12036

Sadaka-i Sultânî Defterine Göre Havâss-ı Refîa’da Mahalleler ve Fakirleri

Gerçek ve doğruluk anlamlarına karşılık olarak kullanılabilen “sıdk” kökünden türetilen “sadaka” kelimesi, dinî bir vecibeye yüklenmiş yardım, yardımlaşma, gönüllü bağış vb. olarak nitelendirilebilecek davranışların geneli için kullanılmaktadır. İslam inancı, toplumda görülen yoksulluk ve düşkünlüğün ortadan kaldırılması için gerek ferdî gerekse toplumsal olarak mücadele etmeyi bir görev olarak görmüştür. Bu anlayış nedeniyle yoksula ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek, fakirleri ve yolda kalmışları doyurmak ve barındırmak ibadet olarak nitelendirmiştir. Osmanlı Devleti idaresinde kurulan vakıflarda söz konusu amaçları gerçekleştirme amacıyla kurulmuştur. Bununla birlikte imparatorluğun her noktasında bulunan tekke ve zaviyelerde bu gruplarla ilgilenmeyi kendileri için bir görev olarak kabul etmişlerdir. Osmanlı Sultanları ve hanedanın diğer üyeleri de kurduğu vakıflarla bu organizasyon içerisinde bulunmuşlardır. Vakıfların haricinde Osmanlı sultanları bayram, düğün, cenaze, sefer, zafer vb. gibi durumlarda özellikle İstanbul halkına bağış veya ihsanlarda bulunmuştur. Özellikle sultanların çıktıkları ilk seferlerde saray efradına ve fakirlere dağıtılmak üzere sadaka ve ihsanlarda bulunması belgelere yansımıştır. 1246/1859 tarihli defter Sultanların “sadaka” anlayışlarının bir yansımasıdır. Payitaht’ın üç beldesinden birisi olan Eyüb Sultan önemli bir dinî merkezdir. Makalemizde bu belde sınırlarında ki mahalle, kasaba ve karyelerinde sadaka verilen şahısların künye bilgileri ile “Osmanlı İmparatorluğunda Sadaka” ve “Sultan Sadakaları” hakkında bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, İstanbul, Eyüb Sultan, Mahalle, Sadaka

According to the Sadaka-i Sultânî Notebook the Streets and its Poor People at Havâss-ı Refîa

The word “Sadaaka” means charity, derived from “sıdk” root, which can be used in response to the meaning of truth and righteousness, refers to aid, assistance, voluntary donation, etc.,which are imposed on a religious duty. It is used for the general behavior that can be describedas. Islam has seen it as a duty, both individually and socially, to combat poverty and indulgence insociety. Because of this understanding, to help the poor and the needy, to feed the poor and thosewho stay on the road and harbored as worship.It was established with the aim of realizing these aims in the foundations established underthe administration of the Ottoman State. However, in all the dervish lodges and lodges throughoutthe empire, it was their duty to take care of these groups. Ottoman Sultans and other members of the dynasty were also involved in this organization.Apart from the foundations, Ottoman sultans were able to organize festivals, weddings, funerals, expeditions, victories and so on. In such cases, he made donations or grants to the people ofIstanbul in particular. In particular, the first time the sultans went to the palace efrad and charityto be distributed to the poor and the bestowal is reflected in the documents.The notebook dated 1240/1825 is a reflection of the Sultan’s “charity” understanding. Inour study, in line with this understanding, information about the charity given in one of the threedistricts of payitaht and in the neighborhoods, towns and villages in the borders of Eyub Sultan,known as an important religious center, and information about “Charity in the Ottoman Empire”and “Sultan Charity” will be given.

Keywords:

