Kemalizm’in “Medeniyet Fabrikası”: Kız Enstitüleri

Bu çalışma, asri ve seküler Türk kimliğini mezceden ‘Cumhuriyet Kadınları’nın yetiştirilmesini gaye edinen Kız Enstitüleri’nin tek parti dönemindeki serüvenini ele alarak söz konusu okulların yeni bir kimlik/ulus ve devlet inşasındaki rollerine odaklanıyor. Cumhuriyet’in en önemli eğitim kurumlarından olan Kız Enstitüleri, “üretken ev kadınları”, “Türk milliyetçiliği”ni ve “Batı medeniyeti”ni özümsemiş kadınlar yetiştirmeyi hedefliyordu. İki bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde Kız Enstitüleri’nin açılması ve amaçları, ikinci bölümde ise Doğu’daki Elazığ Kız Enstitüsü’nün açılması, amaçları, faaliyetleri ve öğrenci profilleri etraflıca ortaya konmaya gayret ediliyor. Elazığ Kız Enstitüsü’nün amaçları, faaliyetleri ve öğrenci hinterlandı, Cumhuriyet Arşivi’nde yer alan üç belgeye ve enstitünün uzun yıllar boyunca müdireliğini yapan Sıdıka Avar’ın anılarına referansla ele alınıyor.

Anahtar Kelimeler:

Tek Parti Dönemi, Eğitim, Kız Enstitüleri

PDF

___

KAYNAKÇA
Arşivler ve Resmi Yayınlar
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
BCA, 30.10/72.470.2.
BCA, 490.01/645.137.1.
BCA, 490.01/1576.418.1.
TC, MEB Tebliğler Dergisi, c. 10, Sayı: 461, 24 Kasım 1947.
Kitap, Makale ve Tezler
Akçura, Belma, Devletin Kürt Filmi: 1925-2009 Kürt Raporları, New Age Yayınları, İstanbul 2009.
Akekmekçi, Tuba-Pervan, Muazzez, [Der.], “Doğu Sorunu” Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
__, [Der.], Doğu Anadolu ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1939-1951), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
__, [Der.], Dersim Harekâtı ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1936-1950), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
__, [Der.], Dersimlilerden Mektuplar (1941-1953), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2012.
Anderson, Benedict, Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, çev. İskender Savaşır, Metis Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 2011.
Arığ, Ayten Sezen, “Türkiye’de Kız Enstitüleri: Gelenekten Geleceğe”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 20 (2014), ss. 193-216..Avar, Sıdıka, Dağ Çiçeklerim (Anılar), Öğretmen Dünyası Yayınları, Ankara, 2004.
Aydın, Delal, “ ‘Dağ Çiçekleri’ni Vatandaş Yapmak!”, Toplum ve Kuram, Sayı: 2, (Güz 2009), ss. 257-261.
Bayrak, Mehmet, [Haz.], Açık-Gizli/Resmi-Gayriresmi Kürdoloji Belgeleri, Özge Yayınları, Ankara, 1994.
__, Kürtlere Vurulan Kelepçe: Şark Islahat Planı, Özge Yayınları, Ankara, 2009.
Bozdoğan, Sibel, Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür, [Çev. Tuncay Birkan], Metis Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2012.
Bulut, Faik, Dersim Raporları, Evrensel Basım Yayın, Genişletilmiş 5. Baskı, İstanbul, 2013.
Cantek, L. Funda Şenol, “Yaban”lar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2011.
Caymaz, Birol, Türkiye’de Vatandaşlık Resmi İdeoloji ve Yansımaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2008.
Çağlayan, Ercan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2016.
Çalışlar, İzeddin (Yay. Haz.), Dersim Raporu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
Doğu Anadolu’da Toplumsal Mühendislik Dersim-Sason (1934-1946), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
Erdem, Servet, Osmanlı-Türk Romanında Ulusal Oryantalizm ve Oryantalist Uluslaşma, Bilkent Üniversitesi/Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2012.
Gök, Fatma, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Erken Dönemlerinde Kız Enstitüleri”, Çokkültürlü Toplumlarda Eğitim Türkiye ve İsveç’ten Örnekler, [Der. Marie Carlson-Annika Rabo-Fatma Gök], İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011, ss. 97-111.
Hür, Ayşe, “Avar, Ne Olur Kızımı Götürme!”, Taraf, 4 Ekim 2009.
İnce, Gökçen Başaran, “Ulusal Kimlik, Kolektif Bellek ve Edebiyat: Dersimli Kız Romanında Resmi Bellek Temaları”, Monograf, 2016/5, ss. 36-68.
Kaplan, İsmail, Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2009.
Nagel, Joane, “Masculinity and Nationalism: Gender and Sexuality in the Making of Nations.” Ethnic and Racial Studies 21(2), 1998, ss. 242-269.
Somel, Selçuk Akşin, “Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10 (2000), ss. 223-238.
Taşkın, Ünal, “Milli Eğitim Belgelerine Göre Sıdıka Avar”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, (Elazığ 14-16 Mayıs 2015), Bildiriler, Elazığ, 2016, ss. 457-468.
Taylor, Frederick W., Bilimsel Yönetimin İlkeleri, çev. Bahadır Akın, Adres Yayınları, Ankara, 2005.
Türkyılmaz, Zeynep, Nationalizing Through Education: The case of Mountain Flowers at Elazığ Girls Institute, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2001.
__, “Dersim’den Tunceli’ye Bir Kolonizasyon Projesi: Sıdıka Avar ve Dağ Çiçeklerim”, Kürt Tarihi, Sayı: 21, (Kasım-Aralık 2015), ss. 32-37.
Üngör, Uğur Ümit, Modern Türkiye’nin İnşası: Doğu Anadolu’da Ulus, Devlet ve Şiddet (1913-1950), çev. Ali İhsan Dalgıç, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
Yaşın, Yael Navero, “ ‘Evde Taylorizm’: Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Evişinin Rasyonelleşmesi (1928-1940)”, Toplum ve Bilim, Sayı: 84, Bahar 2000, ss. 51-74.
Yayman, Hüseyin, Şark Meselesinden Demokratik Açılıma Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası, SETA Yayınları, Ankara, 2011.
Yeşil, Sevim, Unfoldıng Republıcan Patrıarchy: The Case of Young Kurdısh Women at the Gırls’ Vocatıonal Boardıng School ın Elazığ, Unpublished Master’s Thesis, Middle East Technical University, Gender and Women Studies, Ankara, 2003.
Yıldırım, Tuğba, [Der.], Kürt Sorunu ve Devlet: Tedip ve Tenkil Politikaları [1925-1947], Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011.
Yüksel, Metin, “Kürt Kadınlarının Tarihinde Bir Sayfa: Elazığ Kız Enstitüsü”, Kürt Tarihi, Sayı: 21 (Kasım-Aralık 2015), ss. 38-41.