Tarih Yazımında Hatırat Ve Günlüklerin Yeri ve I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi Örneği

XX. yüzyıl başlarında devletlerarasındaki çatışma ortamı, bir dünya savaşın çıkacağına işaret etmiştir. Nihayet 28 Haziran 1914’de Avusturya-Macaristan veliahdı Francis Ferdinand’ın Saraybosna’da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesiyle savaşı başlatacak ilk kıvılcım gerçekleşmiştir. Olaydan hemen sonra Avusturya Sırbistan’a 48 saat süreli bir ültimatom vermiştir. Sırpların buna olumlu yanıt vermemesi üzerine Avusturya 28 Temmuz 1914’te Belgrat’ı bombalamış ve böylece savaş fiilen Balkan topraklarında başlamıştır. Rusya’nın Sırbistan’ın, Almanya’nın da Avusturya’nın yanında yer alması ve seferberlik durumuna geçmesi ve İngiltere ve Fransa’nın Rusya’yı desteklemesi ile savaştaki bloklar daha net ortaya çıkmıştır.Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşına girmesi ve Rusya ile savaşa tutuşması üzerine Ermeniler Türklere ihanet etmişler, Ruslarla işbirliğine girmişler, cephe gerisinde sabotajlar yapmışlar, ayaklanmalar çıkarmışlardır. Bunun üzerine birçok cephede düşman kuvvetleriyle mücadele eden Osmanlı Devleti zor duruma düşmüş ve bazı tedbirler almak zorunda kalmıştır. Savaş bölgelerine yakın yerlerde oturan Ermeniler buralardan uzaklaştırılarak güney bölgelerine sevk edilmişlerdir.Bu makalede Binbaşı Larcher’in Büyük Harbde Türk Harbi, Süleymaniyeli Mehmed Emin Bey’in, Harb-i Umûmide Osmânlı Cepheleri Vakâîyi, Ahmet Refik Altınay’ın İki Komite İki Kıtal, Cemal Paşa’nın Anılarım (1913-1922), Liman Von Sanders’in Türkiye’de Beş Sene, Eti, Ali Rıza Bey’in Bir Onbaşının Doğu Cephesi Günlüğü (1914-1915), Halil Paşa’nın İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş ve Kazım Karabekir’in Doğunun Kurtuluşu adlı eserleri ile Kafkas Cephesi’nin karşılaştırmalı bir değerlendirmesi sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

I. Dünya Savaşı, Kafkas Cephesi, Ermeni Meselesi, Hatırat ve Günlükler.

The Place of Memoirs and Diaries in History Writing and the Example of the Caucasian Front in the First World War

The atmosphere of conflict among different states at the beginning of the 20th century indicated that a world war was going to erupt. Finally, on June 28th 1914, when the Austria-Hungarian crown prince Francis Ferdinand was killed by a Serbian nationalist in Sarajevo, the first spark to start the war realized. Immediately after the incident, Austria gave Serbia a 48-hour ultimatum. When the Serbs did not give a positive response to this, Austria bombarded Belgrade on July 28th 1914, and in this way the war started on Balkan territory. The blocs in the war became even clearer as Russia sided with Serbia and Germany sided with Austria, as they declared mobilization and as Britain and France supported Russia.When the Ottoman State attended to the first World War and battled with Russia, the Armenians betrayed the Ottomans by making a cooperation with Russia and sabotaged at the back of the fronts through rebellions. Therefor the Ottoman State, which was struggling with enemy forces, had gone into difficulty and had to take some precautions. The Armenians who were living near the fronts were removed from these regions and impelledto the south of the state.In this article, a comparative evaluation of the Caucasian Front will be presented, using the works titled “Büyük Harbde Türk Harbi” by Major Larcher, “Harb-i Umûmide Osmânlı Cepheleri Vakâyii” by Süleymaniyeli Mehmed Emin Bey, “İki Komite İki Kıtal” by Ahmet Refik Altınay, “Anılarım (1913-1922)” by Cemal Paşa, “Türkiye’de Beş Sene” by Liman Von Sanders, “Bir Onbaşının Doğu Cephesi Günlüğü (1914-1915)” by Ali Rıza Bey, “İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş” by Halil Paşa and “Doğunun Kurtuluşu” by Kazım Karabekir.

