VEHHÂBÎ HÂKİMİYETİNİN GENİŞLEMESİ: BİNBAŞI HÜSEYİN HÜSNÜ’YE GÖRE KASR-I İBN AKİL BAŞARISIZLIĞININ GEREKÇELERİ VE YAPILMASI GEREKENLER

Abdülaziz b. Reşîd, İbn Suûd ile mücadelesi sırasında Osmanlı Devleti’nden yardım talep etti. Bu yardım talebi, Osmanlı Devleti’nin İstanbul’a bir hayli uzak konumda olan Necid’e yönelik müdahalelerine bir yenisinin eklenmesine neden oldu. Vehhâbîlerle karşı karşıya gelen Osmanlı kuvvetlerinin idaresinde bazı isimler ön plana çıktı. ‘Necid Kıtasının Ahvâl-i Umûmiyesi’ adlı eseriyle Necid ve Necidliler ile seferlere ilişkin gözlemlerini aktaran son dönem Osmanlı subaylarından Binbaşı Hüseyin Hüsnü de belirtilen isimlerdendi. Hüseyin Hüsnü, Vehhâbîlere karşı mücadele eden ve yaşadıklarını kaleme alan nadir kimselerdendir. Belki de bu nitelikteki tek kişidir. Hüseyin Hüsnü’nün eserinde, İbn Reşîd’in bölgesel rakibi aleyhinde Osmanlı Devleti’nin müdahalesinden beklentileri, sefer sırasındaki tutumu ve Necid’e gönderilen kuvvetin askerî düzeninin bozulması ele alınan bazı detaylardandır. Özellikle Hüseyin Hüsnü’nün Osmanlı kuvvetini Suûdîlerle çarpışmaya sürükleyen iki bölgesel unsur arasındaki mücadelede birinin diğerine tercih edilmesine yönelik eleştirileri oldukça dikkat çekicidir. Sefer sırasında dile getirilen çok sayıda eleştirinin yer aldığı çalışmamızda, Hüseyin Hüsnü’nün eleştirel yaklaşımı öncelenerek Osmanlı-Vehhâbî ilişkilerine dair tarih yazımında farklı bir görüş açısının ve yaklaşımın sergilenmesi amaçlandı.

The Expansion of Wahhabi's Dominion: Reasons for Qasr-ı Ibn Aqil Failure and Things to Be Done According to Major Hussein Husnu

Abdul Aziz b. Rashid, requested help from the Ottoman Empire during his struggle with Ibn Saud. This request for help led to a new intervention by the Ottoman Empire in Najd, which was quite far from Istanbul. Some names came to the fore in the administration of the Ottoman force that faced the Wahhabis. Major Hussein Husnu, one of the last period Ottoman officers, who conveyed his observations about the expeditions with the people of Najd and Najd under the name of ‘Necid Kıtasının Ahvâl-i Umûmiyesi’, is among the names mentioned. Hussein Husnu is one of the rare people who fought against the Wahhabis and wrote about their experiences. Perhaps he is the only one of this nature. In terms of our study, Ibn Rashid's expectations from the intervention of the Ottoman Empire against his regional rival, his attitude during the campaign and the deterioration of the military order of the force sent to Necid are some of the details discussed. Particularly, Hussein Husnu's criticisms about the preference of one over the other in the struggle between two regional elements that dragged the Ottoman force into conflict with the Saudis are quite remarkable. In this context, in our study, the critical approach of Hussein Husnu was prioritized, and it was aimed to present a different perspective and approach in historiography of Ottoman-Wahhabi relations in line with the Wahhabi problem, one of the most serious problems of the Ottoman Empire.

