Balkanlarda Kiliseler Sorunu Örneği Olarak: Fermiliyan Meselesi (1897-1902)

XIX. Yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’nden ayrılmak isteyen Sırp ve Bulgarlar kendi milli kiliselerini kurma gayretine girdiler. Bununla Rum etkisinden uzaklaşarak kendi milli birliklerini sağlayacaklarına inandılar. Bulgar cemaati 1870 senesinde Rum Patrikhanesi’nden ayrılarak Bulgar Eksarhlığı’nı kurdu. Bunun üzerine Sırplar da özellikle Makedonya’daki emellerini gerçekleştirmek için kendine ait milli kiliseler kurmaya gayret etti. Bunun doğal sonucu olarak Makedonya Rum-Bulgar ve Sırp cemaati arasında bir mücadele alanı haline geldi. Rusya’nın da müdahil olması sonucu Makedonya meselesi uluslararası bir hal almıştır. Bu çalışmada Fermiliyan Meselesi örneğinde yaşanan anlaşmazlıklardan kaynaklanan politik meselelerini tespit edebildiğimiz Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri, araştırma eserleri ve İngiliz basınında yer alan haberler ışığında ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Fermiliyan, Kilise, Sırp, Rum, Bulgar, Üsküp

PDF

___

KAYNAKÇA
A- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Babıali Evrak Odası
Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi
Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı
Hariciye Nezâreti İradeleri
İrade Taltifat
Meclis-i Vükela Mazbataları
Rumeli Müfettişliği Jandarma Müşiriyet Ve Kumandanlık Evrakı
Sadaret Eyalat-ı Mümtaze Kalemi Bulgaristan
Yıldız Esas Evrakı
Yıldız Hususî Maruzât
Yıldız Mütevenni Maruzat
Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği
Yıldız Perakende Evrakı - Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahrirâtı
Yıldız Perakende Evrakı Teşrifat-ı Umumiye Dairesi
B- Gazeteler
Aberdeen Journal
Cheltenham Chronicle
Derby Daily Telegraph
Dundee Evening Post
Edinburgh Evening News
Exeter and Plymouth Gazette
Glasgow Herald
Gloucester Citizen
Lancashire Evening Post
London Daily News
London Evening Post
Manchester Courier and Lancashire General Advertiser
Morning Post
Northampton Mercury
Notthingham Evening Post
Pall Mall Gazette
Sevenoaks Chronicle and Kentish Advertiser
Sheffield Daily Telegraph
Sheffield Indipendent
Sunderland Daily Echo and Shipping Gazette
The Independent
Washington Evening Times
Western Daily Press
Western Times
C- Kitap ve Makaleler
Adanır, Fikret, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulusal Sorun İle Sosyalizmin Oluşması ve Gelişmesi: Makedonya Örneği”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923), İletişim Yayınları, İstanbul 2004:.
Arslan, Ali, “Makedonya’da Rum-Ulah Çatışması”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı: 4, İstanbul 2003, s. 1-25.
Beydilli, Kemal, “II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair”, Osmanlı Araştırmaları, (ayrı basım IX), İstanbul 1989, s. 77-98.
Ercan, Yavuz, “Türkiye’de XV. ve XVI. Yüzyıllarda Gayrimüslimlerin Hukuki, İçtimai ve İktisadi Durumu”, Belleten, c. XLVII, S. 188, Ekim 1983, s. 1138-1149.
_____________, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi),c. 1, S. 1, Haziran 1990, s. 117-125.
_____________, “Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler”, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Turhan Kitabevi, Ankara 2001, s. 173-250.
_____________, “Osmanlı Devleti’nde Müslüman Olmayan Topluluklar (Millet Sistemi),Osmanlı Ansiklopedisi, c. IV, (Edit: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 197-207.
Eryılmaz, Bilal, “Osmanlı Devleti’nde Farklılıklara ve Hoşgörüye Kavramsal Bir Yaklaşım”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. IV, (Edit: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 236-241.
_____________, Osmanlı Devletinde Gayrımüslim Teb’anın Yönetimi, Risale Yayınları, İstanbul, 1990.
_____________, Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, Alternatif Üniversite, Ağaç Yayınları, İstanbul,1992.
Fortescue, Adrian, The Ortodox Eastrean Churcuh, Kessinger Publishing, Unıted States 2010.
İrtem, Süleyman Kani, Osmanlı Devleti’nin Makedonya Meselesi: Balkanların Kördüğümü (Haz. Osman Selim Kocahasanoğlu), Temel Yay, İstanbul 1999.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c.VII, TTK, Ankara 1988.
Kerimoğlu, Hasan Taner, “Kilise ve Mektepler Kanunu Örneğinde II. Meşrutiyet Döneminde İttihatçı - Rum İlişkileri”, ÇTTAD, VI/14, (2007/Bahar), s. 3–25.
Kılıç, Sami - Satış, İhsan, “Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre Hıristiyan Cemaatlerin Kamame Kilisesi ile İlgili Tartışmaları‟, History Studies, Volume 3/32011, s. 225-244.
Kırımızı, Abdülhamit, “Balkanlar Üzerinde Diplomasi Savaşı: Rumeli Islahatı, 1902-1908,” Türk Tarihinde Balkanlar, (ed. Z. İskifiyeli, M.B. Çelik, S.Yazıcı), Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları UA Merkezi, Sakarya 2013, 973-1014.
Küçük, Cevdet, “Osmanlılarda Millet Sistemi‟ ve Tanzimat”,TCTA, c: IV, İstanbul 1986, s. 1007-1024.
Kutay, Cemal, Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, c.16, Tarih Yayınları, İstanbul1961.
Mijatovich, Count Ghedomille, The Memoirs of a Balkan Diplomatist, Cassel and Company Ltd, Toronto 1917.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğunda Millet”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (TCTA), c. IV, İstanbul 1986, s. 996-1001.
____________, “Osmanlı’da Azınlıklar ve Millet Sistemi”, Üç Kıtada Osmanlılar (Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek ), Timaş Yayınları, İstanbul, 2007, s.59-68.
Tokay, Gül, Makedonya Sorunu: Jöntürk İhtilalinin Kökenleri, Afa Yayınları, İstanbul 1996.
Şentürk, Hüdai, Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875), TTK, Ankara 1992.
Şıvgın, Hale, “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Balkan İttifaklarının Önce Kiliseler ve Çeteler Arasında Başlaması”, Osmanlı, c. II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
Uzer, Tahsin, Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, TTK, Ankara 1999.
Villari, Luigi, The Balkan Question, London 1905.
Yenidünya, Süheyla, “Balkanlarda Kilise Mücadeleleri: Fener Rum Patrikhanesi Tarafından Makedonya’da Yürütülen Çete Faaliyetleri ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler”, Türk Tarihinde Balkanlar, ed. Zeynep İskefiyeli, Bilal Çelik, Serkan Yazıcı, c. II, Sakarya Üniversitesi Balkan Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Sakarya 2013, s. 895-915.
_____________, Balkanlarda Kilise Mücadelesi XIX-XX. yy, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 1999.