Keywords:

World War I, the Caucasian Front, Armanien Issue, Memoirs and Diaries,

PDF

___

Akar, Şevket Kamil-Karakoç, İrfan; “Siyasi Tarih Kaynağı Olarak Hatırat ve Gezi Notları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, İstanbul, 2004.
Altıkulaç, Ali- Gökkaya, Kürşat; “Tarih Öğretiminde Hatıratların Kullanımının Tarihsel Empati Becerisine Etkisi”, Turkish Studies, Volume 9/1 Winter 2014.
Altınay, Ahmet Refik; İki Komite İki Kıtal, Matbaa-i Orhaniye, İstanbul, 1919.
Altınay, Ahmet Refik; İki Komite İki Kıtal, Hazırlayan: Hamide Koyukan, Kebikeç Yayınları, Ankara, 1994.
Ata, Bahri; “Tarih Derslerinde “Dokümanlarla Öğretim” Yaklaşımı”, Türk Yurdu, 2002.
Baytın, Arif; İkinci Dünya Harbi’nde Kafkas Cephesi, Sessiz Ölüm, Yayına Hazırlayan: İsmail Dervişoğlu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007.
Belen, Fahri; 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973.
Birinci, Ali; “Hatırat Türünden Kaynakların Tarihi Araştırmalardaki Yeri ve Değeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 41, Temmuz 1998.
Birsel, Salah; “Anı Üzerine”, Türk Dili, Anı Özel Sayısı, Cilt: XXV, Sayı: 246, 1 Mart 1972.
Cavit Bey, Irak Seferi ve İttihâd Hükûmetinin Hâyâlât ve Cehâlet-i Siyâsiyyesi, Müdafaa Matbaası, İstanbul, 1334.
Cebesoy, Ali Fuat; Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul, 2000.
Cemal Paşa, Anılarım (1913-1922), Hazırlayan: Fahri Parin, İskenderiye Yayınları, İstanbul, 2009.
Çandır, Muzaffer; “Türk Edebiyatında Hatıra Türü ve Samet Ağaoğlu’nun Hatıra Kitapları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 9, Konya, 2001.
Çukurova, Bülent; “Milli Mücadele Anıları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”, Ankara, Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, VI/23, 1999.
Enver Paşa, Enver Paşa’nın Özel Mektupları, Yayına Hazırlayan: Arı İnan, İmge Kitabevi, Ankara, 1997.
Eryılmaz, Doğanay; Ermeni, Fransız ve Türk Literatürlerinde Anı Türü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ermeni Dili ve Kültürü Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011.
Eti, Ali Rıza; Bir Onbaşının Doğu Cephesi Günlüğü (1914-1915), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
Halil Paşa, İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş, Hazırlayan: Taylan Sorgun, Kamer Yayınları, İstanbul, 1997.
İlden, Şerif; Sarıkamış, Yayına Hazırlayan: Sami Önal, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
Karabekir, Kazım; Doğunun Kurtuluşu, Yayına Hazırlayan: Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Araştırma, Geliştirme ve Yardımlaşma Vakfı, Güner Matbaacılık, Erzurum 1990.
Karal, Enver Ziya; Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt: V, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1947.
Kılıç, Selami; “Unutulmuş Barış: Brest-Litovsk-Mart 1918- Yankıları Türk ve Dünya Tarihindeki Önemi”, Osmanlı, Cilt: 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
Larcher, M.; Büyük Harpte Türk Harbi, Çeviren: Bursalı Mehmed Nihat, Cilt: II, Askeri Matbaa, İstanbul, 1928.
Muzaffer, Çandır; “Türk Edebiyatında Hatıra Türü ve Samet Ağaoğlu’nun Hatıra Kitapları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 9, Konya 2001.
Mülazım Mehmet Sinan, Harp Hatıralarım, Çanakkale-Irak-Kafkas Cephesi, Hazırlayanlar: Hasan Babacan, Servet Avşar, Muharrem Bayar, Vadi Yayınları, Ankara, 2006.
Rıza Nur; Hayat ve Hatıratım Atatürk Kavgası, Cilt: III, İşaret Yayınları, İstanbul, 1992.
Okay, M. Orhan; “Hatırat”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997.
Orbay, Rauf; “Rauf Orbay'ın Hatıraları”, Hatıralar, Vesikalar, Resimlerle Yakın Tarihimiz Birinci Meşrutiyet’ten Zamanımıza Kadar, Sayı: 3, Cilt: I, 15 Mart 1962.
Özdemir, Emin; “Anı ve Anı Dilimiz Üzerine”, Türk Dili, (Anı Özel Sayısı), Cilt: 25, Sayı: 246, Ankara, 1972.
Özdemir, Yavuz; Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü (Sarıkamış Harekatı), Erzurum Kalkınma Vakfı Yayınları, Erzurum 2003.
Safran, Mustafa-Köksal, Hüseyin; “Tarih Öğretiminde Yazılı Kanıtların Kullanılması”, Tarih Eğitimi Makale ve Bildiriler, Editör: Mustafa Safran, Gazi Kitabevi, Ankara, 2006.
Sanders, Liman Von; Türkiye'de Beş Sene, Çeviren: Osmanlı Genelkurmayı Askeri Tarih Encümeni Tercüme Heyeti, Yayına Hazırlayan: Mustafa Albayrak, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2006.
Süleymaniyeli Mehmed Emin, Harb-i Umûmide Osmânlı Cepheleri Vakâîyi, Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul, 1338.
Talat Paşa, Talat Paşa’nın Anıları, Hazırlayan: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000.