İstanbul: Klasik Yay., 2011.
Yurdaydın, Hüseyin, "Türkiye'nin Dinî Tarihi İle İlgili Notlar: I. Üstüvanî Risalesi", AÜİFD, c. X, 1962.