PDF

___

COA, DH. ŞFR., Dosya No:330, Gömlek No:91, Tarih: R.16.05.1320 (29.07.1904).
COA, DH. TMIK. M., Dosya No:179, Gömlek No:1, Tarih:H.24.05.1322 (06.08.1904).
COA, Y.PRK. A., Dosya No: 5, Gömlek No: 80, Tarih: H.28.10.1307 (17.06.1890).
COA, Y.PRK. A., Dosya No:8, Gömlek No:28, Tarih: H.08.09.1310 (26.03.1893).
COA, Y.PRK. DH, Dosya No:7, Gömlek No: 1, Tarih: H.01.04.1311 (12.10.1893).
COA, Y.PRK. MK., Dosya No:20, Gömlek No: 60, Tarih: H.21.09.1322 (29.11.1904).
COA, Y.PRK. SRN., Dosya No:3, Gömlek No: 82, Tarih: H. 20.10.1310 (07.05.1893).
COA, Y.PRK. UM., Dosya No: 9, Gömlek No: 91, Tarih: H.15.07.1304 (09.04.1887).
Ahmet İzzet Paşa (2017). İstiklâl Harbi’nin Gerçekleri Feryadım (Cilt 1). Yayına hazirlayanlar: Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar. Timaş.
Albayrak, M. (1995). Osmanlı-Alman ilişkilerinin gelişimi ve Bağdat Demiryolu'nun yapimi. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6(6), 1-38. 10.1501/OTAM_ 0000000236.
Blunt, L. A. (1881). A Pilgrimage to Nejd the Cradle of the Arap Race (Vol. 2). John Murray.
Bray, N. N. A. (1934). The Shifting Sand. Unicorn Press.
Brémond, E. (1937). Yémen et Saoudia L'Arabie Actuelle. Charles Lavouzelle & Cie.
Broucke, J. (1929). L'Empire Arabe d'Ibn Séoud. Georges van Campenhout.
Büyükkara, M. A. (2004). İhvân’dan Cüheyman’a Suûdî Arabistan ve Vehhâbîlik. Rağbet Yayınları.
Cheesman, R. E. (1926). In Unknown Arabia. McMallian and Co. Limited.
Çakaloğlu, C. (2010). Yemen İsyanı ve Trabzon Redif Taburu (1905-1906). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 99-122. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbil/issue/2819/37986., Erişim tarihi: 13.01.2021.
Dickson, H. R. P. (1956). The Arab of the Desert Glimpse into Badawin Life Kuwait and Sau'di Arabia. George Allen & Unwin Ltd.
Doughty, C. M. (1921). Travels in Arabia Deserta (Vol.2). Medici Society.
Eyüp Sabri. (1296). Tarih-i Vehhâbîyân. Kırk Ambar Matbaası.
Güner, S. (2013). Osmanlı Arabistan'ında Kıyam ve Tenkil: Vehhâbî-Suûdîler (1744- 1819). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Halife II. Abdülhamid'in Hac Siyaseti M. Şakir Bey’in Hicaz Hatıraları (2009). Hazırlayanlar: Gülden Sarıyıldız-Ayşe Kavak. Timaş.
Hathaway, J. (2008). Osmanlı Hakimiyetinde Arap Toprakları. İş Bankası Kültür Yayınları.
Hüseyin Hüsnü. (1328). Necid Kıtasının Ahvâl-i Umûmiyesi. Matbaa-ı Ebuzziya.
Kıcıman, N. K. (1994). Medine Müdaafası Hicaz Bizden Neden Ayrıldı? Sebil Yayınevi.
Kurşun, Z. (1998). Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti: Vehhâbî Hareketi ve Suûd Devleti’nin Ortaya Çıkışı. Türk Tarih Kurumu.
Kurtaran, U. (2016). Karlofça Antlaşması’nda Venedik, Lehistan ve Rusya’ya verilen ahidnamelerin genel özellikleri ve diplomatik açidan değerlendirilmesi. TAD, 35(60), 97-139.
Meulen, D. V. D. (2000). The Wells of Ibn Sa'ud. Kegan Paul International.
Montagne, R. (1950). Çöl Medeniyeti. Yayına hazirlayan: A. Yakalıoğlu. MEB.
Musil, A. (1926). The Northern Heğâz a Topographical Itinerary. The American Geographical Society.
Osmanzade Hüseyin Vassaf. (2011). Hicaz Hatıratı. Yayına hazirlayan: Cemil Çiftçi. Kurtuba Kitap.
Özocak, Ö. (2020). 13 Teşrin-i Sani 1329 tarihli Peyam Gazetesi’nde “Vereme karşi nasihatler” adiyla yer verilen nasihatnâmeden hareketle Osmanlı Devleti’nin son döneminde veremle mücadele üzerine bir inceleme. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 1219-1234.
Özocak, Ö. (2021). Vehhâbî coğrafyasini anlamak: Hüseyin Hüsnü’nün Necid izlenimleri. Akademik Matbuat, 5(2), 121-142. http://dergipark.gov.tr/ matbuat.
Philby, H. St. J. (1922). The Heart of Arabia a Records of Travel & Exploration, 1. Constable and Company LTD. Records of Saudi Arabia Primary Documents 1902-1960, 2. (1992). Archive Editions.
Rihani, A. (1939). Around the Coasts of Arabia. Constable Co. Ltd. Söylemezoğlu, S. Ş. (2012). Hicaz Seyahatnamesi. Yayına hazirlayanlar: Ahmet Çaycı-Bayram Ürekli. İz Yayıncılık.
Şeker, F. (2016). Osmanlılar ve Vehhâbîlik Hüseyin Kâzım Kadri'nin Vehhâbîlik Risâlesi. Dergâh.
Tecer, A.V. (2001). Tarihte Vehhâbî Hareketi ve Etkileri. ASAM.
Troeller, G. (1976). The Birth of Saudi Arabia. Frank Cass and Company Limited.
Vassiliev, A. (1998). The History of Saudi Arabia. Saqi Books.