Ottoman, Istanbul, Eyüb Sultan,

PDF

___

Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
TSMA. D. 2352, D. 2353, D. 2424, D. 2434, D. 2477, D. 2493, D.9226, D. 02534, D. 10457.
Kaynaklar Gelibolulu Mustafa Ali, “Nushatü’s-Selâtin”, (Haz. Faris Çerçi), Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2015.
Kâtib Çelebi, “Düstûru’l-amel liIslâhi’l-halel”, (Haz. Ensar Köse), Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2016.
Şeyhoğlu Mustafa, “Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ”, (Haz. Kemal Yavuz), Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2013. Araştırma ve İncelemeler
Atalar, Münir, “Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyun ve Surre Alayları”, DİB Yayınları, Ankara 2015.
Baykara, Tuncer, “Kaza”, TDV DİA, c. 25, Ankara 2002, s. 119-120.
Çadırcı, Musa ,“Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten, c. 34, Ankara 1970, s. 409-420.
Çağrıcı, Mustafa, “Cömertlik”, TDV DİA, c. 8, İstanbul 1993, s. 72-73.
Çağrıcı, Mustafa, “İnfak”, TDV DİA, c. 22, İstanbul 2000, s. 289-290.
Çetin, Osman, “Mahalle Hayatından Kadı Sicillerine Yansıyanlar (Bursa Örneği)”, Osmanlı Coğrafyasında Mahalle Kültürü Sempozyumu, Bursa 2002, s. 17-30.
DİA Komisyon, “Kocabaş”, TDV DİA, c. 26, Ankara 2002, s. 140-141.
Duman, Ali, “Sadaka”, TDV DİA, c. 35, İstanbul 2008, s. 383-384.
Düzbakar, Ömer, “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, U.Ü. F.E.F. Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 4, Sayı 5, Bursa 2003, s. 97-108.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Düzeni İçinde Mahalle Hayatı”, Osmanlı Coğrafyasında Mahalle Kültürü Sempozyumu, Bursa 2002, s. 13-16.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları IV, S. 70,71, İstanbul 1984, s. 69-78.
Görgün Özcan, “Osmanlı Şehirciliği ve Vakıflar”, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.
Güler, Mustafa, “Osmanlı Devletinde Harameyn Vakıfları”, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2011.
Günay, Hacı Mehmet, Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, TDV DİA, c. 42 İstanbul 2012, s.475-486.
Güneş, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi (1829-1864)” Marmara Üniversitesi T.A.E. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
Karagöz, Mehmet, “Osmanlıda Şehir ve Şehirli Mekân-İnsan-Beşerî Münasebetler”, (XV-XVIII Yüzyıl), Osmanlı Ansiklopedisi, C. IV, (Edt. Hasan Celal Güzel) Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 105-107.
Kazıcı, Ziya, “Osmanlıda Vakıf Medeniyeti”, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2014.
Kemal Beydilli, “İmam”, TDV DİA, c. 22, İstanbul 2000, s. 181-186.
Kılıç, Orhan, “Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı”, Elazığ Dağıtım, Elazığ 1997.
Kurtaran, Uğur, “Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 8, Yıl 2011, s. 57-71.
Kütükoğlu, Mübahat, “Mürur Tezkiresi”, TDV DİA, c. 32, İstanbul 2006, s. 60-61.
Mert, Özcan, “Tanzimat Döneminde Çeşme Kocabaşları (1839-1876)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 22 (35), 2004, s. 139-154.
Muhammed el-Emin el-Mekkî, “Osmanlı Padişahlarının Harameyn Hizmetleri”, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2009.
İnbaşı, Mehmet, Hazırbulan, Tahsin, "Sadaka-i Sultânî Defterine Göre İstanbul: Semtler, Mahalleler ve Fakirler", Osmanlı İstanbulu VII Sempozyumu, (Basılmamış Bildiri) İstanbul 2019.
Ortaylı, İlber, “Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı”, Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
Ortaylı, İlber, “Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri”, TTK, Ankara 2000.
Öztürk, Said, “Osmanlı Devleti’nde Dilenciliğin Önlenmesi”, Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu, İstanbul 2009, s. 109-121.
Pakalın, M. Zeki, “Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü”, MEB Yayınları, Cilt 1, İstanbul 1993.
Sahillioğlu, Halil, “Ceyb-i Hümâyun”, TDV DİA, C. 7. İstanbul 1993, s. 465-467.
Şahin, İlhan, “Mezraa”, TDV DİA, c.29, Ankara 2004, s. 546-547.
Şahin, İlhan, “Nahiye”, TDV DİA, c.32, Ankara 2006, s. 306-308.
Şahin, İlhan, “Sancak”, TDV DİA, c.36, Ankara 2009, s. 97-99.
Tekin, Zeki, “Osmanlı İstanbul’unda Dilencilik”, Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, C. IV. Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2015, s. 455-461.
Uzunçarşılı, . Hakkı İ, “Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı”, TTK, Ankara 1988.
Yel, Ali Murat – Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Mahalle” , TDV DİA, c. 7, Ankara 2003, s. 323-326.